Προτομή του Μελέαγρου. Παριανό μάρμαρο, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού έργου του 330 – 340 π.Χ. που αποδίδεται στον Σκόπα, Βρετανικό Μουσείο. ...
 |
| Προτομή του Μελέαγρου. Παριανό μάρμαρο, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού έργου του 330 – 340 π.Χ. που αποδίδεται στον Σκόπα, Βρετανικό Μουσείο. © Marie-Lan Nguyen / Wikimedia Commons |
Η Πάρος είναι αγαπημένος μου τόπος έρευνας και μελέτης από τα φοιτητικά μου χρόνια, ειδικότερα τα χρόνια των Διδακτορικών Σπουδών στο εγνωσμένης ακαδημαϊκής αριστείας Πανεπιστήμιο Cornell των ΗΠΑ. Εκεί, στο πλαίσιο βαθύτερης μελέτης της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής των κλασικών χρόνων, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω καλύτερα έναν κοσμοπολίτη γλύπτη του 4ου αιώνα π.Χ. από την Πάρο, τον Σκόπα, λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό σε σχέση με τους άλλους μεγάλους του καιρού του, τον Πραξιτέλη και τον Λύσιππο.
Ο Σκόπας υπήρξε μια καινοτόμα προσωπικότητα που συνταιριάζει την διττή καλλιτεχνική υπόσταση του αρχιτέκτονα και γλύπτη. Η πραγματικά θεϊκή τέχνη του, όπως την αποκαλεί ο αρχαίος επιγραμματοποιός της Παλατινής Ανθολογίας, με γοήτευσε μεμιάς και θέλησα μελετώντας την να αποκρυπτογραφήσω τον καλλιτέχνη που βρίσκεται πίσω της, έτσι η μελέτη του αρχαίου πολιτισμού της Πάρου υπήρξε μονόδρομος.
Ο Σκόπας, σε αντίθεση με τους μεγάλους γλύπτες του 5ου αιώνα π.Χ. που εκφράζουν το κλασικό ιδεώδες – την αθάνατη ομορφιά και τελειότητα – θέλησε να εκφράσει με τα έργα του τα δυνατά εσωτερικά συναισθήματα της ψυχής, σε όλες τις εκφάνσεις: από την βίαιη σύγκρουση και την ένταση στο πεδίο της μάχης, τον βαθύ πόνο και την θλίψη μπροστά στον θάνατο μέχρι την ερωτική επιθυμία και τον πόθο (εικ. 1) αλλά και την θεϊκή μανία και έκσταση. Τα χαρακτηριστικά μέσα έκφρασης του «της ψυχής πάθους», που ο Σκόπας εισήγαγε στην ελληνική γλυπτική, είναι τα βυθισμένα στις κόγχες μάτια, το πονεμένο βλέμα, τα διεσταλμένα ρουθούνια, τα φουσκωμένα φρύδια, το μισάνοιχτο στόμα, η απότομη στροφή της κεφαλής και η βίαιη κίνηση του σώματος που φθάνει μέχρι την πλήρη συστροφή.
 |
| 1. Πόθος, Ρώμη, αντίγραφο έργου του Σκόπα για το ιερό της Σαμοθράκης. |
 |
| 2. Μαινάδα, Δρέσδη, αντίγραφο της διάσημης Μαινάδας του Σκόπα. |
Κανένα άλλο γλυπτό από την αρχαιότητα δεν εκφράζει τόσο αριστοτεχνικά αυτή την συγκλονιστική περιδίνηση του σώματος μιας μορφής που έχει καταληφθεί από θεϊκή μανία, όσο η περίφημη Μαινάδα του σε παριανό μάρμαρο για τον ναό του Διονύσου στην Σικυώνα της Κορινθίας. Ο απόλυτος θαυμασμός του αρχαίου κόσμου για αυτό το μοναδικό έργο έχει αποτυπωθεί από τον σοφιστή Καλλίστρατο του 4ου αι. μ.Χ. στο έργο του «Εις το Βάκχης Άγαλμα», όπου μεταξύ άλλων περιγράφει την ικανότητα του γλύπτη να εκφράσει στον ίδιο όγκο μαρμάρου την ζωή (ένθεη Μαινάδα) και τον θάνατο (θυσιασμένο ζώο) ώστε ο θεατής να μην μπορεί να πιστέψει αυτό που βλέπει και ταυτόχρονα να βλέπει αυτό που είναι αδύνατον να πιστέψει. Στην δυσκολία γλυπτικής έκφρασης μιας τέτοιας κατάστασης, ίσως οφείλεται και η μοναδικότητα ενός μόνο σωζόμενου αντιγράφου της Μαινάδας, στο Μουσείο της Δρέσδης (εικ. 2).
Συγκρίσιμη με την Μαινάδα στην απόδοση βίαιης συστροφής του σώματος, είναι η μαχόμενη Αμαζόνα του στην ζωφόρο του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού (εικ. 3), ενώ τα χαρακτηριστικά του «πάθους» στην έκφραση των προσώπων διασώζονται στα δραματικά κεφάλια των μορφών (εικ. 4) από το δυτικό αέτωμα του ναού της Αθηνάς στην Τεγέα της Αρκαδίας, όπου παριστάνεται η μάχη του Τήλεφου (γιου του Ηρακλή) με τον Αχιλλέα. Αρχιτέκτονας και εμπνευστής αυτού του περίλαμπρου ναού, του ωραιότερου της Πελοποννήσου, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, υπήρξε ο ίδιος ο Σκόπας.
 |
| 3. Παράσταση Αμαζόνας από τη ζωφόρο του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού. |
 |
| 4. Κεφάλι πολεμιστή από το δυτικό αέτωμα του ναού της Αθηνάς στην Τεγέα. |
Ο ανατρεπτικός αυτός γλύπτης του «πάθους» από την Πάρο που επηρέασε βαθιά και την τέχνη της ελληνιστικής περιόδου, υπήρξε ταυτόχρονα και λάτρης της παράδοσης. Αναβίωσε με τρόπο αριστοτεχνικό τον αρχαϊσμό στα λατρευτικά αγάλματα της καλλιτεχνικής του παραγωγής, δημιουργώντας τελικά μια τέχνη σύνθετη, στην οποία συγκεράζονται το νεωτερικό με το στοιχείο της παράδοσης. Μια τέχνη δηλαδή που εκφράζει απόλυτα την σύνθετη και συνάμα εκρηκτική προσωπικότητα του Σκόπα της Πάρου!
Dr DORA KATSONOPOULOU, Archaeologist, President of the Institute for the Archaeology of Paros and the Cyclades
Πηγή: Δρ. Δώρα Κατσονοπούλου, Parola
Δεν υπάρχουν σχόλια