Η Μικρή Μητρόπολη και η ανακύκλωση παλαιών υλικών

Τμήμα διακόσμου της Μικρής Μητρόπολης που προέρχεται από παλαιότερα κτίσματα, τέμπλα ή στήλες και, δεξιά, έργο της Νόρας Οκκα που παρουσι...

Τμήμα διακόσμου της Μικρής Μητρόπολης που προέρχεται από παλαιότερα κτίσματα, τέμπλα ή στήλες και, δεξιά, έργο της Νόρας Οκκα που παρουσιάζει έκτυπα αναγλύφων και επιγραφών στη Γεννάδειο.

Ένα από τα ωραία παράδοξα της αρχιτεκτονικής ιστορίας είναι η ενσωμάτωση παλαιότερων υλικών σε νεότερες κατασκευές, μια πρακτική διαδεδομένη και γενικευμένη (ακόμη και στη λαϊκή αρχιτεκτονική, στη ναοδομία και σε ορισμένα νεοκλασικά του 19ου αιώνα). 

Από τα πιο χαρακτηριστικά και γνωστά παραδείγματα είναι η Μικρή Μητρόπολη, ο βυζαντινός ναός της Θεοτόκου Γοργοεπηκόου ή Αγιος Ελευθέριος, δίπλα στη Μητρόπολη Αθηνών, ένα από τα ωραιότερα εκκλησάκια της μεσαιωνικής Αθήνας, ιδιαίτερα προβεβλημένο ως μνημείο και χάρη σε αυτήν την ιδιαιτερότητα: την ενσωμάτωση παλαιότερου υλικού από αρχιτεκτονήματα από την κλασική εποχή ώς τη μέση βυζαντινή περίοδο, ορατά σε μεγάλο βαθμό στη ζωφόρο που διατρέχει την πρόσοψη του ναού.

Αυτή είναι η αφορμή για την έκθεση που θα εγκαινιάσει η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη στις 10 Σεπτεμβρίου, στη νέα εκθεσιακή πτέρυγα «Ιωάννης Μακρυγιάννης». Με τίτλο «Spolia: Μεταγραφές των λίθων της Μικρής Μητρόπολης», η έκθεση παρουσιάζει 33 έργα της εικαστικού και αρχιτέκτονος Νόρας Όκκα, η οποία εκθέτει 22 έκτυπα αναγλύφων και 11 έκτυπα επιγραφών. Η Νόρα Όκκα έχει μελετήσει τις πρακτικές των σπολίων και δημιουργεί έργα «ως μικρογραφία της συγκρότησης της αρχιτεκτονικής». Παράλληλα, θα εκτεθούν λιθογραφίες και σχέδια από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, της Βιβλιοθήκης Blegen και των Αρχείων της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, καθώς και αρχειακό υλικό από το Μουσείο Μπενάκη.

Έχει ενδιαφέρον ότι η έκθεση αυτή, που θα διαρκέσει ώς τις 3 Νοεμβρίου, επαναφέρει ένα σημαντικό θέμα της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας της τέχνης και το θέτει σε δημόσιο διάλογο. Την ημέρα των εγκαινίων, ο καθηγητής Μανόλης Κορρές θα δώσει διάλεξη με θέμα «Αναχρησιμοποίηση λίθων. Ναός Παναγίας Γοργοεπηκόοου» (στο αμφιθέατρο Cotsen Hall, 10/9, 19.00) ενώ θα ακολουθήσει δεξίωση στην πτέρυγα «Ιωάννης Μακρυγιάννης». Ακόμη μία διάλεξη θα δοθεί την Τρίτη 29 Οκτωβρίου, στο Cotsen Hall, από την καθηγήτρια Dale Kinney με θέμα «Spolia: Programatic, Enigmatic, Problematic».  Ο ναός της Παναγίας της Γοργοεπηκόου είναι ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα, το οποίο λόγω της κεντρικής θέσης του είναι ευρέως γνωστό και επισκέψιμο. Η κομψότητα της αρχιτεκτονικής του τονίζεται από τον σχετικά υψηλό τρούλο (σε σχέση με άλλους ναούς της ίδιας περιόδου στην Αθήνα) και το ενδιαφέρον εστιάζεται και στον εξωτερικό διάκοσμο, που είναι η αφορμή για την έκθεση στη Γεννάδειο. Τα spolia, δηλαδή τα επαναχρησιμοποιημένα θραύσματα, έχουν ποικίλη προέλευση. Χρονολογούνται τα παλαιότερα από τον 5ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με στοιχεία που δίνει η Γεννάδειος, «το κτίσμα προσείλκυσε το ενδιαφέρον περιηγητών, καλλιτεχνών, καθώς και μελετητών. Τα περισσότερα από τα σπόλια που συγκροτούν τον ναό είναι τμήματα από πρωτοχριστιανικά και βυζαντινά τέμπλα, ενώ τα υπόλοιπα είναι ελληνικές και ρωμαϊκές επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και αρχιτεκτονικά μέλη». Η Μικρή Μητρόπολη είναι οικοδομημένη, κατά κύριο λόγο, από σπόλια, και η ενσωμάτωσή τους έχει γίνει με γνώμονα το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή