«Επέκεινα»: Όλα όσα φοβόμαστε, πιστεύουμε, ελπίζουμε

Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι η όψη του ανθρώπου που κοιμάται και του νεκρού έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους, έτσι τις προσωποποίησαν ως φτ...

Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι η όψη του ανθρώπου που κοιμάται και του νεκρού έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους, έτσι τις προσωποποίησαν ως φτερωτά δίδυμα αδέλφια.

Μια εντυπωσιακή χάλκινη κεφαλή Ύπνου ταξίδεψε από το Βρετανικό Μουσείο και παρουσιάζεται στον Ομηρικό Άδη.

Μέσα από 120 αντικείμενα -αριστουργήματα διαλεγμένα ένα προς ένα- από 21 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, η έκθεση παρουσιάζει τα τελετουργικά και τις συνήθειες, καθώς και τις κυρίαρχες αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τη ζωή μετά τον θάνατο από την εποχή των ομηρικών επών έως τον Πλάτωνα.

Μοναδικό θεωρείται το μπρούντζινο κεφάλι του Ύπνου, αδελφού του Θανάτου (350-300 π.Χ.)

Η έκθεση «Επέκεινα. Ο θάνατος και η ζωή μετά στην αρχαία Ελλάδα», που άνοιξε χθες, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου) εξετάζει ένα από τα σημαντικότερα μυστήρια που απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί τον άνθρωπο: Την τύχη της αθάνατης ψυχής μετά τον θάνατο του φθαρτού σώματος.

«Εμείς τον είδαμε με αισιόδοξο τρόπο»

Ο θάνατος, «μια λέξη που κρύβει μέσα της όλο τον ανθρώπινο πόνο, τον φόβο και την αγωνία» όπως είπε η πρόεδρος του μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου,  αποτελεί «τη μοναδική βεβαιότητα του ανθρώπου» κατά τον κ. Σταμπολίδη. «Εμείς τον είδαμε με αισιόδοξο τρόπο» σημείωσε στη συνέντευξη Τύπου. 

Χρυσό ενεπίγραφο φύλλο μυρτιάς ή δάφνης, τέλος 4ου αι. π.Χ. Από το ανατολικό νεκροταφείο της Πέλλας

Χρυσό ομοίωμα ζυγαριάς, 16ος αι. π.Χ. Από τάφο των Μυκηνών

Συμπληρώνοντας με νόημα: «Στο σώμα μας έχουμε σίδερο που φτάνει για ένα καρφί, νερό που αρκεί μόνο για να πλύνουμε ένα πουκάμισο, κάρβουνο με το οποίο μπορούμε να ανάψουμε μια μικρή φωτιά. Αλλά η ψυχή είναι κάτι άλλο, άπειρο...»

Ο κ. Σταμπολίδης είπε μεταξύ άλλων ότι, πρέπει να διαβάζουμε ορθά την αρχαιολογία του θανάτου κάνοντας αναφορές στην Αμφίπολη.

Πέντε ενότητες 

Η έκθεση χωρίζεται σε 5 ενότητες: Η στιγμή του θανάτου, Έθιμα ταφής, και οι τρεις εκδοχές του Άδη: Ο Ομηρικός Άδης, Ο Βακχικός-Ορφικός Άδης, και Ο Πλατωνικός Άδης.

Η Στιγμή του θανάτου

Στην πρώτη αυτή ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται αντικείμενα με παραστάσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης που αφορούν στη στιγμή του θανάτου: Από την απεικόνιση του Αχιλλέα που σκοτώνει την Πενθεσίλεια και ταυτόχρονα την ερωτεύεται, στον αμφορέα του Εξηκία του Βρετανικού Μουσείου, στην τιμωρία του Ακταίωνος από την Αρτέμιδα σε πήλινο πλακίδιο από τη Νάπολη. 

Μελανόμορφος αμφορέας που αποδίδεται στον Εξηκία (540 π.Χ. περίπου).
Εικονίζεται η προετοιμασία της αυτοκτονίας του Αίαντα

Έμφαση δίνεται στα ποικίλα συναισθήματα των πρωταγωνιστών: Οίκτος, λύπη, θυμός, απελπισία, αποφασιστικότητα, αποδοχή, αντίσταση.

Έθιμα ταφής

Η ενότητα περιλαμβάνει αναλυτική παρουσίαση του ταφικού τελετουργικού· πρόθεση, εκφορά και ενταφιασμός, μέσα από τις πολλές και διαφορετικές παραστάσεις των αρχαίων αντικειμένων. Εκτίθενται αγγεία, ειδώλια, και ποικίλα κτερίσματα που παρουσιάζουν την προετοιμασία του νεκρού, τον θρήνο, τη μεταφορά του στον τάφο και τον ενταφιασμό. Ειδικά επιλεγμένα αντικείμενα, όπως χρυσές μάσκες, χαρώνειοι οβολοί, στεφάνια και επιτύμβια σήματα δεικνύουν τις αντιλήψεις των αρχαίων για το ταξίδι του ανθρώπου στην άλλη ζωή.

Μαρμάρινη βάση επιτύμβιου αγγείου με παράσταση καρπολογίας, 410 - 400 π.Χ.
Από το Μοσχάτο

Μαρμάρινο ανάγλυφο με τον Ορφέα, την Περσεφόνη και τον Ερμή με την ιδιότητα του Ψυχοπομπού.
Ρωμαϊκό αντίγραφο του 1ου αι. μ.Χ.

Ξεχωριστά παρουσιάζονται οι «ειδικοί» νεκροί», δηλαδή οι πεσόντες στον πόλεμο, οι άωροι (άνθρωποι που πέθαναν νέοι, πριν παντρευτούν και αποκτήσουν παιδιά) και οι βιαιοθάνατοι (αυτοί που βρήκαν βίαιο θάνατο) για τους οποίους υπήρχε διαφορετικό τελετουργικό και ιδιαίτερα κτερίσματα.

Ο Ομηρικός Άδης

Στα έπη, ιδιαίτερα του Ομήρου αλλά και άλλων επικών ποιητών της αρχαιότητας, υπάρχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τον Κάτω Κόσμο, πολλές από τις οποίες εικονίζονται στην αρχαία τέχνη. Στην ενότητα αυτή εκτίθενται αντικείμενα που εικονογραφούν τους θεούς του Κάτω Κόσμου και τους κατοίκους του: Από την απαγωγή της Περσεφόνης και τον γάμο της με τον Άδη, τους ήρωες που κατέβηκαν ζωντανοί στον Άδη –όπως ο Οδυσσέας όπως απεικονίζεται σε ερυθρόμορφο κρατήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας– στις θεότητες και τις άλλες μορφές που συνδέονται με τον Κάτω Κόσμο, όπως τους καταδικασμένους από τον Δία σε αιώνια τιμωρία.

Πήλινο μικρογραφικό τραπέζι παιχνιδιού με θρηνωδούς, 580 - 570 π.Χ. Από τον Κεραμεικό

Τέλος, μία άλλη όψη που επίσης παρουσιάζεται στο έπος· την υπόσχεση της ευδαιμονίας στο Ηλύσιο Πεδίο.

Ο Βακχικός-Ορφικός Άδης

Μία τελείως διαφορετική προσέγγιση και αντίληψη του Κάτω Κόσμου που χρωστάει πολλά στις λεγόμενες μυστηριακές λατρείες που άνθησαν από τον 6ο αιώνα π.Χ. και εξής στον ελλαδικό χώρο. Λατρείες όπως του Διονύσου-Βάκχου, της Περσεφόνης και της Δήμητρας αλλά και τα λεγόμενα «ορφικά» δόγματα, προσέφεραν στους πιστούς τους, δηλαδή στους μύστες, έναν «παράδεισο» προορισμένο μόνο για αυτούς.

Το εισιτήριό τους ήταν ένα μικρό έλασμα χρυσού που πάνω του ήταν χαραγμένες οδηγίες για το ταξίδι στον Κάτω Κόσμο ή απλά το όνομα του νεκρού μύστη. Στην ενότητα παρουσιάζεται ο θεός Διόνυσος, η Περσεφόνη, ο Ορφέας καθώς και επιλεγμένα χρυσά ελάσματα των μυστών από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και τάφους της Μακεδονίας.

Ο Πλατωνικός Άδης

Η άποψη του Πλάτωνα για τη ζωή μετά τον θάνατο έχει διατυπωθεί σε πολλά από τα έργα του, αλλά εικονογραφείται καλύτερα στην Πολιτεία. Ο φιλόσοφος πρέσβευε ότι η ψυχή που είναι αθάνατη είναι εγκλωβισμένη μέσα στο θνητό σώμα και στόχος της είναι να απεγκλωβιστεί, να περάσει μία σειρά μετενσαρκώσεων ώσπου να μπορέσει να επιτύχει το τέλειο και να ενωθεί με την ουράνια ενέργεια.

Μαρμάρινη οστοθήκη με κάλυμμα, 1ος αι. μ.Χ. Από λευκό, ιταλικό μάρμαρο σε εργαστήριο της Ρώμης.

Μια μοναδική χάλκινη προτομή που βρέθηκε στη βίλλα των παπύρων του Herculaneum, γνωστή ως Διόνυσος-Πλάτων, απεικονίζει με τον πλέον εύληπτο τρόπο τη μείξη και ανταλλαγή μεταξύ των διαφόρων φιλοσοφικών και θρησκειολογικών ρευμάτων της αρχαιότητας.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και η δρ. Σταυρούλα Οικονόμου, επιμελήτρια αρχαιοτήτων ΜΚΤ. 

info: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου, Βασ. Σοφίας & Ηροδότου 1. Ξεναγήσεις (με το εισιτήριο του μουσείου). 

Σάββατο & Κυριακή: 11.30 & 14.00 

Εισιτήριο: 7 €, μειωμένο 3.5 €. 

Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00, Πέμπτη:10.00-20.00, Κυριακή: 11.00-17.00. Τρίτη κλειστά. 

Σε συνδιοργάνωση με το Ίδρυμα Ωνάση και το Υπουργείο Πολιτισμού &  Αθλητισμού. Διάρκεια έκθεσης: 11.12.2014 – 8.2.2015

Πηγή: The TOC