Θεραπευτήριο ο Αγ. Δημήτριος

Τα ψηφιδωτά «αποκαλύπτουν» την ιστορία της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου Η Μαρία έζησε στη Θεσσαλονίκη τον 6ο με 7ο μ.Χ. αιώνα και οι ...

Τα ψηφιδωτά «αποκαλύπτουν» την ιστορία της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου

Η Μαρία έζησε στη Θεσσαλονίκη τον 6ο με 7ο μ.Χ. αιώνα και οι γονείς της χρωστούσαν ευγνωμοσύνη στον πολιούχο Άγιο Δημήτριο, θεωρώντας πως είχε ασκήσει ευεργετική επίδραση στην ίδια την ύπαρξη της μικρής.

Τη γοητευτική της ιστορία εξιστορούν σε τέσσερις διαδοχικές σκηνές -από τη βρεφική μέχρι την παιδική ηλικία της Μαρίας- ισάριθμα περίτεχνα ψηφιδωτά που φιλοτεχνήθηκαν με δωρεά της οικογένειας και σώζονται μέχρι σήμερα πάνω στις κιονοστοιχίες της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου.

Η βασιλική υπήρξε ένα «Χριστιανικό Ασκληπιείο», ειδικευμένο σε μαιευτικά και παιδιατρικά περιστατικά, όπου οι ασθενείς θεραπεύονταν με έναν συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και θαυματουργής επιρροής του αγίου. «Ήταν ένα νοσοκομείο, με αρχιάτρους και γιατρούς με ειδικότητες, οι οποίοι έδιναν στους ασθενείς πλήρη ιατρική φροντίδα και φαρμακευτική αγωγή. Τη νύχτα εμφανιζόταν και ο άγιος, ο οποίος με το άγγιγμά του γιάτρευε θαυματουργά», εξηγεί ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων, Χαράλαμπος Μπακιρτζής, ο οποίος ασχολήθηκε επί δεκαετίες με τη μελέτη και αποκατάσταση των βυζαντινών ψηφιδωτών. «Την επόμενη μέρα, ο αρχίατρος έδινε εξιτήριο, αποδεχόμενος και τη θαυματουργό ίαση. Έχουμε λοιπόν μια εντυπωσιακή συνύπαρξη της ιατρικής επιστήμης με το Θείο, σε μια τόσο πρώιμη περίοδο, σε προηγμένη μορφή», πρόσθεσε.

Πολιτιστικός θησαυρός

Η ιστορία της Μαρίας δεν είναι η μοναδική που μας αφηγούνται τα ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για το πιο ολοκληρωμένο σύνολο βυζαντινών ψηφιδωτών στον κόσμο, έναν εντυπωσιακό πολιτιστικό θησαυρό, που καλύπτει μια περίοδο 10 αιώνων (4ος - 14ος).

Τρεις έφοροι Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, που υπηρέτησαν διαδοχικά επί τέσσερις και πλέον δεκαετίες στην 9η Εφορεία της Θεσσαλονίκης, συνεργάστηκαν και αποτύπωσαν σε έναν πολυτελή τόμο την πρώτη λεπτομερή και εμπεριστατωμένη καταγραφή των ψηφιδωτών πέντε βυζαντινών ναών και μονών της πόλης (Άγιος Δημήτριος, Μονή Λατόμου, Αχειροποίητος, Αγία Σοφία, Άγιοι Απόστολοι) και της Ροτόντας.

Ο πολυτελής τόμος «Ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης, 4ος-14ος αιώνας», των πρώην εφόρων Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου, Χρ. Μαυροπούλου-Τσιούμη και Χ.Μπακιρτζή, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καπόν, αποτελεί την εκπλήρωση μιας οφειλής της επιστήμης της αρχαιολογίας σε ένα αντικείμενο που δεν έχει τύχει μέχρι σήμερα της μελέτης και προβολής που του αξίζει.

Δανεισμένος από την εξαιρετική αυτή έκδοση ήταν ο τίτλος διεθνούς επιστημονικής συνάντησης που πραγματοποιήθηκε πριν από λίγες μέρες στο Λονδίνο, με τη συμμετοχή μελετητών των ψηφιδωτών της Θεσσαλονίκης από διάσημα διεθνή πανεπιστήμια (Χάρβαρντ, Κέιμπριτζ, Σάσεξ, Οσλο, Μπέργκεν κ.ά.) αλλά και Ελλήνων επιστημόνων, μεταξύ αυτών και του Χ. Μπακιρτζή, διευθυντή σήμερα του Ιδρύματος Λεβέντη. Σε αυτήν διατυπώθηκαν οι απόψεις, οι εκτιμήσεις και οι τελευταίες διαπιστώσεις της επιστημονικής έρευνας, αλλά και οι διαφωνίες σχετικά με την προέλευση, την ταυτότητα, τη χρονολόγηση και τον χαρακτήρα των ψηφιδωτών και των μνημείων που τα φιλοξενούν.

Η κορυφαία διαφωνία αφορούσε τα περίφημα ψηφιδωτά του θόλου της Ροτόντας, τα οποία, σύμφωνα με τον Χ. Τορπ του πανεπιστημίου του Όσλο, φιλοτεχνήθηκαν όταν το μνημείο μετατράπηκε σε εκκλησία, κάτι που ξεκίνησε στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Θεοδοσίου του Μεγάλου (379-395). Αντίθετος με τη θεωρία αυτή είναι ο Χ. Μπακιρτζής, ο οποίος επισήμανε πως, σύμφωνα με την επιστημονική ερμηνεία του ίδιου και της Π. Μάστορα, οι ψηφιδωτές παραστάσεις της Ροτόντας δεν επιδέχονται αποκλειστικά χριστιανική ερμηνεία, αλλά συνδέονται με την αυτοκρατορική εικονογραφία της ύστερης αρχαιότητας.

«Υποστηρίζουμε ότι η Ροτόντα είναι μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο οποίος το έκτισε πριν από το 324, όταν σκόπευε να καταστήσει τη Θεσσαλονίκη πρωτεύουσά του», επισήμανε.

Η επιστημονική μελέτη, όπως καταγράφεται στο βιβλίο, συμπεραίνει πως τα ψηφιδωτά της Ροτόντας άσκησαν μεγάλη επίδραση στα ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτά της Αγίας Σοφίας, που φαίνεται πως αντιγράφουν την ίδια τεχνοτροπία.

Ιδιαίτερα υψηλής τέχνης θρησκευτικές παραστάσεις, με πολλά στοιχεία της καθημερινότητας αλλά και με επιρροές από την κλασική αρχαιότητα είναι τα ψηφιδωτά των Αγίων Αποστόλων.

Πηγή: Β. Ιγνατιάδης, Έθνος