Η πτήση του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Στιγμιότυπο από τη μεταφορά του ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς. Η λήψη έγινε με drone και η ...

Στιγμιότυπο από τη μεταφορά του ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς. Η λήψη έγινε με drone και η καταγραφή του εγχειρήματος πραγματοποιήθηκε από τον Θοδωρή Μπαργιώτα και την ομάδα φοιτητών του από το τμήμα Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου του ΕΚΠΑ. [Credit: Βαγγέλης Λαού]

Εφιππος ο «Μέγας Αλέξανδρος», κρεμασμένος από ιμάντες, δεμένος με σκοινιά, πέταξε το ξημέρωμα μιας Κυριακής πάνω από την Αθήνα. Η πτήση του ύψους 3,5 μέτρων ανδριάντα –όμοιός του βρίσκεται στη συμβολή των λεωφόρων Αμαλίας και Ολγας– ξεκίνησε από την αυλή του Εργαστηρίου Γιάννη Παππά στου Ζωγράφου και κατέληξε στην οδό Πειραιώς. Ο «Αλέξανδρος» προσγειώθηκε ξημερώματα στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138, για την έκθεση όπου φιλοξενείται με τίτλο «Προδανεισθείς Χρόνος». 

Ο υπότιτλος, «Ο κόπος του καλλιτέχνη μέσα από το έργο του Γιάννη Παππά», δηλώνει το περιεχόμενο αυτής της πρωτότυπης θεματικά και σκηνογραφικά παρουσίασης, που συνδέεται με την άγνωστη δημιουργική πλευρά ενός από τους πιο σημαντικούς Νεοέλληνες γλύπτες στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Με τους συνομιλητές μου καθόμαστε έξω από την αίθουσα του δευτέρου ορόφου στο Μπενάκη όπου στήνεται η παρούσα έκθεση, μια πολυδιάστατη συλλογή σχεδίων, ζωγραφικών έργων, γλυπτών και φωτογραφιών του διακεκριμένου γλύπτη, που προσφέρει μια σπάνια ματιά στη σύνθετη προπαρασκευαστική καλλιτεχνική διαδικασία η οποία συνήθως μένει αθέατη. Πίσω από τη βαριά πόρτα της αίθουσας οι τεχνικοί δουλεύουν με προσοχή, τα εκθέματα τοποθετούνται στην τελική τους θέση, ο συναγερμός που δοκιμάζεται ενίοτε μας ξεκουφαίνει, ενώ ο κινηματογραφιστής Φίλιππος Κουτσαφτής επιμελείται τους φωτισμούς δημιουργώντας εντυπωσιακές σκιές στον τοίχο, μια «μετόπη» φτιαγμένη από άυλα σώματα. 

Ο επιμελητής της έκθεσης, εικαστικός και επιμελητής του «Εργαστηρίου Γιάννη Παππά», Θοδωρής Μπαργιώτας μπροστά σε ένα από τα εκθέματα.
 [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Η πρωτότυπη θεματικά και σκηνογραφικά παρουσίαση των εκθεμάτων συνδέεται με την άγνωστη πλευρά ενός από τους πιο σημαντικούς γλύπτες στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Από το συγκεκριμένο σημείο βλέπουμε την εσωτερική αυλή του Μουσείου και από εδώ ο Μέγας Αλέξανδρος, με τον οποίο ο Γιάννης Παππάς «πάλεψε» επί 32 χρόνια –μελέτες, έρευνες, ταξίδια για να τον «συναντήσει» στα μωσαϊκά της Πομπηίας–, μοιάζει με νεαρό θεό που από στιγμή σε στιγμή θα σπιρουνίσει το άλογό του και θα χαθεί στην Αθήνα. Η μικρή παρέα μας αποτελείται από τον γλύπτη Πραξιτέλη Τζανουλίνο, τον γλύπτη και δάσκαλο στο Εργαστήριο Χαλκοχυτικής της ΑΣΚΤ Μάρκο Γεωργιλάκη, τον γιο του Γιάννη Παππά, Αλέκο, και τον επιμελητή της έκθεσης, τον εικαστικό και επιμελητή του Εργαστηρίου Γιάννη Παππά, Θοδωρή Μπαργιώτα. Στον τελευταίο οφείλουμε επίσης την εξαιρετική ψηφιακή καταγραφή της μεταφοράς του ανδριάντα στην Πειραιώς 138, πάνω από τις στέγες της Αθήνας.

