Ως βημόθυρα ή αμφίθυρα ορίζονται τα θυρώματα που κλείνουν την Ωραία Πύλη, ώστε να εμποδίζεται η είσοδος από τον κυρίως ναό στο Ιερό Βήμα. Απ...
Ως βημόθυρα ή αμφίθυρα ορίζονται τα θυρώματα που κλείνουν την Ωραία Πύλη, ώστε να εμποδίζεται η είσοδος από τον κυρίως ναό στο Ιερό Βήμα. Από τα τέλη του 13ου αιώνα η εμπρόσθια όψη των βημοθύρων χωρίζεται σε θεματικές ζώνες που συντίθενται με διαφορετικούς τρόπους, ενώ κατά τον 15ο αιώνα η δομή αποκτά ιδιαίτερη πολυπλοκότητα.
Το συγκεκριμένο βημόθυρο, που χρονολογείται το 1593, προέρχεται από το καθολικό της Μονής Μακρυαλέξη στην Κάτω Λάβδανη Πωγωνίου και αποτελεί ενυπόγραφο έργο των ζωγράφων Νικολάου και Μιχαήλ από το Λινοτόπι Καστοριάς. Είναι δίφυλλο, με ημικυκλική, περίτεχνη ξυλόγλυπτη επίστεψη, η οποία συνίσταται από χυμώδεις βλαστούς με σαρκώδη φύλλα, στοιχείο που υποδεικνύει δυτική επιρροή. Η χρήση των συγκεκριμένων διακοσμητικών στοιχείων παραπέμπει στην έννοια του κήπου του Παραδείσου και γενικότερα στην ιδέα για την αιώνια ζωή.
Τη ζωγραφική επιφάνεια των βημοθύρων κοσμούν στην κάτω ζώνη η καθιερωμένη σκηνή του Ευαγγελισμού και στην άνω οι προφητάνακτες Δαυίδ και Σολομών. Η επιλογή της σκηνής του Ευαγγελισμού, συνδέεται με το δόγμα της Ενσάρκωσης, που αποκαλύπτει στους πιστούς τον ερχομό της βασιλείας, αρχή της ανθρώπινης σωτηρίας.
Χαρακτηριστική στο βημόθυρο είναι η παρουσία των δύο υμνογράφων ποιητών, Δαυίδ και Σολομών. Απεικονίζονται σε προτομή, με χρυσοποίκιλτα ενδύματα να κρατούν ανεπτυγμένα ειλητάρια (χειρόγραφα βιβλία κυρίως από πάπυρο ή περγαμηνή, τυλιγμένα γύρω από έναν άξονα). Οι μορφές των προφητών αποτελούν το εικονογραφικό συμπλήρωμα του Ευαγγελισμού σε μεγάλο αριθμό βημοθύρων ήδη από το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και έως τα τέλη του 18ου αιώνα. Πολλές φορές η παρουσία τους γίνεται μικρογραφικά, τοποθετούνται δηλαδή σε μικρή κλίμακα, πίσω από τις στέγες ή τους τρούλους των οικοδομημάτων του Ευαγγελισμού, προκειμένου η σύνδεσή τους με το γεγονός να είναι αμεσότερη. Η παρουσία τους στα βημόθυρα αποτελεί μια προεικόνιση της Παναγίας στην Παλαιά Διαθήκη. Γενικότερα, η ιστόρησή τους σχετίζεται, κυρίως, με το νόημα της Ενσάρκωσης, που οι ίδιοι προανήγγειλαν. Και οι δύο αυτοί προφήτες υπήρξαν προπάτορες κατά σάρκα του Χριστού, ως προπάτορες της Παναγίας, αφού καταριθμούνται στον γενεαλογικό κατάλογο του Χριστού που παραθέτει ο ευαγγελιστής Ματθαίος στο πρώτο κεφάλαιο του Ευαγγελίου του. Ειδικότερα η παρουσία του Δαυίδ ερμηνεύεται και από το γεγονός ότι πολλοί ψαλμοί του αναφέρονται στην Παναγία και στον ρόλο της στην Ενσάρκωση. Τέλος, σύμφωνα με τα Απόκρυφα (κείμενα θρησκευτικού χαρακτήρα, τα οποία δεν θεωρούνται ιερά, «θεόπνευστα») ο πάνσοφος Σολομών, γιος του βασιλιά Δαυίδ, προφήτεψε επίσης για τον ερχομό του Μεσσία, ξέροντας ακριβώς τον καιρό του γεγονότος γραμμένο σε ποτήρι που είχε στην κατοχή του.
Φανή Λυτάρη, αρχαιολόγος
Βημόθυρο/Μονή Μακρυαλέξη, Λάβδανη Πωγωνίου/1593/Π.Ε. Ιωαννίνων
Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα Γ΄ - 15ος – 16ος αιώνας
πλάτος: 0,35μ. × ύψος: 1,46μ. (αριστερό φύλλο) / πλάτος: 0,33μ. × ύψος: 1,46μ. (δεξί φύλλο).
Αρ. Ευρετηρίου: ΛΑΒΔ 2, δημοσιευμένο.
Βιβλιογραφία
Παπαδημητρίου, Π. 2007. Η εξέλιξη του τύπου και της εικονογραφίας του βημοθύρου από τον 10ο έως και τον 18ο αιώνα. Θεσσαλονίκη (Αδημ. Διδ. Διατριβή).
Τούρτα, Α. 2001. «Εικόνες ζωγράφων από το Λινοτόπι (16ος-17ος αιώνας). Νέα στοιχεία και διαπιστώσεις για τη δραστη-ριότητά τους.» ΔΧΑΕ, Περίοδος Δ΄, Τόμος 22: 341-356.
Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com
μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!
Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων
Δεν υπάρχουν σχόλια