Ιστορίες φτιαγμένες από... νότες

Η έκθεση παρουσιάζει αντιπροσωπευτικά δείγματα της καλλιτεχνικής οργανοποιίας από τις αρχές του 20ού αιώνα, φωτίζοντας διαφορετικές όψεις...

Η έκθεση παρουσιάζει αντιπροσωπευτικά δείγματα της καλλιτεχνικής οργανοποιίας από τις αρχές του 20ού αιώνα, φωτίζοντας διαφορετικές όψεις της παράδοσης.

Σε κάθε μουσείο μπορείς να μάθεις ωραίες και παράξενες ιστορίες, εδώ όμως είναι το μοναδικό μουσείο όπου οι ιστορίες του είναι τραγουδιστές, από τον καημό και το γλέντι των ανθρώπων. 

Σαν περιηγείσαι στο κτίριο της οδού Διογένους 1-3 στην Πλάκα, θαυμάζεις σε κάθε γωνιά το μεράκι των ανθρώπων. Οστέινες φλογέρες φτιαγμένες από το μεσαίο κόκκαλο της φτερούγας αετών που πήγαιναν στην εκκλησία να σαραντίσει γιατί «ήταν του διαβόλου», μπαγλαμάδες από καύκαλο χελώνας και νεροκολοκύθας που κρύβονταν κάτω από τα ανδρικά σακάκια, μαντολίνο από έβενο όπως αυτό του Φώτη Αυγέρη, σπάνιοι κεμεντζέδες, φυαλόσχημες λύρες από τον Πόντο, κεμανέδες από την Καππαδοκία με «συμπαθητικές» χορδές. Είναι ορισμένα μόνο από τα εκθέματα που θαυμάζει ο επισκέπτης. 'Οπως η σπάνια πολίτικη λύρα που όμοιές της υπάρχουν μόνο δύο στη Νέα Υόρκη – είναι οι «αδερφές» της στο Μητροπολιτικό Μουσείο.

Η λύρα του Ξυλούρη

Στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων – Συλλογή Φοίβου Ανωγειανάκη πήραν θέση και ξακουστά κλαρίνα, όπως του Τάσου Χαλκιά, του Νίκου Καρακώστα και του Βασίλη Σιούτα. Η λύρα του Νίκου Ξυλούρη, αλλά και η κιθάρα της Δανάης Στρατηγοπούλου, που έφτιαξε ο Δημήτρης Μούρτζινος, από τους μεγαλύτερους οργανοποιούς των αρχών του 20ού αιώνα. Δύο πανομοιότυπες είχε κατασκευάσει, τη μία για τον πρίγκιπα Ανδρέα και την άλλη για τον Πορφυρόπουλο, ονομαστό τροβαδούρο της Πάτρας. Μετά τον θάνατό του, η κιθάρα κατέληξε στην τραγουδίστρια, που ξεκινούσε την καριέρα της στη Μάντρα του Αττίκ.

Οι επισκέπτες μπαινοβγαίνουν ελεύθερα χωρίς εισιτήριο (αν και θα έπρεπε ένα συμβολικό), ανάμεσά τους πολλοί τουρίστες, περιηγούνται στους χώρους, ξεκουράζονται στην ήσυχη αυλή. Τμήμα εδώ και δύο χρόνια του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων – Συλλογή Φοίβου Ανωγειανάκη, που διευθύνει η Ελένη Μελίδη, το μουσείο προσπαθεί να γυρίσει σελίδα, να γίνει πιο εξωστρεφές, να προσελκύσει κοινό, ερευνητές, συλλέκτες και αρχεία.

Στον μουσικολόγο Φοίβο Ανωγειανάκη οφείλεται η αρχή. Μέσα σε 40 χρόνια συγκέντρωσε τα 800 μουσικά όργανα και ηχητικά αντικείμενα από τον 18ο αι. έως τις μέρες μας που αποτελούν τη συλλογή του μουσείου, την πλουσιότερη στην Ελλάδα, την οποία οργάνωσε με αξιοπρόσεκτη για την εποχή επιστημονική μέθοδο και ευρύτητα. Η Πόπη Ζώρα, διευθύντρια τότε του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, πρωτοστάτησε στην ομάδα που ανακίνησε το θέμα της ίδρυσης «Μουσείου Λαϊκών Οργάνων» και, σε συνεργασία με το ΥΠΠΟ, η συλλογή βρήκε θέση στην Οικία Λασσάνη. Εγκαινιάστηκε το 1991.

Το ΜΕΛΜΟΣΦΑ, μετά τη συγχώνευση και τη δημιουργία του νέου φορέα, που εξασφαλίζει την προστασία, την προβολή και την ανάδειξη των συλλογών και των αρχείων του, απαιτεί νέο σχεδιασμό. Το 2014, λέει η διευθύντρια του ΜΕΛΤ Ελένη Μελίδη, «κληθήκαμε να παραλάβουμε και να εντάξουμε το μουσείο ως τμήμα σε ένα δημόσιο μουσείο. Πολύ δύσκολο εγχείρημα. Ενα ΝΠΔΔ (Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου) που λειτουργούσε με όρους ιδιωτικούς, έπρεπε να το εντάξουμε σε διαφορετικό νομικό πλαίσιο και ταυτόχρονα να αποδείξουμε ότι μπορεί να εξελιχθεί και να προχωρήσει και σε μια διαφορετική κατεύθυνση». Δεν κρύβει ότι την απασχολεί η φυσιογνωμία και η δυναμική που θα αναπτύξει στο μέλλον. Το νέο ΜΕΛΤ έχει, όπως λέει, τη δυναμική ενός νέου οργανισμού με εξαιρετική υποδομή. Όμως το Μουσείο Οργάνων, όπως το Λουτρό των Αέρηδων και της Οδού Πανός με την έκθεση «Άνθρωποι και εργαλεία», είναι δορυφόροι που πρέπει να συνδιαλέγονται με τους μόνιμους εκθεσιακούς χώρους του νέου μουσείου έχοντας και μια νοηματική αυτοτέλεια.

Ένα ένα μάς τα δείχνει τα εκθέματα η μουσικολόγος Χρύσα Κουλουράκη, αν. προϊσταμένη του Τμήματος Μουσικών Οργάνων - Συλλογή Φ. Ανωγειανάκη και Εθνομουσικολογίας, εστιάζοντας στις ιδιαιτερότητές τους. Θεωρεί πως ο «επαναπροσδιορισμός της εκθεσιακής πολιτικής της συλλογής μουσικών οργάνων είναι επιτακτική ανάγκη ώστε να αναδειχθεί η ανθρωποκεντρική πλευρά του μουσείου. Να παρουσιάζονται τα εκθέματα στον χώρο με τρόπο ώστε να προβάλλονται οι συνδυασμοί μουσικών οργάνων που έχουν διαμορφωθεί μέσα στον χρόνο για να αποδώσουν το ύφος και τη φιλοσοφία των τοπικών μουσικών ιδιωμάτων και παραδόσεων, καθώς και να επιτυγχάνεται η σύνδεση του χθες με το σήμερα, μέσω της εξέλιξης των ίδιων των μουσικών οργάνων, αλλά και μέσω της πορείας τους στη νεοελληνική μουσική παράδοση». Ο Ανωγειανάκης έδωσε πράγματι τα φώτα και οργάνωσε τη συλλογή. «Μέχρι τότε είχαμε κρουστά, πνευστά, έγχορδα. Δεν είχαν ακουστεί οι τέσσερις επιστημονικές κατηγορίες. Τώρα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος παρουσίασης. Πρέπει να δούμε τα όργανα στην πορεία και την εξέλιξή τους».

Συνολικά 1.600 μουσικά όργανα και ηχητικά αντικείμενα από τις δωρεές των Φοίβου Ανωγειανάκη, Δέσποινας Μαζαράκη, καθώς και από δωρεές ιδιωτών και φορέων προς το μουσείο, αλλά και από αγορές του Σωματείου των Φίλων, σχηματίζουν τη συλλογή. Ενα μεγάλο μέρος βρίσκεται στον αποθηκευτικό χώρο, ενώ 250 αντικείμενα αποτελούν την κινητή έκθεση του μουσείου.

Ψηφιακά αρχεία

Σημαντική εξέλιξη που ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο είναι η ψηφιοποίηση των αρχείων. Είναι ευκαιρία να γίνουν εκδόσεις, συγκριτικές μελέτες, να ανοίξουν τα αρχεία στους επισκέπτες. Η διοίκηση θέλει να προσεγγίσει συλλέκτες για συνέργειες με άλλα αρχεία. Ακόμη και αρχεία Ελλήνων πρωτοπόρων μουσικών, προκειμένου να μην μείνουν σε αχρηστία. «Θέλουμε να αποτελέσει το μουσείο σημείο αναφοράς», λέει η κ. Μελίδη. Στην ημερίδα που σχεδιάζεται τον Δεκέμβριο θα τεθούν όλα αυτά.

Με εκείνους που θα πουν ότι το μουσείο μεταλλάσσεται η κ. Χρύσα Κουλουράκη διαφωνεί: «Η μουσική είναι μία, δεν χωρίζεται σε χωράφια. Άλλωστε, στην πρωτοποριακή μουσική υπάρχουν στοιχεία και από την ελληνική παράδοση».

Στο μεταξύ, το μουσείο καλεί το κοινό στις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (23, 24, 25/9). Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Ζωγραφίζοντας το ταξίδι της Μαρίας και του Κέιτα» για παιδιά, τη συναυλία του σχήματος «Τεκέρως», τα μουσικά αφιερώματα στον κήπο του τον Οκτώβριο αλλά και τον κύκλο σεμιναρίων (δωρεάν) αφιερωμένων στην κλασική μουσική της Βόρειας Ινδίας την άνοιξη.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή