Το άγαλμα του Ραμσή και ο Απόλλων της Δήλου

Η εντυπωσιακή ανακάλυψη του κολοσσιαίου αγάλματος, πιθανόν του Ραμσή Β΄, ύψους 8 μ. στην Αίγυπτο, μας θυμίζει κάποια αντίστοιχα αγά...

Η εντυπωσιακή ανακάλυψη του κολοσσιαίου αγάλματος, πιθανόν του Ραμσή Β΄, ύψους 8 μ. στην Αίγυπτο, μας θυμίζει κάποια αντίστοιχα αγάλματα που έχουμε κι εμείς από την ελληνική αρχαιότητα.

Τα μεγαλύτερα από τα σωζόμενα ελληνικά αγάλματα είναι Κούροι από τη Νάξο του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ. με υψηλότερο τον Κολοσσό των Ναξίων στη Δήλο. Πρόκειται για άγαλμα των αρχών του 6ου αι. π.Χ. που απεικονίζει με τη μορφή Κούρου το θεό Απόλλωνα. Από τα σωζόμενα θραύσματα του αγάλματος και το βάθρο στο οποίο ήταν στημένο (βάρους 32 τόνων) υπολογίζεται πως θα είχε ύψος 9 μέτρα.

Το άγαλμα που έφεραν τώρα στο φως Γερμανοί και Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι μέσα στα λασπόνερα σε μια φτωχογειτονιά του Καΐρου, απεικονίζει -σύμφωνα με τους ανασκαφείς- τον ισχυρότερο ηγεμόνα της αρχαίας Αιγύπτου, που επεξέτεινε τα σύνορα της αυτοκρατορίας του από τη Συρία μέχρι τη Νουβία, τον φαραώ Ραμσή Β΄ τον επονομαζόμενο και «Μέγα», που βασίλευσε από το 1279 μέχρι το 1213 π.Χ.

Στην εποχή των φαραώ συνήθιζαν να κατασκευάζουν μεγάλα οικοδομήματα και αγάλματα προβάλλοντας έτσι τη μεγαλειότητα του ηγεμόνα και τη δύναμη της εξουσίας του. Ο Ραμσής απεικονίζεται σε πολλά αγάλματα με τα βασιλικά διαδήματα ή με στρατιωτική ενδυμασία ή πλαισιώνεται από θεούς σαν να είναι ισάξιός τους. Όλα είναι προγενέστερα των ελληνικών.

Οι Έλληνες πρέπει να είδαν και να θαύμασαν τις επιβλητικές αυτές δημιουργίες και να άντλησαν έμπνευση από αυτές. Μάλιστα με αφορμή ένα μπρούντζινο τμήμα πανοπλίας με τη βασιλική στάμπα του Ραμσή Β΄που βρέθηκε το 2006 στα υπολείμματα ενός μυκηναϊκού ανακτόρου στη Σαλαμίνα, έχει διατυπωθεί η εικασία ότι Μυκηναίοι πήραν μέρος ως μισθοφόροι στις μάχες του Ραμσή του Β΄.

Το γεγονός ότι ο Ραμσής χρησιμοποιούσε μισθοφόρους στο στρατό του αναφέρεται σε επιγραφές στο Abu Simbel. Ο Ραμσής κατά το δεύτερο έτος της βασιλείας δέχθηκε επίθεση στις ακτές της Αιγύπτου και το Δέλτα του Νείλου από μια ομάδα που ονομαζόταν Σερντέν (Sherden ή Shardana) άγνωστης προέλευσης.

Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι δεν αποκλείεται η ομάδα αυτή να προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου. Οι Σερντέν ηττήθηκαν και αιχμαλωτίστηκαν. Ο φαραώ όμως τους έδωσε την ευκαιρία να πολεμήσουν ως μισθοφόροι στο πλευρό του στη μάχη του Καντές, την πιο σημαντική μάχη των Αιγυπτίων κατά των Χετταίων (1274 π.Χ.).

Γνωρίζουμε ότι οι Μυκηναίοι είχαν μεγάλη εμπορική δραστηριότητα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Η θαλασσινή τους δύναμη ασφαλώς θα τους έδινε υπεροχή και σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ίσως λοιπόν να είχαν κάποια ανάμειξη στην εξουδετέρωση εισβολέων από τη θάλασσα.

Μένει όμως να αποδειχθεί αν πολέμησαν στο πλευρό του Ραμσή, οπότε φόρεσαν την πανοπλία που βρέθηκε στη Σαλαμίνα, ή αν αυτό το κομμάτι της αιγυπτιακής πανοπλίας έφτασε εδώ μέσω της αγοράς όπλων που γινόταν στα μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου.

Θεωρείται πάντως αναμφισβήτητο ότι είχαν επισκεφθεί την Αίγυπτο και είχαν εντυπωσιαστεί από τα μνημειακά δημιουργήματα των φαραώ. Έλληνες τεχνίτες κατάφεραν να κατασκευάσουν μεγάλα αγάλματα στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ.

Πρώτη στον τομέα αυτό φαίνεται πως ήταν η Νάξος, που είχε πλουτίσει από το εμπόριο και είχε άφθονο μάρμαρο από τα λατομεία της. Τα αφιερώματα των Ναξίων στα Πανελλήνια ιερά ήταν πάντα πολύ πλούσια. Έτσι επιδείκνυαν την οικονομική και πολιτική τους δύναμη. Είχαν τη δυνατότητα να αφιερώνουν τεράστια μαρμάρινα αγάλματα στους θεούς.

Το αιγυπτιακό άγαλμα είναι φτιαγμένο από χαλαζίτη, ένα αργιλικό ιζηματογενές πέτρωμα. Βρέθηκε αρχικά το στήθος του αγάλματος. Στη Δήλο έχει απομείνει ένα τεράστιο στήθος του Απόλλωνα των Ναξίων πάνω στο βάθρο του μισοφαγωμένο από το χρόνο και την αρμύρα της θάλασσας.

Το αιγυπτιακό άγαλμα εντοπίστηκε κοντά στα ερείπια του ναού του Ραμσή Β΄, στην αρχαία Ηλιούπολη, στα ανατολικά του σημερινού Καΐρου. «Πρώτα βρέθηκε το στήθος του αγάλματος και το κάτω μέρος του κεφαλιού. Τώρα απομακρύναμε το κεφάλι και βρήκαμε το στέμμα, το δεξί αυτί και ένα τμήμα από το δεξί μάτι» εξήγησε ο υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου.

Η δύσκολη ανασκαφή (μέσα στα λασπόνερα) που γίνεται στην Αίγυπτο έφερε στο φως κι άλλα τμήματα του ίδιου αγάλματος, όπως και το άνω μέρος ενός ασβεστολιθικού αγάλματος του φαραώ Σέτι Β΄, του εγγονού του Ραμσή Β΄. Το δεύτερο αυτό άγαλμα έχει μέγεθος φυσικό και το σωζόμενο ώς την ώρα τμήμα του είναι 80 πόντων.

Οι αρχαιολόγοι ταυτίζουν το κολοσσιαίο άγαλμα με τον Ραμψή γιατί βρέθηκε στην περιοχή Matariyyah, θέση στην οποία κάποτε δέσποζε η αρχαία πόλη της Ηλιούπολης, κοντά στα ερείπια του ναού του Ήλιου που ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Ραμσή Β΄. Ο ναός αυτός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ναούς στην αρχαία Αίγυπτο, σχεδόν διπλάσιος από εκείνον του Καρνάκ που βρίσκεται στις όχθες του Νείλου (2,5 χλμ. από το Λούξορ). Καταστράφηκε κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο και τμήματά του μεταφέρθηκαν στην Αλεξάνδρεια ή στην Ευρώπη, ενώ οι ογκόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν αργότερα ως οικοδομικό υλικό στην ανοικοδόμηση του Καΐρου.

Αν επιβεβαιωθεί η εικασία των ανασκαφέων, το άγαλμα θα συντηρηθεί, θα συγκολληθεί και θα στηθεί στην είσοδο του μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου του Καΐρου που τώρα εκσυγχρονίζεται και αναμένεται να εγκαινιαστεί το 2020.

Τέλος, έκπληξη προκάλεσε στη διεθνή αρχαιολογική κοινότητα ο τρόπος που γίνεται αυτή η ανασκαφή. Βαριά σκαπτικά μηχανήματα και μπουλντόζες έδειχναν οι τηλεοράσεις σε όλο τον κόσμο να είναι χωμένα μέσα στο σκάμμα και να ανασύρουν το κεφάλι του Ραμσή μέσα από τις λάσπες, ενώ η ανασκαφική έρευνα γίνεται στην εποχή μας με μικρές αξίνες, φτυαράκια και σκουπάκια.

Μετά τη διεθνή κατακραυγή για την απαράδεκτη αυτή μεθοδολογία, η Αιγυπτιακή Αρχαιολογική Υπηρεσία ασχολήθηκε με την αποστράγγιση των υδάτων έτσι ώστε να συνεχιστεί με ασφάλεια για τα ευρήματα η έρευνα και να ολοκληρωθεί τις επόμενες εβδομάδες.

Στο «φως» νέο τμήμα από το άγαλμα του Ραμσή Β' που βρέθηκε στις λάσπες του Καΐρου

Στο φως ήρθε χθες και το δεύτερο τμήμα του κολοσσιαίου αγάλματος που ανακαλύφθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Αίγυπτο. Δεμένος με ιμάντες και με τη βοήθεια γερανού, ο κορμός του αγάλματος που κατά πάσα πιθανότητα απεικονίζει το Ραμσή Β' ανασύρθηκε από τα νερά της ανασκαφής.

Οι χθεσινές διαδικασίες έγιναν με μεγαλύτερη προσοχή και επίβλεψη καθώς οι πρώτες φωτογραφίες που έδειχναν τα βαριά μηχανήματα πάνω από το λάκκο με το εύρημα, είχαν προκαλέσει οργή σε αρχαιολόγους παρατηρητές.

Το άγαλμα θα καλυφθεί με ειδικό χαρτί και βαμβάκι βρεγμένο με αποσταγμένο νερό ενώ κάποια υπολείμματα λευκής γάζας που υπήρχαν τυλιγμένα πάνω του απομακρύνθηκαν. Κάτοικοι της Ματαρίγια, της γειτονιάς όπου είναι η ανασκαφή συγκεντρώθηκαν από νωρίς για να θαυμάσουν το άγαλμα και όταν αυτό αποκαλύφθηκε έψαλλαν «Ιδού οι Αιγύπτιοι- Ιδού ο Ραμσής».

Η ανακάλυψη, που χαιρετίστηκε από το Υπουργείο Αρχαιοτήτων ως μια από τις σημαντικότερες που έχουν γίνει ποτέ, έγινε κοντά στα ερείπια του ναού του Ραμσή Β' στην αρχαία Ηλιούπολη, στο ανατολικό τμήμα του Καΐρου.

Οι αρχαιολόγοι θα επιχειρήσουν να ανασύρουν και τα υπόλοιπα τμήματα του αγάλματος που είναι φτιαγμένο από χαλαζίτη. Αν τα καταφέρουν και εφόσον αποδειχθεί ότι ο κολοσσός ανήκει στον Ραμσή Β', τότε θα μεταφερθεί στην είσοδο του Μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου που πρόκειται να εγκαινιαστεί το 2018.