Ο Δημήτρης Πικιώνης πέρα από την Ακρόπολη

Ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Δημήτρης Πικιώνης άφησε επίσης πλούσιο εικαστικό και συγγραφικό έργο. [Credit:  Μουσείο Μπενάκη / CreativePro...

Ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Δημήτρης Πικιώνης άφησε επίσης πλούσιο εικαστικό και συγγραφικό έργο. [Credit: Μουσείο Μπενάκη / CreativeProtagon]

Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «Αισθητική τοπογραφία», σε συνδιοργάνωση με τον πολιτιστικό οργανισμό Círculo de Bellas Artes της Μαδρίτης και την ισπανική πρεσβεία στην Ελλάδα, αναδεικνύει τον κεντρικό πυρήνα του έργου του Δημήτρη Πικιώνη, καθώς και τις αρχιτεκτονικές προτάσεις του για άλλα σημαντικά έργα ανά την Ελλάδα.

Το όνομά του, χωρίς δεύτερη σκέψη, συνδέεται με ένα κομμάτι του αναπλασμένου χώρου γύρω από τον λόφο της Ακρόπολης. Με το που θα ακουστεί η λέξη «Πικιώνης» η σκέψη όλων κατευθύνεται αυτόματα στη διαμόρφωση και στη χάραξη των οδών πρόσβασης, στους σπειροειδείς διαδρόμους που οδηγούν στο σημαντικότερο μνημείο της ελληνικής αρχαιότητας. Αλλά και στον ναΐσκο του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, με το τουριστικό του περίπτερο. Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «Αισθητική τοπογραφία», σε συνδιοργάνωση με τον πολιτιστικό οργανισμό Círculo de Bellas Artes της Μαδρίτης και την ισπανική Πρεσβεία στην Ελλάδα, αναδεικνύει τον κεντρικό πυρήνα του έργου του Δημήτρη Πικιώνη, καθώς και τις  αρχιτεκτονικές προτάσεις του για άλλα σημαντικά έργα ανά την Ελλάδα. 

Ο Δημήτρης Πικιώνης στους Δελφούς. [Credit: Μουσείο Μπενάκη]

Θεσσαλονίκη, Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου 

Στην οδό Αγίας Σοφίας 51, στις παρυφές της Ανω Πόλης της Θεσσαλονίκης, δεσπόζει ένα ιστορικό σχολείο του οποίου η αρχιτεκτονική διακρίνεται από το στοιχείο της ελληνικής παράδοσης. Ο λόγος για το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Δ. Πικιώνη το 1933 και πρωτολειτούργησε το 1934-35, με πρώτο επόπτη τον σπουδαίο παιδαγωγό Αλέξανδρο Δελμούζο και διευθυντή τον επίσης σπουδαίο επιστήμονα Βασίλειο Τατάκη.

Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, 1935. Πανοραμική άποψη του σχολείου και της αυλής. [Credit: Μουσείο Μπενάκη]

Από τότε πέρασαν πολλοί πνευματικοί άνθρωποι, όπως οι Αλέξανδρος Δελμούζος, Γιώργος Θέμελης, Ιωάννης Ξηροτύρης, Πολύκλειτος Ρέγκος, Σαράντος Παυλέας, Νίκος Παραλής, κ.ά. Οπως διαβάζουμε στο κείμενο του Γιώργου Καλλίνη σχετικά με την ιστορία του στην ιστοσελίδα του Πειραματικού, το Σχολείο ξεκινάει τη λειτουργία του τον Νοέμβριο του 1934 με δύο τάξεις, μία της Α’ Δημοτικού και μία της Α’ Γυμνασίου – ως Γυμνάσιο αρρένων. 

Φιλοθέη, κατοικία Ποταμιάνου  

H μονοκατοικία του εφοπλιστή Ποταμιάνου στη Φιλοθέη είναι ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα έργα της ώριμης αρχιτεκτονικής περιόδου του Πικιώνη. «Οπως στα υπόλοιπα μεταπολεμικά έργα του, έτσι και εδώ βασική επιδίωξη του είναι  η “αρμόδια σύνθεση” του οικουμενικού πνεύματος με τους εκφραστικούς τρόπους της ελληνικής παράδοσης», αναφέρεται στο σχετικό σημείωμα του culture2000.tee.gr (την ψηφιακή αποτύπωση αρχιτεκτονικών τοπόσημων της Αθήνας).

Ο Πικιώνης στην είσοδο της Οικίας Ποταμιάνου, στη Φιλοθέη, το 1953.
 [Credit: Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Μουσείο Μπενάκη]

Το κτίριο είναι διώροφο και κεραμοσκεπές. Στο ισόγειο στεγάζονται η κουζίνα, η τραπεζαρία, το καθιστικό και τα υπνοδωμάτια, και στον όροφο οι χώροι υποδοχής και το γραφείο. Η τυπολογική και μορφολογική αντιμετώπιση του κτιρίου έχει σαφείς επιρροές από τη βορειοελλαδίτικη αρχιτεκτονική παράδοση.

Δελφοί, «Ξενία» 

Ξεκίνησε ως τουριστικός ξενώνας και το 1953 μετονομάστηκε σε «Ξενία» – ένα από τα τέσσερα πρώτα «Ξενία» της δεκαετίας του 1950, μαζί με εκείνα του Ναυπλίου, της Μυκόνου και της Καστοριάς. Το 1959 ο Δ. Πικιώνης, μαζί με τον γιο του Πέτρο, κατασκεύασαν στην ίδια περιοχή το Τουριστικό Περίπτερο Αγίου Λουκά ή «Παβιλιόν» για λογαριασμό του τότε ΕΟΤ.

Το ξενοδοχείο «Ξενία» στους Δελφούς. [Credit: Μουσείο Μπενάκη]

Το λιθόκτιστο με τις δρύινες πόρτες Περίπτερο, στο κέντρο του δελφικού τοπίου, θεωρείται εξαιρετικό δείγμα ελληνικής αρχιτεκτονικής. Απόλυτα εναρμονισμένο με το περιβάλλον, κτίστηκε με ντόπια υλικά και πλάκες Πηλίου στη σκεπή. Λειτούργησε ως κέντρο διασκέδασης, αναψυκτήριο, καφετέρια και μπαρ, ενώ από τους χώρους του, με θέα προς τον κάμπο της Ιτέας και τον κόλπο του Γαλαξιδίου, είχαν περάσει το ζεύγος Αμαλίας και Κωνσταντίνου Καραμανλή, η Τζάκι Κένεντι, η Μαρία Κάλλας, ο Αλέξης Μινωτής, κ.ά.

Γλυφάδα, το project «Αιξωνή» 

«… Ας δούμε αίφνης πώς χτίζει το σπίτι του ο χωρικός. Τον φυσικό δρόμο που ακολουθεί γι’ αυτό. Δεν του χρειάζεται κανένα γραφείο, ούτε μολύβι, για ν’ αραδιάσει μάταιες γραμμές της φαντασίας του. Κανένα βιβλίο αρχιτεκτονικής δεν διάβασε. Από ρυθμούς και χαρακτήρα δεν νιώθει. Μα τα πραγματώνει ασυνείδητα, ακολουθώντας τη φύση. Ξέρει πλέρια τις ανάγκες του. Στο έδαφος επάνω θα χαράξει τον χώρο τον χρήσιμο για κατοικία του. Τη φαντάζεται κιόλας έτσι στον χώρο, υψωμένη μπροστά του. Εξόν από το να προσέξει να βάλει τις πιο γερές βάσεις, τα αγκωνάρια, στις γωνίες και στις παστάδες της θύρας ή των παραθυριών, άλλο τίποτα δεν έχει να σκεφτεί. Γερό μόνο να είναι το χτίσιμο και η φύση θ’ αναλάβει μόνη της τ’ άλλα».

Σχέδιο για την Αιξωνή: μεσημβρινή όψη οικίας Γκόργκα.
 [Credit: Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Μουσείο Μπενάκη]

Αυτά έγραφε ο Δ.Πικιώνης στο περιοδικό «Αιξωνή» τον Ιανουάριο του 1952. Και με αυτές τις σκέψεις ξεκίνησε τη μελέτη του για τον οικισμό Αιξωνής. Η ιδέα του ήταν, μέσα σε κάθε οικόπεδο, περίπου 400 τ.μ., να μην μπορεί να κτιστεί σπίτι μεγαλύτερο από 140 τ.μ. Πίστευε ότι μια οικογένεια, τετραμελής για παράδειγμα, δεν χρειαζόταν μεγαλύτερο χώρο. Επιπλέον, είχε προβλέψει πεζόδρομους, δρόμους ήπιας κυκλοφορίας και δακτύλιο, έτσι ώστε μόνο τα αυτοκίνητα των ιδιοκτητών να εισέρχονται στον οικισμό.

Ρέθυμνο, φρούριο Φορτέτζας 

Το 1966 τού ανατίθεται από το τότε υπουργείο Συντονισμού η μελέτη του φρουρίου της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο, με σκοπό την τουριστική αξιοποίησή του. Δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του (1968) γράφει τη σχετική έκθεση των 13 σελίδων, που ακολουθεί τη λογική του προγράμματος «Ξενία».

Το φρούριο της Φορτέτζας στο Ρέθυμνο.

Η τουριστική πρόταση Πικιώνη ήταν μια συνολική αξιοποίηση της περιοχής, με ιδιαίτερο βάρος στα μνημεία και στα ιστορικά σύνολα. Ακολουθούσε τα ιστορικά στοιχεία του χώρου για την αξιοποίηση του παρελθόντος ως τμήματος της καθημερινότητας, αλλά χωρίς να ενέχει μουσειακό χαρακτήρα. 

Λυκαβηττός, δημοτικό σχολείο 

Mολονότι το δημοτικό σχολείο της μεσοαστικής συνοικίας της Nεάπολης ανήκει στα έργα αναφοράς του ελληνικού μοντερνισμού, ο δημιουργός του θα το αποκηρύξει με τα εξής λόγια: «Οταν τέλειωσε δεν με ικανοποιούσε. Eίναι τότε που στοχάστηκα πως το οικουμενικό πνεύμα πρέπει να συντεθεί με το πνεύμα της εθνότητος».

Σχέδιο για το σχολείο στα Πευκάκια (Λυκαβηττός), 1931, όψη βορειοδυτική
[Credit: Μουσείο Μπενάκη]

Tο κτίριο αποτελεί μέρος του προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτιρίων της δεκαετίας του 1930. Βρίσκεται στους πρόποδες του Λυκαβηττού, σε οικόπεδο με έντονη κλίση. Bασική επιδίωξη του Πικιώνη ήταν η προσαρμογή του κτιρίου στη φυσική κλίση του εδάφους, επιλογή που οδήγησε σε μια πρωτότυπη αρχιτεκτονική λύση. Στην ψηλότερη πλευρά του οικοπέδου συγκεντρώνονται οι κοινόχρηστες εγκαταστάσεις, το γραφείο, το εστιατόριο με την αίθουσα τελετών στον όροφο, και το ανοιχτό γυμναστήριο, στον υπαίθριο χώρο. Οι αίθουσες διδασκαλίας αναπτύσσονται στις πλευρές του οικοπέδου.

Πηγή: Protagon