Ένα μοναδικό επιτραπέζιο παιχνίδι των Μάγια βρέθηκε στη Γουατεμάλα, κατασκευασμένο με εκατοντάδες ένθετα κεραμικά θραύσματα

Άποψη του επιτραπέζιου παιχνιδιού patolli στο κτίριο 6L-19. [Credit: J. Hiquet, R. Méreuze, 2025] Μια αρχαιολογική ομάδα ανακαλύπτει στην αρ...

Άποψη του επιτραπέζιου παιχνιδιού patolli στο κτίριο 6L-19. [Credit: J. Hiquet, R. Méreuze, 2025]

Μια αρχαιολογική ομάδα ανακαλύπτει στην αρχαία πόλη Naachtun ένα «patolli» φτιαγμένο ως μωσαϊκό, μια πρωτοφανής τεχνική που αποκαλύπτει ότι το παιχνίδι ήταν ενσωματωμένο στην αρχιτεκτονική από την κατασκευή του και είχε σχεδιαστεί για να αντέξει στο χρόνο.

Στο τροπικό δάσος Petén της Γουατεμάλας, η αρχαία πόλη των Μάγια Naachtun συνεχίζει να προσφέρει εκπλήξεις. Η τελευταία, και μία από τις πιο ασυνήθιστες μέχρι σήμερα, είναι η ανακάλυψη ενός προ-ισπανικού επιτραπέζιου παιχνιδιού, γνωστού ως patolli, που αμφισβητεί όλα όσα ήταν γνωστά μέχρι τώρα για αυτά τα στοιχεία του παιχνιδιού. Δεν είναι σκαλισμένο στο πάτωμα, αλλά κατασκευασμένο ως μωσαϊκό, χρησιμοποιώντας εκατοντάδες μικρά κόκκινα κεραμικά τετράγωνα ενσωματωμένα σε φρέσκο τσιμέντο. Αυτή η εξαιρετική ανακάλυψη, που περιγράφεται λεπτομερώς σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Latin American Antiquity, ρίχνει νέο φως στον τρόπο με τον οποίο οι Μάγια ενσωμάτωναν τα παιχνίδια στη ζωή και την αρχιτεκτονική τους.

Το επιτραπέζιο παιχνίδι βρισκόταν σε ένα μεγάλο οικιστικό συγκρότημα, το Group 6L13, το οποίο πιστεύεται ότι ήταν η έδρα μιας ισχυρής γενιάς, πιθανώς της τοπικής κυβερνώσας ελίτ. Συγκεκριμένα, βρέθηκε κάτω από το Κτίριο 6L-19, μερικώς καλυμμένο από έναν από τους τοίχους του. Η ερευνητική ομάδα, με επικεφαλής τους Julien Hiquet και Rémi Méreuze, τονίζει τη σημασία του πλαισίου: το επιτραπέζιο παιχνίδιη δημιουργήθηκε την ίδια περίοδο με το δάπεδο πάνω στο οποίο βρίσκεται, αποτελώντας μέρος του αρχικού σχεδιασμού του χώρου.

«Σε αντίθεση με τα δεκάδες επιτραπέζια παιχνίδια που είναι σκαλισμένα σε γύψο, τα οποία είναι πιο δύσκολο να χρονολογηθούν και πάντα υπάρχει η υποψία ότι αποτελούν μεταγενέστερες προσθήκες που δεν σχετίζονται με την αρχική χρήση του κτιρίου, το δείγμα από το Naachtun ήταν μέρος του δαπέδου από την κατασκευή του», εξηγούν οι συγγραφείς. Αυτή η σαφής στρωματογραφική σχέση είναι ένα από τα κλειδιά για τη σημασία του.

Χάρτες του Naachtun με ένθετο της Ομάδας 6L13.
[Credit: J. Hiquet, R. Méreuze, 2025]

Τι είναι το Patolli;

Ο όρος patolli προέρχεται από το μετακλασικό κεντρικό Μεξικό, όπου περιγράφει ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με τελετουργικούς και τυχερούς παραμέτρους. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιούν αυτή τη λέξη γενικά για να αναφερθούν σε διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια της Μεσοαμερικής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των Μάγια, χωρίς να υπονοούν άμεση σύνδεση με την έκδοση του Μεξικού.

Στην περιοχή των Μάγια έχουν βρεθεί δεκάδες από αυτά τα επιτραπέζια παιχνίδια, σχεδόν πάντα στις πεδινές περιοχές και κυρίως μέσα σε παλάτια και ναούς. Η πιο συνηθισμένη μορφή τους αποτελείται από ένα κύκλωμα τετραγώνων διατεταγμένων σε σχήμα σταυρού μέσα σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο. Αν και συχνά τονίζεται ο κοσμογραφικός συμβολισμός τους και η πιθανή χρήση τους στη μαντεία ή στην επικοινωνία με τον κάτω κόσμο, σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν και για διασκέδαση, ως κοινωνική δραστηριότητα που ενίσχυε τους δεσμούς της κοινότητας.

Αυτό που κάνει το ταμπλό του Naachtun μοναδικό δεν είναι το σχήμα του, το οποίο συμμορφώνεται με τις συμβάσεις των Μάγια, αλλά η τεχνική κατασκευής του. Ενώ η συντριπτική πλειονότητα των γνωστών patollis ήταν σκαλισμένα (χαραγμένα) σε δάπεδα ή πάγκους από στόκο ή, σε σπάνιες περιπτώσεις, βαμμένα, το παράδειγμα του Naachtun κατασκευάστηκε με την προσεκτική ενσωμάτωση εκατοντάδων μικρών κεραμικών θραυσμάτων — tesserae — σε φρέσκο κονίαμα για να σχηματίσει τα τετράγωνα του παιχνιδιού.

Αυτή η μέθοδος, που θυμίζει τη δημιουργία μωσαϊκού, είναι εξαιρετική για διάφορους λόγους:

Το επιτραπέζιο παιχνίδι δεν ήταν μια μεταγενέστερη προσθήκη ή γκράφιτι που έφτιαξε κάποιος που βαριόταν. Η δημιουργία της είναι σύγχρονη με την κατασκευή του δαπέδου. «Το πιο εμφανές χαρακτηριστικό της είναι η σύγχρονη κατασκευή της με το δάπεδο. Αυτό σημαίνει ότι έπρεπε να συμπεριληφθεί στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό από τη στιγμή της κατασκευής», δηλώνουν οι Hiquet και Méreuze. Αυτό υποδηλώνει ότι το παιχνίδι είχε προγραμματιστεί να ενταχθεί από την αρχή στο χωροταξικό σχέδιο.

Άποψη τoυ κτιρίους 6L-20 Sub, από το νότο.
[Credit: J. Hiquet, R. Méreuze, 2025]

Η δημιουργία αυτού του πίνακα απαιτούσε σημαντική προσπάθεια. Οι αρχαιολόγοι υπολόγισαν ότι χρειάστηκαν περίπου 478 ψηφίδες για να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός. Όλες επιλέχθηκαν για το ομοιογενές τους μέγεθος (με μέση επιφάνεια 2,25 cm²) και το κοκκινωπό τους χρώμα, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τον ανοιχτό τόνο του στόκου. Αυτό το χρώμα μπορεί να επιλέχθηκε για την ορατότητα ή τον συμβολισμό του, καθώς το κόκκινο συνδέεται με την Ανατολή στην κοσμογραφία των Μάγια. Αυτή η σχολαστική επιλογή και η εργασία ενσωμάτωσης αντιπροσωπεύουν μια πολύ μεγαλύτερη επένδυση ενέργειας από την απλή χάραξη ενός πίνακα, γεγονός που υποδηλώνει ότι σχεδιάστηκε για μακροχρόνια χρήση. Με τον ένθετο πίνακα του Naachtun, καταβλήθηκε κάποια προσπάθεια για τη δημιουργία ενός ανθεκτικού πίνακα, σημειώνουν οι αρχαιολόγοι.

Η ανάλυση των ψηφίδων υποδηλώνει ότι τα κεραμικά θραύσματα προέρχονται από κεραμικά τύπου Πρώιμης Κλασικής περιόδου (γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ.). Εάν το ταμπλό κατασκευάστηκε λίγο μετά την απόρριψη αυτών των κεραμικών, θα ήταν ένα από τα παλαιότερα γνωστά ταμπλό των Μάγια. Αν και υπάρχουν παραδείγματα της Πρώιμης Κλασικής περιόδου σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους, όπως το Tikal και το Copán, τα περισσότερα ταμπλό χρονολογούνται από μεταγενέστερες περιόδους.

Τα ψηφιδωτά δάπεδα είναι εξαιρετικά σπάνια στην αρχιτεκτονική των Μάγια. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα φορητής ψηφιδωτής τέχνης (από κοχύλια, νεφρίτη ή τυρκουάζ λίθους), αλλά δεν είναι γνωστά σαφή παραδείγματα ψηφιδωτών δαπέδων σε αυτό το τμήμα του ημισφαιρίου πριν από την αποικιακή περίοδο.

Ένα αρχαιολογικό παζλ

Δυστυχώς, ο πίνακας του επιτραπέζιου παιχνιδιού δεν βρέθηκε ολόκληρος. Σχεδόν το μισό του είχε καταστραφεί ή υποστεί ζημιά από μεταγενέστερες κατασκευαστικές εργασίες, συγκεκριμένα από την ανέγερση του τοίχου του Κτιρίου 6L-19, ο οποίος τον κάλυψε εν μέρει. Επιπλέον, ορισμένα ψηφιδωτά μετακινήθηκαν από ρίζες ή χάθηκαν κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, προτού οι αρχαιολόγοι συνειδητοποιήσουν ότι σχημάτιζαν ένα μοτίβο.

Παρά τις ζημιές, η ομάδα κατάφερε να τεκμηριώσει το σχέδιό της. Η δυτική πλευρά, η καλύτερα διατηρημένη, είχε 11 τετράγωνα. Η βόρεια πλευρά φαίνεται να είχε 7. Σύμφωνα με αυτή την ανακατασκευή, ο πίνακας θα είχε συνολικά 45 τετράγωνα. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν εξειδικευμένο λογισμικό (QGIS) για να αναδημιουργήσουν ψηφιακά τον πίνακα και να υπολογίσουν τον αρχικό αριθμό των τετραγώνων, επιβεβαιώνοντας ότι απαιτούνταν αρκετές εκατοντάδες.

Τα ψηφιδωτά δεν κατασκευάστηκαν ειδικά για το μωσαϊκό. Η ανάλυση ενός δείγματος αποκάλυψε ότι προέρχονταν από τουλάχιστον 12 διαφορετικά αγγεία. Λόγω του μικρού τους μεγέθους και της φθαρμένης κατάστασής τους, είναι πολύ πιθανό οι κατασκευαστές να συνέλεξαν αυτά τα θραύσματα από μια κοντινή χωματερή οικιακών απορριμμάτων, ανακυκλώνοντας σπασμένα αγγεία για να δημιουργήσουν κάτι νέο και ανθεκτικό.

Η ακριβής λειτουργία του χώρου όπου βρέθηκε το επιτραπέζιο παιχνίδι παραμένει μυστήριο. Οι κατασκευές 6L-19 και 6L-20 σχηματίζουν ένα ζεύγος παράλληλων αναχωμάτων που αρχικά θεωρήθηκε ότι ήταν γήπεδο μπάλας, αλλά οι ανασκαφές δεν βρήκαν στοιχεία που να το επιβεβαιώνουν. Η ανάλυση της κατασκευής 6L-19 δείχνει ότι, στην τελική της φάση, ήταν ένα δωμάτιο με τοίχους από τοιχοποιία και πιθανώς μια φθαρτή στέγη, αλλά όχι μια θολωτή κατασκευή.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το δάπεδο που περιέχει το patolli χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός παλαιότερου κτιρίου (6L-19Sub) και μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί οπές από πασσάλους ή άλλα στοιχεία που να υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας ευπαθούς κατασκευής που να συνδέεται άμεσα με αυτό. Αυτό αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ότι το επιτραπέζιο παιχνίδι βρισκόταν αρχικά σε εξωτερικό χώρο, σε έναν ανοιχτό χώρο, ίσως με στέγη αλλά χωρίς τοίχους, πριν χτιστεί το κτίριο 6L-19 πάνω σε μέρος της.

Συνέπειες της ανακάλυψης

Το μωσαϊκό patolli του Naachtun είναι, επομένως, ένα εύρημα που ξεπερνά τη μοναδικότητά του. Δεν είναι απλώς ένα αρχαιολογικό περίεργο αντικείμενο, αλλά ένα τεχνούργημα που μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε πτυχές των πρακτικών των τυχερών παιχνιδιών στην κοινωνία των Μάγια.

Αυτό αποδεικνύει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτά τα επιτραπέζια παιχνίδια μπορούσαν να είναι σχεδιασμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία, ενσωματωμένα από την αρχή στο σχεδιασμό μιας κοινότητας ή ενός ελίτ οικιστικού χώρου. Η σημαντική επένδυση χρόνου και προσπάθειας στην κατασκευή τους υποδηλώνει ότι το παιχνίδι που φιλοξενούσαν ήταν σημαντικής σημασίας για τους κατοίκους και ότι περίμεναν να χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

«Το επιτραπέζιο παιχνίδι patolli 6L-19, ένα σπάνιο εύρημα στο μεσοαμερικανικό σώμα όσον αφορά την κατασκευή του, αντιπροσωπεύει μια μοναδική στρωματογραφική θέση και μια τεχνική κατασκευής που προσφέρουν μια νέα προοπτική και πολύτιμες πληροφορίες για μακροχρόνια ανεπίλυτα ερωτήματα σχετικά με αυτό το είδος επιτραπέζιου παιχνιδιού μεταξύ των Μάγια», καταλήγουν οι Hiquet και Méreuze.

Οι μελλοντικές ανασκαφές στην Ομάδα 6L13 στο Naachtun θα επικεντρωθούν στην αποκάλυψη της λειτουργίας των παρακείμενων κατασκευών και στον προσδιορισμό της ύπαρξης ενός ακόμη άγνωστου στεγασμένου χώρου. Ο στόχος είναι να κατανοηθεί καλύτερα το πλαίσιο αυτού του μοναδικού επιτραπέζιου παιχνιδιού και να διερευνηθεί πλήρως το δυναμικό του για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο παίζονταν το patolli κατά την ακμή της Κλασικής περιόδου των Μάγια.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Hiquet J, Méreuze R. Dealing with Uniqueness: A Classic Period Maya Mosaic Ceramic Patolli Board from Naachtun, Guatemala. Latin American Antiquity. Published online 2025:1-14. doi:10.1017/laq.2025.10125 

Πηγή: LBV Magazine