Αρχαία αγάλματα: Δεν είχαν μόνο χρώμα, αλλά και αρώματα

Εναν πιο σύνθετο, πολυαισθητηριακό τρόπο πρόσληψης της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής γλυπτικής, βασισμένο στην καταγεγραμμένη πρακτική του ...

Εναν πιο σύνθετο, πολυαισθητηριακό τρόπο πρόσληψης της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής γλυπτικής, βασισμένο στην καταγεγραμμένη πρακτική του αρωματισμού των αγαλμάτων στην αρχαιότητα, προτείνει μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Oxford Journal of Archaeology.

Αξιοποιώντας φιλολογικές πηγές και επιγραφικά κείμενα, που τεκμηριώνουν ότι τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά αγάλματα δεν ήταν απλώς πολύχρωμα και διακοσμημένα με ενδύματα και με κοσμήματα, αλλά και αλειμμένα με αρωματικές ουσίες, η μελέτη υποστηρίζει ότι η ελληνορωμαϊκή γλυπτική διέθετε και μια σημαντική οσφρητική διάσταση, πέραν της αμιγώς εικαστικής. Η πρακτική αυτή, η οποία τεκμηριώνεται σε λογοτεχνικά και επιγραφικά κείμενα, υποδηλώνει ότι η αισθητηριακή εμπειρία των αρχαίων θεατών ήταν πολύ πιο πλούσια από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.

Η αρχαιολόγος Σεσίλιε Μπρανς, ερευνήτρια στη Νέα Γλυπτοθήκη του Κάρλσμπεργκ στην Κοπεγχάγη, που υπογράφει το σχετικό άρθρο, επικαλείται πηγές όπως ο Κικέρωνας, ο οποίος αναφέρεται στο έθιμο της επάλειψης του αγάλματος της Αρτέμιδος στην Εγεστα της Σικελίας με αρώματα. Aντίστοιχα, ο ποιητής Καλλίμαχος ο Κυρηναίος κάνει λόγο σε επίγραμμά του για το άγαλμα της βασίλισσας της Αιγύπτου, Βερενίκης Β', το οποίο ήταν εμποτισμένο με αρωματικές ύλες, την ύπαρξη των οποίων φαίνεται να επιβεβαιώνει η έρευνα της Μπρανς.

[Credit: INTIME NEWS / ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ ΘΟΔΩΡΗΣ]

Η Δανή αρχαιολόγος κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο Ιερό της Δήλου, στο οποίο έχουν βρεθεί επιγραφές που καταγράφουν αναλυτικά τη σύσταση και τις τιμές των αρωμάτων που χρησιμοποιούνταν για την «κόσμηση» των αγαλμάτων της Αρτέμιδος και της Ηρας. Τα αρώματα και τα συστατικά τους περιελάμβαναν είδη ελαιολάδου, κηρήθρα, έλαια τριαντάφυλλου, ανθρακικό νάτριο κ.ά. Τα αρχαία αρωματοποιεία που έχουν εντοπιστεί στη Δήλο, εκτιμά η Σεσίλιε Μπρανς, υποδηλώνουν ότι ο αρωματισμός των αγαλμάτων γινόταν με ύλες που πιθανότατα παράγονταν στο ίδιο το νησί, ώστε να αξιοποιηθούν για τελετουργικούς σκοπούς.

Για τον αρωματισμό χρησιμοποιούνταν συγκεκριμένες πρακτικές όπως η επάλειψη των επιφανειών με κεριά και έλαια που συνέβαλαν μεταξύ άλλων στη διατήρηση των χρωμάτων των αγαλμάτων και στην ενίσχυση της στιλπνότητάς τους. Ενδεικτικά, ο Παυσανίας αναφέρει τη χρήση ελαιόλαδου στο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία με στόχο την προστασία του από την υγρασία.

Σε άλλες περιπτώσεις, την οσφρητική εμπειρία φαίνεται πως ενίσχυε και η τελετουργική διακόσμηση των αγαλμάτων με άνθη και γιρλάντες, όπως στα ρωμαϊκά «Φλοράλια» και σε άλλες θρησκευτικές γιορτές.

Προτομή της βασίλισσας Βερενίκης Β' της Αιγύπτου, στο Musee Royal de Mariemont, Βέλγιο. [Credit: Romaine / Wikimedia Commons]

Αν και ο χρόνος έχει σβήσει τα περισσότερα από τα αρώματα που εφαρμόζονταν στην αρχαιότητα, κάποια ίχνη έχουν επιβιώσει. Μια αξιοσημείωτη περίπτωση είναι το πορτρέτο της βασίλισσας Βερενίκης Β΄, ένα πτολεμαϊκό γλυπτό του 3ου αιώνα π.Χ., όπου στην επιφάνειά του έχουν εντοπιστεί ίχνη κεριού μέλισσας, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να έχει υποστεί επεξεργασία με αρωματικό έλαιο.

Αυτό αλλάζει δραστικά την αντίληψή μας για την ελληνορωμαϊκή γλυπτική. Παραδοσιακά, τα αγάλματα έχουν μελετηθεί από μια φορμαλιστική οπτική γωνία, εστιάζοντας στην τεχνική και την οπτική σύνθεση. Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτά τα γλυπτά σχεδιάστηκαν επίσης για να καλύπτουν την αίσθηση της όσφρησης υποδηλώνει ότι η κλασική τέχνη απευθυνόταν σε μια πιο πλούσια και σύνθετη πολυαισθητηριακή εμπειρία.

Η χρήση αρωμάτων στην αρχαία τέχνη δεν ήταν απλώς διακοσμητική- ήταν μέρος μιας συμβολικής και θρησκευτικής γλώσσας που προσέδιδε στα γλυπτά μια πιο απτή παρουσία. Αυτή η αισθητηριακή διάσταση θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί ορισμένες θρησκευτικές εικόνες ήταν τόσο σεβαστές και γιατί η διατήρηση και ο εξωραϊσμός τους θεωρούνταν πράξεις αφοσίωσης.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Brøns C. (2025) The Scent of Ancient Greco-roman Sculpture, Oxford Journal of Archaeology, doi:doi.org/10.1111/ojoa.12321.

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή, LBV Magazine