Οι οχυρωματικοί περίβολοι των Χανιών είναι δυο ιδιαίτερης σημασίας μνημεία, που αναδεικνύουν την ιστορική και μνημειακή αξία της πόλης...
Οι οχυρωματικοί περίβολοι των Χανιών είναι δυο ιδιαίτερης σημασίας μνημεία, που αναδεικνύουν την ιστορική και μνημειακή αξία της πόλης.
Το Βυζαντινό τείχος, που περιβάλλει την ακρόπολη Καστέλι, κτίστηκε αρχικά στα Ελληνιστικά χρόνια και ανακατασκευάστηκε κατά τον 7ο μ.Χ αιώνα προκειμένου να προστατέψει την πόλη από τις Αραβικές επιδρομές, με οικοδομικό υλικό από τα προηγούμενα τείχη, αλλά και άλλα ερειπωμένα από τους σεισμούς κτήρια. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το «ανοικτό βιβλίο», στο οποίο διαβάζει κανείς τη μακροχρόνια ιστορία της πόλης, αφού εκτός των άλλων, είναι κτισμένο πάνω στα ερείπια της Μινωϊκής Κυδωνίας.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα από τα πιο σημαντική μνημεία του είδους του και εξαιτίας της μεγάλης έκτασης διατήρησής του. Εδώ και πολλά χρόνια οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού προσπαθούν για την απόκτηση και αποκατάσταση του μνημείου, με απαλλοτριώσεις και κατεδαφίσεις κτισμάτων, που υπάρχουν μπροστά του, καθώς και εργασίες συντήρησης.
Το Βενετσιάνικο τείχος, που περιβάλλει μια πολύ μεγαλύτερη έκταση (ολόκληρη την πόλη όπως ήταν στα μέσα του 16ου αιώνα) είναι κτισμένο πάνω στις αρχές του προμαχωνικού συστήματος (Fronte Bastionato), που ήταν σε εξέλιξη αυτή την περίοδο με πρωτεργάτες τους μηχανικούς της Βενετίας, όπως ο διάσημος Michelle Sanmichielli, που ανέλαβε και τον αρχικό σχεδιασμό της οχύρωσης. Ο νέος περίβολος έχει ορθογώνιο σχήμα με τέσσερις προμαχώνες στις γωνίες του και ένα μεγαλύτερο κάτω από τη σημερινή Δημοτική Αγορά, δίπλα στην κατεδαφισμένη κεντρική πύλη της πόλης, την Porta Retimiotta. Οι προμαχώνες ενώνονται με μεγάλα ευθύγραμμα τμήματα, ενισχύονται από ψηλούς επιπρομαχώνες. Τον οχυρωματικό περίβολο περιβάλλει ξηρή τάφρος. Αν και αρκετά ισχυρές, οι οχυρώσεις των Χανιών δεν άντεξαν την πολιορκία των Τούρκων και έπεσαν στα χέρια τους μετά από μηνιαία πολιορκία, τον Αύγουστο του 1645. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησίμευαν για την προστασία των νέων κατακτητών, χωρίς ιδιαίτερη συντήρηση.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι οχυρώσεις χάνουν το ρόλο τους και αρχίζει η σταδιακή κατεδάφιση και κατάχωση, ενώ η τάφρος μετατρέπεται σε λαχανόκηπο. Από τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας αρχίζει επίσημα η προσπάθεια «εξαφάνισης» του μνημείου με οργανωμένες κατεδαφίσεις των τειχών, κατάχωση της τάφρου με μεγάλες αλλαγές στο Σχέδιο της πόλης. Παρόλα αυτά, λόγω της ισχυρής κατασκευής, οι Βενετσιάνικες οχυρώσεις σώζονται, ορατές, ή σε κατάχωση, σε ποσοστό άνω του 90%. Η καταστροφική «αξιοποίηση» των οχυρώσεων για «αλλότριους» σκοπούς συνεχίστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1970 και σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι και σήμερα.
Από το 1965, που παλιά πόλη χαρακτηρίστηκε σε μνημείο, άρχισαν από το Υπουργείο Πολιτισμού μέσω της 13ης/28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων μακροχρόνιες, περίπλοκες και δαπανηρές ενέργειες για την αναστροφή της εκατόχρονης περίπου πορείας υποβάθμισης του μνημείου, συχνά σε αντιπαράθεση με άλλους τοπικούς φορείς. Έγιναν εκτεταμένες απαλλοτριώσεις του πρώην δημόσιου χώρου, καθώς και τοπικές επεμβάσεις καθαρισμού, κατεδαφίσεων και αποκάλυψης των θαμμένων οχυρώσεων σε πολλά σημεία του περιβόλου. Από τη δεκαετία του 1990 αρχίζει μια περίοδος συνεργασίας με το Δήμο Χανίων στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης για την παλιά πόλη. Το 1998 σε μια καθοριστικής σημασίας συνεδρίαση του ΚΑΣ στα Χανιά, πάρθηκαν καθοριστικές αποφάσεις για απαλλοτριώσεις και κατεδαφίσεις κτισμάτων, που ήταν πάνω στις οχυρώσεις, όπως του Α΄Βρεφονηπιακού Σταθμού και αυθαίρετων κτισμάτων των λεγόμενων «τρωγλοδυτών». Σε συνεργασία με το Δήμο αποκαταστάθηκε η μοναδική σωζόμενη πύλη, η Porta Sbbionara, που χρησιμοποιείται για πολιτιστικούς σκοπούς.
Ακόμη πιο καθοριστική όμως για την τύχη του μνημείου ήταν η ένταξη το 2004 του έργου της ανάδειξης των δυο οχυρωματικών περιβόλων στα έργα του «Ταμείου Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων» (ΤΔΠΕΑΕ). Η ειδική «Επιστημονική Επιτροπή Ανάδειξης των Οχυρώσεων των Χανίων» (αργότερα «Κρήτης» με την ένταξη του Κούλε Ηρακλείου και της Σπιναλόγκας) υπό την προεδρία του Εφόρου Αρχαιοτήτων Μιχάλη Ανδριανάκη, σε συνεργασία με τη 13η/28η ΕΒΑ ανέλαβε την ευθύνη οργάνωσης των δυο έργων με το ειδικό καθεστώς του ΤΔΠΕΑΕ.
Το έργο αποκατάστασης και ανάδειξης του Βυζαντινού τείχους, ολοκληρώθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, με επεμβάσεις κυρίως στη νότια πλευρά (οδοί Καραολή-Δημητρίου και Σήφακα) και στον πύργο της πλατείας Συντριβανίου. Το σημαντικό μνημείο συντηρήθηκε, στερεώθηκε, καθαρίστηκε από ρύπους και ορισμένα γκρεμισμένα τμήματά του ανακτήθηκαν.
Μετά την ολοκλήρωση των ανασκαφών μπροστά από το τείχος, που ανέδειξαν εν μέρει την τάφρο και σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα από τη μινωϊκή εποχή μέχρι πρόσφατα, έγινε μια πρώτη διαμόρφωση του χώρου. Έτσι ένα μνημείο στο οποίο μπορεί κανείς να «διαβάσει» διαχρονικά την ιστορία της πόλης, είναι στη διάθεση των πολιτών και των επισκεπτών.
Παράλληλα και με το ωρομίσθιο επιστημονικό προσωπικό, συντάχθηκαν αρκετές μελέτες αποκατάστασης και έγιναν πολλές επεμβάσεις σε διάφορα σημεία του Βενετσιάνικου τείχους. Κατεδαφίστηκε ο κινηματογράφος «Ρεγκίνα» μέσα στην ανατολική τάφρο, που είχε απαλλοτριωθεί, το Ξενοδοχείο «Ξενία» πάνω στον προμαχώνα του San Salvatore σε συνεργασία με το Δήμο Χανίων, αυθαίρετες κατοικίες πάνω στα αναχώματα και έγιναν εκτεταμένοι καθαρισμοί στη δυτική τάφρο, με σκοπό την ενοποίησή της.
Το βάρος ρίχτηκε στο δυτικό μέτωπο από την πλευρά της οδού Πειραιώς, με αποκατάσταση του προμαχώνα San Salvatore και του επιπρομαχώνα Santa Katerina τον καθαρισμό της δυτικής τάφρου και τη διαμόρφωση του νότιου τμήματος του αναχώματος, γύρω από το Ρωσικό Στρατώνα, που ολοκληρώνεται αυτό το διάστημα.
Με την παράλληλη επέμβαση του Δήμου στην οδό Πειραιώς και την πλατεία Τάλω και παρά το γεγονός ότι το έργο της ανάδειξης δεν έχει ολοκληρωθεί, η εικόνα της περιοχής έχει αλλάξει εντελώς.
Παράλληλα έχουν συνταχθεί οι μελέτες για τη διαμόρφωση του χώρου της πρώην πισίνας του «Ξενία» και της δυτικής τάφρου σε ένα χώρο ιδιαίτερα φιλικό στους πολίτες και τους επισκέπτες.
Σε συνεργασία με το Δήμο κατεδαφίστηκε το ακαλαίσθητο «λυόμενο» θέατρο της Ανατολικής Τάφρου και αντικαταστάθηκε από μια συμβατή με το μνημείο και περισσότερο λειτουργική κατασκευή.
Η ανάδειξη των οχυρώσεων των Χανιών, ένα έργο μεγάλης πνοής, που θα αναδείξει το μνημειακό και τουριστικό χαρακτήρα της πόλης και θα συμβάλει, όσο κανένα άλλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, με την απελευθέρωση και ανάδειξη τεράστιων εκτάσεων, δυστυχώς έπεσε-όπως και πολλά άλλα-θύμα του Μνημονίου. Έτσι, χωρίς λόγο, αφού δεν επιβάρυνε τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά απεναντίας απορροφούσε σημαντικά Ευρωπαϊκά κονδύλια, καταργήθηκε από το 2003 το ΤΔΠΕΑΕ και φυσικά το ειδικό «Γραφείο Τειχών Χανίων», που είχε οργανωθεί.
Αυτή τη στιγμή τα έργα δεν φαίνεται να συνεχίζονται, αν και είναι σε ένα πολύ καλό σημείο και υπάρχουν έτοιμες μελέτες για πολλά τμήματα των οχυρώσεων. Για τη συνέχιση έχει προταθεί η σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του Δήμου και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, θέμα που δεν φαίνεται ωστόσο να προχωρεί. Καλό θα ήταν να υπάρξει συνέχεια και ένας προγραμματισμός με πολλές παράλληλες δράσεις, όπως είναι η δημιουργία χώρων στάθμευσης κάτω από το Στάδιο και στη δυτική πλευρά της πόλης. Όμως πολλά από αυτά, αν και έχουν δρομολογηθεί από χρόνια, παραμένουν στάσιμα. Θα ενδιαφερθούν άραγε κάποτε οι παράγοντες της πόλης για το θέμα, ή θα αερολογούν ακόμη και με το θέμα της ένταξης της παλιάς πόλης στα μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO; Κάποια πράγματα χρειάζονται πολιτική βούληση. Μακάρι να υπάρξει κάποτε, για το καλό της πόλης και των κατοίκων της.
* Ο Μιχάλης Ανδριανάκης είναι Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής Ανάδειξης Οχυρώσεων Κρήτης.
Πηγή: Μ. Ανδριανάκης, Kriti24
Δεν υπάρχουν σχόλια