«Η νίκη των χριστιανικών στόλων»

Δημ. Πελεκάσης, «Η ναυμαχία της Ναυπάκτου», Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή. Σπάνια αντικείμενα, όπως το ακρόπρωρο και η μπομπάρδα της γαλέρας ...

Δημ. Πελεκάσης, «Η ναυμαχία της Ναυπάκτου», Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή.

Σπάνια αντικείμενα, όπως το ακρόπρωρο και η μπομπάρδα της γαλέρας «Ιουδήθ» του Σοπρακόμιτο Μάρκου Σιγούρου από τη Ζάκυνθο, μαζί με το σπαθί του, καθώς και όπλα, αλυσίδες, αντικείμενα που μαρτυρούν την ανελέητη ζωή των αιχμαλώτων και σκλάβων, «των κατεργάρηδων» που κωπηλατούσαν τις γαλέρες, είναι ορισμένα από τα αντικείμενα της μεγάλης έκθεσης για τη ναυμαχία της Ναυπάκτου στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Τίτλος της: «Ναύπακτος 1571, 450 χρόνια από τη Μεγαλωτάτη Βιτώρια των Χριστιανών». Ανάμεσα στα εκθέματα παρουσιάζεται η συγκινητική εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα με θέμα αυτή την τιτάνια σύγκρουση, αλλά και το εντυπωσιακό έργο του Ιωάννη Αλταμούρα «Ναυμαχία της Ναυπάκτου». Καθώς και αντικείμενα από το ναυάγιο της Ζακύνθου που παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Αλλά και μία επιστολή του Αλεσάντρο Φαρνέζε, δούκα της Πάρμας και κυβερνήτη γαλέρας, προς τον πατέρα του πριν επιστρέψει. «Galeazza farnese» γράφει στο κάτω μέρος της και εστάλη από την Κέρκυρα στις 17 Νοεμβρίου 1571!

Συνολικά 463 πλοία, 90.000 ναύτες, 59.990 στρατιώτες και 2.565 πυροβόλα όπλα συγκρούστηκαν τότε στο Ιόνιο σε μια ναυμαχία που καταγράφεται ως μία από τις μεγαλύτερες στην παγκόσμια Ιστορία και περιγράφεται σε χαλκογραφίες και πίνακες της εποχής που παρουσιάζονται στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του ΒΧΜ.

Η έκθεση –ένα εντυπωσιακό αφήγημα μέσα από 90 εκθέματα– είναι η μεγάλη φετινή διοργάνωση του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου που εντάσσεται στο αφιερωματικό πρόγραμμά του «Από την Αλωση στην Παλιγγενεσία 1453-1821» για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

«Η 7η Οκτωβρίου 1571 έμεινε στην Ιστορία ως η ημέρα νίκης των ηνωμένων χριστιανικών στόλων του Ιερού Συνασπισμού της Ευρώπης κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο σύμπλεγμα των Εχινάδων έξω από τη Ναύπακτο, σε μία από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες που σηματοδότησε την Ευρώπη, και μάλιστα τη Μεσόγειο, στο Ιόνιο Πέλαγος, όπου το 31 π.Χ. έλαβε χώρα η ναυμαχία του Ακτίου, και η ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, η οποία καθόρισε την εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1832)», λέει στην «Κ» η διευθύντρια του μουσείου δρ Κατερίνα Δελλαπόρτα, που επί δύο χρόνια προετοίμαζε την έκθεση. «Η ναυμαχία αυτή είναι η πάλη του οθωμανικού επεκτατισμού προς τη Δύση. Εκεί ο Ιερός Συνασπισμός απέκρουσε την οθωμανική δύναμη και τη διείσδυσή της στην Ευρώπη». 

Ο Θερβάντες στη μάχη

Στον κόλπο της Ναυπάκτου πολέμησε και ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες, ο δημιουργός του «Δον Κιχώτη». Υπαξιωματικός της ιταλικής φρεγάτας «Μαρκέσα», έπασχε από ελονοσία γι’ αυτό ήταν κλεισμένος στο αμπάρι με υψηλό πυρετό. Ακούγοντας την αντάρα της μάχης –παρότι ο καπετάνιος τον απέτρεψε να βγει, άρρωστος καθώς ήταν– ο Θερβάντες επέμενε να πολεμήσει, υπηρετώντας «Θεό και Βασιλιά, εναντίον των απίστων».

Δύο φορές τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια της μάχης στο στήθος, ενώ η τρίτη σφαίρα άφησε παράλυτο το αριστερό του χέρι. Αχρηστεύτηκε «προς δόξα του δεξιού», όπως έγραψε αργότερα. Σήμερα στη Ναύπακτο το άγαλμα με το υψωμένο χέρι του Ισπανού μυθιστοριογράφου θυμίζει τη συμμετοχή του σε αυτή την ιστορική νίκη των χριστιανών Ευρωπαίων εναντίον των Οθωμανών.

Η ναυμαχία στα ύδατα της Ναυπάκτου ή Λεπάντο (ονομασία που χρησιμοποιούν οι Δυτικοί ιστορικοί από το μεσαιωνικό όνομα της πόλης) είναι σταθμός για την ευρωπαϊκή Ιστορία, υπογραμμίζει η διευθύντρια του ΒΧΜ, «διότι για πρώτη φορά ενωμένες ευρωπαϊκές δυνάμεις αντιμετώπισαν και αναχαίτισαν τον οθωμανικό επεκτατισμό στη Δυτική Ευρώπη και ανέστρεψαν την αντίληψη και τον φόβο απέναντι στην υπεροχή του οθωμανικού στόλου στη Μεσόγειο». Η έκθεση (το μουσειογραφικό μέρος ανέλαβε ο Σταμάτης Ζάννος) δεν ακολουθεί τη συμβατική πορεία και προσέγγιση μιας αρχαιολογικής έκθεσης ή κάποιων έργων τέχνης. «Δύσκολα μπορεί να κλείσει κανείς σε περιορισμένα τετραγωνικά το μουσειολογικό ανάπτυγμα μιας ναυμαχίας. Είναι έκθεση με ιστορικά τεκμήρια, δύσκολη, με απύθμενο υλικό».

Εδώ, τα αντικείμενα και τα έργα τέχνης εικονογραφούν ένα ιστορικό αφήγημα που αναπτύσσεται σε κεφάλαια και θεματικές ενότητες, ώστε η ναυμαχία της Ναυπάκτου να γίνει κατανοητή στον απλό επισκέπτη με πλούσιο εποπτικό και επεξηγηματικό υλικό, που δάνεισαν στο μουσείο γνωστοί συλλέκτες όπως ο Θανάσης Μαρτίνος, το Ιδρυμα Κωστοπούλου, αλλά και φορείς όπως η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, η Εθνική Πινακοθήκη, το Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο, η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, το Πολεμικό και Ναυτικό Μουσείο, η Καθολική Εκκλησία, το Μουσείο Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου κ.ά.

«Ο επισκέπτης εισάγεται στην Ιστορία της Μεσογείου του 16ου αιώνα, την εποχή του Φιλίππου Β΄ όπως την ανέδειξε ο Φερνάν Μπροντέλ, όταν οι νικηφόρες επιθέσεις του οθωμανικού στόλου προκαλούσαν δέος στα χριστιανικά κράτη της Ευρώπης. Μοιραία ιστορικά γεγονότα όπως η άλωση της ενετικής Κύπρου στους Οθωμανούς το 1570 οδήγησαν στον σχηματισμό της Ιεράς Συμμαχίας μεταξύ της Αγίας Εδρας, της Ισπανίας και της Βενετίας που κατέληξε στη νικηφόρο ναυμαχία του Λεπάντο, σημαντική όχι μόνο γιατί διέλυσε τον φόβο απέναντι στον ανίκητο μέχρι τότε τουρκικό στόλο και άλλαξε την αντίληψη της Ευρώπης απέναντι στους Οθωμανούς, αλλά και γιατί ήταν η τελευταία ναυμαχία με κωπήλατα πλοία, τις περίφημες γαλέρες», υπογραμμίζει η κ. Δελλαπόρτα.

Σε ξεχωριστή θέση της αίθουσας προβάλλεται συνοπτικά για πρώτη φορά η υποβρύχια ανασκαφή του ισπανικού ναυαγίου του 16ου αι. που εντοπίστηκε τη δεκαετία του ’90 στη Ζάκυνθο. Στις έρευνες που ακολούθησαν υπό τη διεύθυνση της Κατερίνας Δελλαπόρτα βρέθηκαν περίπου 200 νομίσματα του Φιλίππου Β΄, πολλές μπάλες κανονιού που επιβεβαιώνουν ότι ήταν πολεμικό πλοίο. Το μικρό βάθος στο οποίο εντοπίστηκε έξω από τον ύφαλο του λιμανιού επέτρεψε τη σύλησή του, παρ’ όλα αυτά σώζεται ο ξύλινος σκελετός του πλοίου σε σημαντικότατο βαθμό, επιτρέποντας τη μελέτη της μεταβατικής τεχνικής της ναυπηγικής του 15ου-16ου αι.

Η έκθεση αυτή είναι πολύπλευρη και όχι μονοδιάστατη, υποστηρίζει η διευθύντρια του ΒΧΜ, «διότι για τη “μεγαλωτάτη βιτώρια των χριστιανών” αποτυπώνεται και η σκοπιά των Οθωμανών, οι οποίοι δεν έδωσαν ιστοριογραφικά τουλάχιστον τη σημασία που είχε για τους Ευρωπαίους. Επιπλέον, η ναυμαχία αυτή ήταν σταθμός και για τη ναυτική ιστορία. Είναι η τελευταία μεγάλη ναυμαχία με γαλέρες. Στην πορεία έχουμε την εμφάνιση του ιστιοφόρου και γενικότερα την εξέλιξη της ναυπηγικής». 

Ακρόπρωρο γαλέρας «Ιουδήθ» του Σοπρακόμιτο Μάρκου Σιγούρου από τη Ζάκυνθο, Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

Η Ιερά Συμμαχία 

Οι θεματικές ενότητες προβάλλουν το ιστορικό πλαίσιο της Ευρώπης κατά τον 16ο αι. και τα γεγονότα που οδήγησαν στην Ιερά Συμμαχία, τους πρωταγωνιστές της, την περιγραφή της σύγκρουσης στον θαλάσσιο χώρο των Εχινάδων, τη συμμετοχή των Ελλήνων. Αναφέρονται μεταξύ άλλων η σημασία της νίκης στην ευρωπαϊκή Ιστορία, ο αριθμός των πλοίων, των όπλων, η ζωή στο κατάστρωμα, καθώς και η επίδραση της ναυμαχίας στη ζωγραφική, στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στη μουσική, στις υποθαλάσσιες έρευνες στις Εχινάδες. ​​​​​​Eχει ενδιαφέρον ότι εξετάζεται και η σημερινή απήχηση στις τέχνες, στον κινηματογράφο, στα κόμικς, στον φιλοτελισμό, μέχρι και στη ραπ μουσική.

Μην ξαφνιαστείτε λοιπόν ακούγοντας το δυναμικό «La battaglia di Lepanto» στην έκθεση. «Η ναυμαχία της Ναυπάκτου με σημερινούς κινηματογραφικούς όρους θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως μια ιστορική υπερπαραγωγή που δεν της λείπει τίποτα», λέει η διευθύντρια του ΒΧΜ και εξηγεί: «Εύθραυστες πολιτικές συμμαχίες και ανατροπές, σκηνές μάχης, εμβολισμοί πλοίων, κανονιοβολισμοί, συγκρούσεις σώμα με σώμα, πρωταγωνιστές που έμειναν στην Ιστορία για τη στρατηγική τακτική τους στη μάχη, για τον ηρωισμό τους αλλά και για τον τραυματισμό τους, όπως ο Μιγκέλ Θερβάντες. Στην έκθεση είναι όλοι παρόντες, συνομιλούν με τον επισκέπτη, τον μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα της μάχης και σε μια ηρωική εποχή που δεν επαναλαμβάνεται, τουλάχιστον όχι με τους ίδιους όρους, αφού οι συνειρμοί με το σήμερα είναι αναπόφευκτοι».

Φεύγοντας ο επισκέπτης ίσως αναρωτηθεί μήπως είναι αχνά όλα αυτά στην ιστορική μνήμη. «Τότε πώς δικαιολογείται η μοναδική σειρά έργων που κυριάρχησε στην Μπιενάλε της Χιλιετίας 2000 στη Βενετία. Ή το τραγούδι “La battaglia di Lepanto” που ο Ιταλός ράπερ Murubutu έγραψε μόλις το 2014;» έχει τον τελευταίο λόγο η Κατερίνα Δελλαπόρτα.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή