Πήλινη ανάγλυφη εικόνα της Σταύρωσης με την τεχνική της εφυάλωσης. Προέρχεται από τον ναό του Αγίου Βασιλείου της Άρτας (πιθανόν 1300 μ.Χ.)....
Πήλινη ανάγλυφη εικόνα της Σταύρωσης με την τεχνική της εφυάλωσης. Προέρχεται από τον ναό του Αγίου Βασιλείου της Άρτας (πιθανόν 1300 μ.Χ.). Μαζί με μία ακόμη, με απεικόνιση των Τριών Ιεραρχών, ήταν τοποθετημένες στο ανατολικό αέτωμα. Αποτελούσαν τμήμα της εξωτερικής διακόσμησης του ναού, μαζί με σειρές από πολύχρωμα εφυαλωμένα πλακίδια σε ρομβοειδή διάταξη και ζώνες από πλίνθους σε διάφορα μοτίβα.
Από την πρόσφατη εξειδικευμένη αρχαιομετρική ανάλυση των εικόνων και των πλακιδίων προέκυψαν αξιόλογες λεπτομέρειες για τις κατασκευαστικές μεθόδους με ποικίλες και σημαντικές προεκτάσεις.
Στα περισσότερα δείγματα εντοπίστηκε η συστηματική χρήση κασσίτερου, κάτι που δεν παρατηρείται στην εφυαλωμένη βυζαντινή κεραμική της περιόδου από τον 9ο έως τον ύστερο 14ο αι. Αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητη ένδειξη για τη σύνδεση των κεραμικών αυτών προϊόντων με τη λεγόμενη ιταλική αρχαϊκή μαγιόλικη παράδοση. Η τεχνική της χαρακτηρίζεται από την κασσιτερούχο εφυάλωση, πάνω στην οποία γράφονταν τα διακοσμητικά θέματα με χρώματα και καλύπτονταν με μία τελική λεπτότατη στρώση διαφανούς υαλώματος. Η κεραμική αυτή οφείλει την ονομασία της στην πόλη παραγωγής της, τη Μαγιόρκα, και εισάγεται στην Ιταλία στα τέλη του 12ου αι., ενώ γνωρίζει ευρεία διάδοση στην ανατολική Μεσόγειο (13οαι. - 15ο αι.).
Ωστόσο, η εφυάλωση της Σταύρωσης, καθώς και των περισσότερων εντοιχισμένων διακοσμητικών κεραμικών στοιχείων του ναού, παρουσιάζει και κάποιες σαφείς διαφορές από τη συνήθη ιταλική παραγωγή. Το στοιχείο αυτό ενισχύει την άποψη ότι τελικά οι δύο ανάγλυφες εφυαλωμένες εικόνες έχουν κατασκευαστεί στην Άρτα, «πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου». Σ’ αυτό συνηγορεί και το ιστορικό πλαίσιο της περιόδου 1320-1450, στο οποίο εντάσσεται η παραγωγή αυτών των εικόνων, καθώς τότε οι ηγεμόνες της Άρτας προέρχονταν από τους δύο ιταλικούς οίκους των Ορσίνι και των Τόκκων. Επομένως, είναι πολύ πιθανόν να κατασκευάστηκαν στην πόλη σε περίοδο που υπήρχαν στενές σχέσεις με τα ιταλικά κρατίδια. Διαφορές στη σύσταση του υαλώματος μεταξύ των δύο εικόνων υποδηλώνει επιπλέον είτε ξεχωριστούς τεχνίτες είτε πειραματισμό στην εφαρμογή της νεοεισηγμένης τεχνικής της κασσιτερούχου εφυάλωσης.
Η εικόνα της Σταύρωσης, που ξεχωρίζει για τα δυτικά εικονογραφικά πρότυπα που ακολουθεί, μαζί με την αντίστοιχη των Τριών Ιεραρχών, διαφέρουν εντελώς από τα γνωστά βυζαντινά παραδείγματα εφυαλωμένων εικόνων, όχι μόνο ως προς τα υλικά και την τεχνική, αλλά και ως προς το ανοίκειο τρισδιάστατο ανάγλυφο αποτέλεσμα που παρουσιάζουν. Ενδέχεται, λοιπόν, να μην έτυχαν θετικής υποδοχής από το ορθόδοξο κοινό της Άρτας, κάτι που μπορεί, στη συνέχεια, να υπαγόρευσε ενδεχόμενη αλλαγή της θέσης τους στον ναό˙ το γεγονός ότι είχαν τοποθετηθεί υπερβολικά ψηλά στην ανατολική όψη του (δύσκολα διακρίνει κανείς τις λεπτομέρειες στην επιφάνειά τους, όπως τις επιγραφές) υποδηλώνει πιθανόν μία προσπάθεια άμβλυνσης ενδεχόμενων αρνητικών εντυπώσεων που θα προκάλεσαν στην ορθόδοξη κοινότητα της πόλης.
Μάτα Κορτζή, αρχαιολόγος
Πήλινη ανάγλυφη εφυαλωμένη εικόνα, πιθανόν 1320 – 1450
Άγιος Βασίλειος, Άρτα/ Π.Ε. Άρτας
πλάτος: 0,30μ., ύψος: 0,42μ., πάχος: 0,025 μ.
Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων – Αίθουσα Β – Βυζαντινοί Χρόνοι
Αρ. Ευρετηρίου: ΑΚ 314
δημοσιευμένο
Βιβλιογραφία
Παπαδοπούλου, Β. Ν. 2018. «Ανάγλυφες εικόνες από το Δεσποτάτο της Ηπείρου.» Στο ΛΕΠΕΤΥΜΝΟΣ, Μελέτες Αρχαιολογίας και Τέχνης στη μνήμη του Γεωργίου Γούναρη, επιμ. Α. Σέμογλου, Ι.Π. Αρβανιτίδου, Γ. Γούναρη Εμμ. 435 – 452. Θεσσαλονίκη: Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη.
Mastrotheodoros, G.P., Beltsios, K.G., Bassiakos, Y. and V. Papadopoulou, 2018. “Two unique Byzantine immured lead-glazed relief ceramic icons and related tiles from the church of St Basil in Arta, Greece: investigation and interpretation of materials and techniques.” Archaeological and Anthropological Sciences 10: 2059-2074.
Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!
Δεν υπάρχουν σχόλια