Ανακαλύπτοντας τα ίχνη τελετουργικής ανθρωποθυσίας στην αρχαία Κυδωνία

«Το ανθρώπινο κρανίο είχε διαμελιστεί όπως και το υπόλοιπο σώμα με τον ίδιο τρόπο που είχαν διαμελιστεί και αυτά των ζώων. Ήταν μια εικόν...

«Το ανθρώπινο κρανίο είχε διαμελιστεί όπως και το υπόλοιπο σώμα με τον ίδιο τρόπο που είχαν διαμελιστεί και αυτά των ζώων. Ήταν μια εικόνα που μας σόκαρε». 

«Κάτω από λίθους και πλάκες αποκαλύφθηκε αυτό που αναμέναμε, αλλά χωρίς να είμαστε σίγουροι ότι θα μπορέσουμε να το βρούμε: το κρανίο μιας νεαρής ανάμεσα σε κρανία ζώων, όχι όμως σε ακέραια μορφή. 

Όπως όλα τα υπόλοιπα οστά, ήταν ανοιγμένο ακριβώς με οπή, αφού προηγήθηκε κόψιμο με ξίφος. Το ανθρώπινο κρανίο είχε διαμελιστεί όπως και το υπόλοιπο σώμα με τον ίδιο τρόπο που είχαν διαμελιστεί και αυτά των ζώων. Τα δύο βρεγματικά, το ινιακό και το μετωπιαίο, που έχουν έρθει στο φως δεν είναι κομματιασμένα αλλά ανοιγμένα από τις φυσικές τους ραφές, και διασκορπισμένα. Κοντά τους, και η δεξιά κάτω σιαγόνα. Ήταν μια εικόνα που μας σόκαρε» λέει στη LiFO η αρχαιολόγος και γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη για τη σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη τελετουργικής ανθρωποθυσίας στην αρχαία Κυδωνία.

Όλα τα ευρήματα από τις ανασκαφές συγκλίνουν στην άποψη ότι η Κυδωνία ταυτίζεται με τη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη των Χανίων. Κατά τους ερευνητές, το χαμηλό υψόμετρο του λόφου στο Καστέλι σε σχέση με το φυσικό λιμάνι και τον χανιώτικο κάμπο αποδείχτηκε ιδανικό σημείο προκειμένου να δημιουργηθεί εκεί ένα ανακτορικό κέντρο.

Στις αρχές του 14ου αιώνα π.Χ. το ανάκτορο της Κνωσού καταστρέφεται και η Κυδωνία παραδίδεται στις φλόγες. Σύμφωνα με την έρευνα της κ. Βλαζάκη και των συνεργατών της στον συγκεκριμένο χώρο έχουν εντοπιστεί οστά, σφάγια, υπολείμματα θυσιών ζώων και, το σπουδαιότερο όλων, τα οστά μιας νεαρής γυναίκας, με τον ίδιο τρόπο που βρέθηκαν εκείνα των ζώων. Πρόκειται, ξεκάθαρα, για τελετουργικές πράξεις θυσιών και προσφορών.

Γενικότερα, εκείνη την περίοδο οι πρακτικές που χρησιμοποιούνταν παρέπεμπαν περισσότερο σε λατρευτικές συνήθειες μέσω των οποίων υπήρχε μια μορφή επικοινωνίας του ανθρώπου με τους θεούς. Δηλαδή αφιέρωναν και θυσίαζαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν, την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Γι' αυτό και συναντάμε σε πολλές αρχαίες πηγές τις ανθρωποθυσίες.

Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη

Από τη συζήτησή μας με τη γενική γραμματέα Πολιτισμού προέκυψε ότι η συγκεκριμένη ανακάλυψη ανιχνεύτηκε τυχαία, αφού δεν υπήρχε καμία ένδειξη για το τι θα ξεπρόβαλλε από την καρδιά της αρχαίας Κυδωνίας, της σημερινής πόλης των Χανίων. «Σκάβεις και απλώς περιμένεις να συμπληρωθεί το παζλ» θα μου πει η κ. Βλαζάκη. 

Η έρευνα στον συγκεκριμένο χώρο ξεκίνησε το 2005 και εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη. Στον λόφο του Καστελίου οι ανασκαφές είναι δύσκολες εξαιτίας των οικιστικών στρωμάτων και των διαφοροποιήσεων που παρατηρούνται. Το γεγονός ότι υπάρχουν πολλά λεπτά στρώματα ανακόπτει την ταχύτητα της έρευνας. 

Την ίδια στιγμή, δύο από τα σημεία που κέντρισαν το ενδιαφέρον της αρχαιολόγου ήταν το κάθετο κόψιμο και η οπή που είχε δημιουργηθεί στο κρανίο της κοπέλας από αιχμηρό όπλο ή ξίφος με σκοπό να ανοίξουν οι ραφές. Ωστόσο, όταν η κ. Βλαζάκη άρχισε να διαπιστώνει την παρουσία ανθρώπινων οστών, ζήτησε να μεταβεί στον συγκεκριμένο χώρο ανθρωπολόγος. «Τα πρώτα βράδια ήταν πολύ δύσκολα, σε σημείο που δυσκολευόμουν να κοιμηθώ. Αναρωτιόμουν τι κάνω εκεί και τι άλλο μπορούσε να προκύψει» αφηγείται.

Στο δυτικό τμήμα ήρθαν στο φως πολλά οστά από αιγάγρους, νεαρούς χοίρους, αιγοπρόβατα, και αγελάδα, ορισμένα θραυσμένα από τους υπερκείμενους λίθους. 

Η ανθρωποθυσία ήταν η πράξη που ακολουθούσε τις χθόνιες θεότητες. Ήταν οι επονομαζόμενες «άγευστες θυσίες», κατά τις οποίες δεν έτρωγαν τίποτα και τα πρόσφεραν όλα στις χθόνιες δυνάμεις. Μετά την τελετουργική σφαγή του θύματος το κρίσιμο και ευαίσθητο σημείο ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή του. 

«Είχε προηγηθεί ένας μεγάλος σεισμός, ο οποίος, με τη σειρά του, είχε προκαλέσει πυρκαγιά. Επομένως δεν μιλάμε για μια άγρια πράξη αλλά για μια πράξη εξιλέωσης και εξευμενισμού. Έδιναν ό,τι πολυτιμότερο είχαν, που ήταν η ίδια η ανθρώπινη ζωή. Άλλο οι θυσίες των αιχμαλώτων, λοιπόν, και άλλο οι τελετουργικές ανθρωποθυσίες με σκοπό τον εξαγνισμό από τις δυνάμεις που πίστευαν ότι τους έφερναν την καταστροφή. Άρα, να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν ήταν κανιβαλισμός αλλά προσπάθεια για εξιλασμό και εύνοια για τη μελλοντική τους πορεία» υποστηρίζει η κ. Βλαζάκη.

Χρονολογικά, τα γεγονότα ακολουθούν την εξής σειρά: γίνεται σεισμική δόνηση, ακολουθεί πυρκαγιά που κατακαίει τα πάντα και στη συνέχεια συντελείται η θυσία που περιλάμβανε μια νεαρή γυναίκα, 43 αιγοπρόβατα και αίγαγρους, 4 χοίρους και ένα βόδι. Έπειτα, όπως πιθανολογούν οι ερευνητές, έγινε μετασεισμός ο οποίος οδήγησε σε ολοκληρωτική καταστροφή, χωρίς όμως να πυροδοτηθεί κάποια νέα φωτιά, εξού και τα οστά δεν παρουσιάζουν ίχνη καύσης. 

Κατά την κ. Βλαζάκη, στον αύλειο χώρο του ανασκαπτόμενου ανακτορικού κέντρου της Κυδωνίας πραγματοποιούνταν δύο μεγάλες κατηγορίες θυσιών: «Αιματηρές και αναίμακτες, ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο τελετουργικό. Οι παραστάσεις στην περίφημη λάρνακα της Αγίας Τριάδας μπορούν να θεωρηθούν οδηγός στις τελετές που διεξάγονταν στην αυλή, λίγες δεκάδες χρόνια μετά: αιματηρή θυσία ζώων, ταύρου και αιγάγρου πάνω σε τράπεζα, αλλά και αναίμακτη προσφορά πάνω σε βωμό».

Εδώ φαίνεται το αποτύπωμα από σεισμική δράση στα νότια του βυζαντινού τείχους.

Παρόλο που η γνωστή αρχαιολόγος επιμένει ότι δεν πρέπει να μας παραξενεύει η ανεύρεση των οστών νεαρής γυναίκας, αφού πολλές φορές οι θυσίες πραγματοποιούνταν ως πράξεις βαθιάς υποταγής και ευλάβειας προς το θείο, υπήρχε τελικά κάτι που την εντυπωσίασε απ' όλη την έρευνα;   

«Το χώμα σού μιλάει αν καθίσεις και το ακούσεις προσεκτικά», επισημαίνει και συμπληρώνει: «Κάτι που με εντυπωσίασε ήταν ο πυρήνας της αλήθειας μέσα σ' έναν μύθο. Θυμηθείτε ότι στην τοπική παράδοση υπάρχουν οι μύθοι παρθένων στον ρόλο εξιλαστήριου θύματος και παρουσιάζονται ως πράξεις δέους και εξαγνισμού, κάτι σαν διαπραγμάτευση με τις υπέρτατες δυνάμεις και όχι σαν άγριες και αδίστακτες σφαγές. Υπάρχουν τα παραδείγματα της θυσίας των Λεωκόρων, θυγατέρων του Λεώ, της Αγλαύρου, θυγατέρας του Κέκροπα, των Υακινθίδων, θυγατέρων του Ερεχθέα ή του Υάκινθου, της Μακαρίας, θυγατέρας του Ηρακλή, των Κορωνίδων, θυγατέρων του Ωρίωνα και της Ιφιγένειας. 

Και, τέλος, του βασιλιά Κύδωνα, ο οποίος θυσίασε τη θυγατέρα του Ευλιμένη ως παρθένα. Η ίδια ενώθηκε κρυφά με τον Κρήτα αρχηγό Λύκαστο, ενώ ο πατέρας της την είχε αρραβωνιάσει με τον αριστοκράτη Άπτερο. Όταν λοιπόν ο πατέρας της κινδύνεψε, επειδή ξεσηκώθηκαν πόλεις της Κρήτης εναντίον του, ο άρχοντας πήρε χρησμό να θυσιάσει μια παρθένο. Τότε ο κλήρος έπεσε στην κόρη του και ο Λύκαστος, για να μη θανατωθεί η αγαπημένη του, αποκάλυψε ότι ήταν έγκυος. 

Οι εργασίες προχωρούσαν με αργό και πολύ προσεκτικό ρυθμό, με τους εργατοτεχνίτες και τους συντηρητές σε συνεχή συνεργασία και αλληλοβοήθεια.

Στο βόρειο μέτωπο της ανασκαφής και σε επαφή με την παρακείμενη σύγχρονη οικία ήλθαν στο φως μόλις το 2017 νέες τοιχογραφημένες επιφάνειες που συνδέονται με τις παλαιότερες και που επιβάλλουν περισσότερη διερεύνηση προς βορρά.

Ωστόσο, αυτό δεν άλλαξε την απόφαση, αφού και πάλι ο λαός ζητούσε τον θάνατο της Ευλιμένης, αυτήν τη φορά για τη συμπεριφορά της. Όταν θυσιάστηκε, ο Κύδων ζήτησε από τον ιερέα να ανοίξουν την κοιλιά της για να δουν αν η ίδια και ο Λύκαστος έλεγαν την αλήθεια. Με την αποκάλυψη της εγκυμοσύνης, ο Άπτερος, που επρόκειτο να παντρευτεί την Ευλιμένη, είτε επειδή αισθάνθηκε προσβεβλημένος είτε επειδή φοβήθηκε την εκδίκηση του Λύκαστου, έστησε καρτέρι και τον σκότωσε».

Πηγή: Γ. Πανταζόπουλος, LiFO