Ο καθένας από τους συνομιλητές συνεισφέρει στη συζήτηση με μια αφήγηση για τον Παππά, μια ιστορία που έρχεται ως έμμεση απάντηση στην ερώτηση  τι νέο φέρνει στο φως η συγκεκριμένη έκθεση ως προς την προσωπικότητα και το έργο ενός από τους πιο γνωστούς γλύπτες της χώρας. 

«Ζωή μεροκαματιάρη»

Πώς σχετίζεται άραγε ο Κωνσταντινουπολίτης φοιτητής φιλολογίας, φιλοσοφίας και νομικών, ο κατοπινός καθηγητής και διευθυντής της ΑΣΚΤ με τον επίμονο καλλιτέχνη που έλεγε «χρειάζεται αδιάκοπη εργασία, μελέτη, και συνεπώς η ζωή του καλλιτέχνη πρέπει να είναι ζωή εργάτη, μεροκαματιάρη»;

Προτομές από τη σειρά «Παιδιά της Κατοχής», έργο εκείνης της περιόδου, με μοντέλα παιδιά της γειτονιάς του. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

«Θυμάμαι ότι ο “δάσκαλος” είχε καταφέρει να βλέπουμε  το εργαστήριο σαν το σπίτι μας. Θυμάμαι την επιμονή του στη λεπτομέρεια, θυμάμαι τη φράση του: “Πριν από τον καλλιτέχνη, υπάρχει ο τεχνίτης”», αφηγείται ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος. 

«Μου κάνει εντύπωση ο ρόλος που παίζει η δουλειά του στο σήμερα, στα νέα παιδιά», σχολιάζει ο Μάρκος Γεωργιλάκης. «Ο τρόπος που είναι στημένη η έκθεση αποκαθιστά τον διάλογο μεταξύ των διαφορετικών εποχών και ύφους στη γλυπτική, και αποδεικνύει ότι η πορεία της τέχνης τελικά είναι συνεχής και αδιάκοπη».

«Ηταν αυστηρός και αφάνταστα τρυφερός, με χιούμορ που “κλάδευε”», λέει ο Αλέκος Παππάς για τον πατέρα του. Το εργαστήριο αποτελούσε το κέντρο της οικογένειας και ο Γιάννης Παππάς βρισκόταν καθημερινά εκεί, από νωρίς το πρωί. «Προς το τέλος της ζωής του –σ.σ. πέθανε το 2005, σε ηλικία 92 ετών– δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί, αλλά συνέχιζε να πηγαίνει. Καθόταν στην καρέκλα του και κοιτούσε τα έργα, μου έλεγε ότι φανταζόταν τα κεφάλια των γλυπτών να συνομιλούν. Μετά έπαιρνε τη σκούπα και σάρωνε το πάτωμα, κι όπως κινιόταν ανάμεσα στα προπλάσματα και τις μελέτες, όλο και κάτι μετακινούσε, κάτι διόρθωνε. “Δεν υπάρχει ταπεινή δουλειά”, έλεγε πάντα», αφηγείται ο ίδιος.

Η προετοιμασία συνεχίζεται, ενώ στο βάθος διακρίνεται τρισδιάστατη μελέτη κεφαλής αλόγου, για τον έφιππο ανδριάντα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
 [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Ο δανεισμένος χρόνος στον οποίο αναφέρεται ο τίτλος της έκθεσης έρχεται από τη φράση του Πλούταρχου στο έργο «Βίοι Παράλληλοι» και ουσιαστικά σχετίζεται με την ακάματη προσπάθεια του ανθρώπου να παραγάγει έργο μέσα από συνεχείς δοκιμές, έρευνες και βελτιώσεις, αφού οριστικό γίνεται κάτι μόνον με το τέλος του βίου. Ο τίτλος στην ουσία αντανακλά την αντίληψη του Γιάννη Παππά για τον χρόνο – όχι ως περιορισμό, αλλά ως δανεικό πόρο που εμπλουτίζει και διαμορφώνει τη δουλειά του, μια διαρκώς μεταβαλλόμενη οντότητα. Γι’ αυτό και η έκθεση εστιάζει στα στρώματα κόπου, έμπνευσης και πειραματισμού που οδηγούν στη δημιουργία. Μέσα από τη συνύπαρξη διαφορετικών μέσων –σχέδια, προπλάσματα, μακέτες έργων– διερευνάται πώς οι ιδέες εξελίσσονται, αλληλεπιδρούν και μορφοποιούνται μέσα από χρόνια αφοσίωσης και σκληρής δουλειάς. «Η γλυπτική –η τέχνη– θέλει να έχεις γερά κότσια, απόφαση να αφοσιωθείς», είχε γράψει ο Γιάννης Παππάς. 

«Τάξη, μέθοδος, πειθαρχία»

Υπό αυτό το πρίσμα, η γλυπτική, που αποτελεί τον θρίαμβο της υλικότητας, εμπεριέχει τον σωματικό μόχθο του καλλιτέχνη και εξακολουθεί να χρησιμοποιεί πρακτικές του απώτατου παρελθόντος, φαίνεται να αποτελεί μια επίμονη αναμέτρηση με τον χρόνο. Με τον ίδιο τον θάνατο, όπως λένε οι καλλιτέχνες με τους οποίους συζητάμε. «Ο χρόνος επείγει, όμως υπομονή. Δεν αρκεί η ευαισθησία, το ταλέντο. Η γλυπτική ζητάει τάξη, μέθοδο, πειθαρχία», έλεγε ο Γιάννης Παππάς και ο Θοδωρής Μπαργιώτας αναφέρεται στην προσήλωσή του στον άνθρωπο, στην ανάγκη του να μένει πάντα συνεπής με τις αρχές του, και στην πνευματικότητα που τον οδήγησε να μεταφράζει αρχαίους Ελληνες συγγραφείς και σπουδαίους Ευρωπαίους λογοτέχνες στον ελεύθερο χρόνο του. 

Ο Φίλιππος Κουτσαφτής φωτίζει τρισδιάστατα σκίτσα και μελέτες αλόγων για τον Βουκεφάλα, το άτι του Αλεξάνδρου. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Η έκθεση δεν μας ζητάει απλώς να τη δούμε· μας ζητάει να τη ζήσουμε σαν μια περιπέτεια που αποκαλύπτει τα μυστικά του πιο μακρινού ταξιδιού: αυτού που ξεκινάει από την ιδέα και καταλήγει στην πράξη. Για όσους αγαπούν τη γλυπτική έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να διαπιστώσουν ότι η ανθρωποκεντρική προσέγγιση του Γιάννη Παππά, που τόσο χαρακτηριστικά εκφράστηκε στη δημόσια γλυπτική, του είχε εμπνεύσει μια σειρά μικρότερων έργων, που αποκαλύπτουν την ομορφιά του σώματος και πλήθος –χιλιάδες– σχεδίων τα οποία φέρνουν στην έκθεση, σαν φασματικούς επισκέπτες, τα πρόσωπα ανθρώπων κάθε ηλικίας. Από τα πιο δυνατά της στοιχεία, ο ξύλινος κύβος στο κέντρο του χώρου. Μέσα από τις  μικρές τρύπες του μπορούμε να ρίξουμε μια φευγαλέα ματιά στα νεκρικά προσωπεία σπουδαίων μορφών της Ελλάδας που ο γλύπτης κλήθηκε να αποτυπώσει. Ανθρωποι που, όπως όλοι μας στον θάνατο, έχουν γίνει ανώνυμοι.

 

Η έκθεση «Προδανεισθείς χρόνος. Ο κόπος του καλλιτέχνη μέσα από το έργο του Γιάννη Παππά» (20.2-27.7) παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138.

Πηγή: Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή