Καμένα ψωμιά της βυζαντινής εποχής με ελληνικές επιγραφές ανακαλύφθηκαν στην Κιλικία

Το βυζαντινό ψωμί με την επιγραφή και την εικόνα του Ιησού. [Credit: Karaman Valiliği] Μια αρχαιολογική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στην σ...

Το βυζαντινό ψωμί με την επιγραφή και την εικόνα του Ιησού. [Credit: Karaman Valiliği]

Μια αρχαιολογική ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε στην σημερινή περιοχή Topraktepe, όπου βρίσκεται η αρχαία πόλη της Ειρηνούπολης Κιλικίας, οδήγησε σε μια ανακάλυψη εξαιρετικής επιστημονικής σημασίας: πέντε καμένα καρβέλια ψωμιού, που χρονολογούνται μεταξύ του 7ου και του 8ου αιώνα μ.Χ., διατηρημένα σε κατάσταση μορφολογικής ακεραιότητας χωρίς προηγούμενο στην περιοχή.

Το εύρημα ενισχύεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ένα από αυτά τα ψωμιά φέρει μια εικονιστική αναπαράσταση του Ιησού Χριστού μαζί με μια ελληνική επιγραφή, έναν συνδυασμό επιγραφικής και εικονογραφικής τέχνης που οι ειδικοί περιγράφουν ως εξαιρετικό.

Η εργασία, που πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση της Διεύθυνσης Μουσείων του Karaman, κατέστησε δυνατή την ανάκτηση αυτών των εύθραυστων οργανικών υπολειμμάτων σε ένα περιβάλλον που ευνοούσε τη διατήρησή τους μέσω της διαδικασίας ανθρακοποίησης.

Αεροφωτογραφία του χώρου της ανακάλυψης. [Credit: Karaman Valiliği]

Αυτό το φαινόμενο, που προέκυψε από την έκθεση στη φωτιά υπό συγκεκριμένες συνθήκες θερμοκρασίας και έλλειψης οξυγόνου, λειτούργησε ως φυσικό συντηρητικό, επιτρέποντας στα καρβέλια να διατηρηθούν μέχρι σήμερα με μια λεπτομέρεια που περιγράφεται ως η καλύτερα τεκμηριωμένη σε ολόκληρη την Ανατολία για αντικείμενα αυτού του είδους.

Η επιγραφή και μια άτυπη εικονογραφία: ο «Ιησούς αγρότης»

Η επιγραφική ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στο καρβέλι που φέρει την εικόνα αποκρυπτογράφησε το συνοδευτικό ελληνικό κείμενο, αποκαλύπτοντας μια φράση που μεταφράζεται ως «Στον ευλογημένο Ιησού, με την ευγνωμοσύνη μας». Αυτή η σαφής έκφραση ευγνωμοσύνης προς την εικόνα του Ιησού Χριστού αποτελεί άμεση και αδιαμφισβήτητη απόδειξη του τελετουργικού και πιθανώς ευχαριστιακού χαρακτήρα του αντικειμένου.

Η επιγραφή, χαραγμένη ή σφραγισμένη στη ζύμη πριν το ψήσιμο και την επακόλουθη ανθρακοποίηση, συνδέει το φυσικό φαγητό με μια έκφραση πίστης και αφοσίωσης, προσφέροντας μια απτή εικόνα των πεποιθήσεων των χριστιανικών κοινοτήτων που κατοικούσαν στην περιοχή κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο.

Άλλο ένα από τα βυζαντινά πρόσφορα που ανακαλύφθηκαν.
 [Credit: Karaman Valiliği]

Ωστόσο, αυτό που κάνει αυτή την ανακάλυψη πραγματικά μοναδική είναι η απεικόνιση του Ιησού που τη συνοδεύει. Μακριά από τις κανονικές και πιο διαδεδομένες απεικονίσεις του Παντοκράτορα ή «Παντοδύναμου Χριστού», μια ιερατική και μεγαλοπρεπής εικόνα τυπική των τρούλων και των επίσημων εικόνων, η μορφή που βρέθηκε στην Κιλικία παρουσιάζει μια ριζικά διαφορετική εικονογραφία. Οι ερευνητές έχουν αναγνωρίσει αυτή την απεικόνιση ως μια παραλλαγή γνωστή ως «Ιησούς ο Σπορέας» ή «Ιησούς ο Αγρότης».

Αυτός ο εικονογραφικός τύπος, για τον οποίο υπάρχουν μόνο λίγες αναφορές στον βυζαντινό κόσμο, μετατοπίζει την εστίαση από την ουράνια και κριτική διάσταση του Χριστού προς μια πιο γήινη αντίληψη που συνδέεται με τους κύκλους της ζωής, της γονιμότητας και της ανθρώπινης εργασίας. Η εικόνα υποδηλώνει μια θεολογία που ενσωματώνεται στην κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα της κοινότητας, όπου η μορφή του Σωτήρα αφομοιώνεται επίσης με εκείνη του προμηθευτή — του δωρητή της ζωής μέσω των καρπών της γης.

Προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν ότι αυτή η εικονογραφία δεν ήταν απλώς διακοσμητική, αλλά είχε βαθύ συμβολικό νόημα, τονίζοντας έννοιες όπως η θεία ευλογία για την αγροτική εργασία, η ελπίδα για τη συγκομιδή ως μεταφορά για τη λύτρωση και η ιερή αξία της εργασίας και της καθημερινής διατροφής. Αντιπροσωπεύει μια εκδήλωση λαϊκής ευσέβειας που βρήκε στον Χριστό μια αντανάκλαση της δικής της εργασίας και διαβίωσης.

Το ψωμί με την επιγραφή στο εργαστήριο. [Credit: Karaman Valiliği]

Η τεκμηρίωση του ευρήματος ολοκληρώνεται με την ανάλυση των άλλων καμένων καρβελιών που ανακτήθηκαν από το ίδιο αρχαιολογικό στρώμα. Σε αυτά τα τέσσερα άλλα δείγματα, οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει τυπωμένες διακοσμήσεις που αποτελούνται από μοτίβα με μαλτέζικο σταυρό. Αυτός ο τύπος σταυρού, με βραχίονες ίσου μήκους που στενεύουν στο κέντρο και πλαταίνουν στα άκρα, ήταν ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο στη χριστιανική τέχνη και υλική κουλτούρα, ιδιαίτερα κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Η παρουσία του τυπωμένου στο ψωμί ενισχύει, χωρίς αμφιβολία, τον θρησκευτικό και πιθανώς λειτουργικό χαρακτήρα όλων αυτών των τεμαχίων.

Ο συνδυασμός της ευχαριστήριας επιγραφής, της ασυνήθιστης εικονογραφίας του Ιησού αγρότη και των συμβόλων του Μαλτέζικου Σταυρού στα ψωμιά οδηγεί τις ερευνητικές ομάδες να διατυπώσουν μια σταθερή υπόθεση εργασίας: με μεγάλη πιθανότητα, πρόκειται για δείγματα ψωμιού της κοινωνίας, το ψωμί που χρησιμοποιείται στο κεντρικό τελετουργικό της χριστιανικής λειτουργίας, την Ευχαριστία. Αυτά τα ευρήματα υλοποιούν έτσι μια μυστηριακή πρακτική που ήταν γνωστή μέχρι τώρα κυρίως από κειμενικές και καλλιτεχνικές αναφορές, αλλά με πολύ λίγα άμεσα φυσικά ίχνη, και ακόμη λιγότερα που έχουν διατηρηθεί με τόσο αξιοσημείωτη λεπτομέρεια.

Η ανακάλυψη στην αρχαία Ειρηνούπολη Κιλικίας υπερβαίνει την αξία του μεμονωμένου αντικειμένου και επεκτείνεται στην ιστορική κατανόηση της ευρύτερης περιοχής κατά την ύστερη αρχαιότητα και την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο. Η παρουσία ενός κέντρου παραγωγής τελετουργικών αντικειμένων αυτής της ποιότητας και με τόσο συγκεκριμένη εικονογραφία υποδηλώνει την ύπαρξη στην Ειρηνούπολη μιας ενεργής χριστιανικής κοινότητας, προικισμένης με πόρους και μια ξεχωριστή θεολογική ταυτότητα που εκφραζόταν μέσω αυτών των αναπαραστάσεων που αποκλίνουν από τους αυτοκρατορικούς κανόνες.

Τα ψωμιά θα υποβληθούν σε αρχαιοβοτανικές μελέτες για να προσδιοριστεί η ακριβής σύνθεση των σιτηρών που χρησιμοποιήθηκαν στην παρασκευή τους, καθώς και σε τεχνικές μικροσκοπίας και τομογραφίας για την καλύτερη κατανόηση των διαδικασιών παρασκευής και ανθρακοποίησης. Κάθε ένα από αυτά τα δεδομένα θα βοηθήσει στην ακριβέστερη ανακατασκευή του τελετουργικού, της καθημερινής ζωής, της γεωργίας και των πεποιθήσεων μιας κοινότητας που, πριν από περισσότερα από 1300 χρόνια, έβαλε την πίστη της στο ψωμί και που, χάρη σε μια ιδιορρυθμία της αρχαιολογικής διατήρησης, έχει φτάσει μέχρι σήμερα για να μας διηγηθεί την ιστορία της.

Πηγή: LBV Magazine