«Πρέπει πάντα να θυμόμαστε πόσο λίγα γνωρίζουμε για το παρελθόν» λέει ο Βρετανός ιστορικός Ρόμπιν Λέιν Φοξ. Ο ιστορικός του Πανεπιστημίο...
 |
| «Πρέπει πάντα να θυμόμαστε πόσο λίγα γνωρίζουμε για το παρελθόν» λέει ο Βρετανός ιστορικός Ρόμπιν Λέιν Φοξ. |
Ο ιστορικός του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης με ειδίκευση στην αρχαία ιστορία και ειδικό πεδίο τον Μέγα Αλέξανδρο και την εποχή του, ανταποκριτής κηπουρικής για τους «Financial Times» και διοικητής ιππικού -εκτός από επιστημονικός σύμβουλος- στην ταινία του Ολιβερ Στόουν «Αλέξανδρος», Ρόμπιν Λέιν Φοξ, έρχεται στην Αθήνα για να προσθέσει τη δική του ψηφίδα στον μύθο του Αλεξάνδρου. Και λίγες ημέρες πριν δώσει διάλεξη στο πλαίσιο της έκθεσης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» (στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε επιμέλεια των επιστημονικών διευθυντών του, Πάναγιώτη Ιωσήφ και Γιάννη Φάππα) μιλά στα «ΝΕΑ» για τους λόγους που ο μύθος του Αλέξανδρου γιγαντώνεται 2.347 χρόνια μετά τον θάνατό του. Αποκαλύπτει ποιον φίλησε «σίγουρα» δημoσίως ο Αλέξανδρος, ανασκευάζει την αρχική του θεωρία για την ταυτότητα του νεκρού στον τάφο της Αμφίπολης και δηλώνει απαισιόδοξος για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Είναι η 2 Αυγούστου 338 π.Χ., η ημερομηνία της μάχης της Χαιρώνειας, μια ημέρα που άλλαξε τον κόσμο κατά τη γνώμη σας και γιατί;
Ο όρος «κόσμος» είναι πολύ δυνατός. Θα έλεγα ότι αλλαξε τους συσχετισμούς στην Ελλάδα. Περιόρισε την πολιτική ελευθερία οδηγώντας στην επιβολή ουσιαστικής ειρήνης από τον Φίλιππο μεταξύ των συμμάχων, με εξαίρεση τους Σπαρτιάτες, τους οποίους παρέλειψε εσκεμμένα, προς ανακούφιση πολλών άλλων Ελλήνων οι οποίοι εξακολουθούσαν, δικαιολογημένα, να τους μισούν και να τους φοβούνται. Η μάχη της Χαιρώνειας υπήρξε, ωστόσο, η προϋπόθεση για τις τεράστιες νίκες του Αλέξανδρου στην Ασία που άλλαξαν πράγματι έναν πολύ μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.
Ποια είναι τα τρία στοιχεία του χαρακτήρα του Φιλίππου και αντιστοίχως του Δημοσθένη που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο ώστε να φτάσουμε στη μάχη της Χαιρώνειας;
Για τον Φίλιππο θα έλεγα διπροσωπία, ευφυΐα, σταθερή φιλοδοξία. Από τον χαρακτήρα του Δημοσθένη θα ξεχώριζα την ακεραιότητα, την αφοσίωση, τηναντίληψη της Ιστορίας και τη λαμπρή ρητορική.
Στην ταινία του Όλιβερ Στόουν «Αλέξανδρος» πολεμήσατε ως μέλος του ιππικού στη μάχη στα Γαυγάμηλα. Γιατί όχι και στη μάχη της Χαιρώνειας;
Ο εχθρός στα Γαυγάμηλα ήταν τουλάχιστον 10 φορές μεγαλύτερος συγκριτικά με τη Χαιρώνεια. Υπήρξε η μεγάλη μάχη στην πορεία του Αλεξάνδρου με την οποία ανέτρεψε για πάντα την αρχαιότερη και μεγαλύτερη αυτοκρατορία στον κόσμο. Η μάχη της Χαιρώνειας δεν είχε αυτά τα χαρακτηριστικά.
Δεν γνωρίζουμε επίσης τη λεπτομερή σειρά των γεγονότων στη Χαιρώνεια από αξιόπιστες πηγές της εποχής και επομένως δεν είμαι βέβαιος ότι ο ρόλος που αργότερα αποδόθηκε στον Αλέξανδρο στη συγκεκριμένη μάχη (σ.σ. επικεφαλής του ιππικού απένταντι στον Ιερό Λόχο) είναι ιστορικά σωστός. Στα Γαυγάμηλα η μάχη και οι τακτικές της περιγράφηκαν από όσους ήταν παρόντες. Και καθώς ήμουν εκεί σε μια προηγούμενη ζωή, και ως επικεφαλής πάνω στη ράχη ενός αλόγου σε μια αποφασιστική στιγμή της μάχης, ξέρω τι συνέβη.
Γιατί ο Αλέξανδρος «ζει» τόσους αιώνες μετά τον θάνατό του; Ποια στοιχεία διατηρούν τον μύθο του τόσο ζωντανό;
Θα έλεγα το ξόρκι της νιότης, της καλής εμφάνισης και της απαράμιλλης γενναιότητας στην πρώτη γραμμή κάθε μάχης. Η τεράστια φιλοδοξία του από πολύ νωρίς. Η μεγαλοψυχία και η γενναιοδωρία του, με εξαίρεση τους προσωπικούς του αντιπάλους. Ενώ βρισκόταν εν ζωή θεωρούσε ήδη εαυτόν ανταγωνιστή των ηρώων του παρελθόντος, ειδικά του Αχιλλέα στην αγαπημένη του Ιλιάδα. Και στη συνέχεια, μετά το θάνατό του, οι πράξεις του έγιναν αντικείμενο μυθοπλασίας, με πολύ ευρύτερη απήχηση από όσο έχει μια ταινία- η οποία προβλήθηκε σε κοινό που μιλά περισσότερες από 20 γλώσσες- κι έκανε το όνομά του, αν και όχι την πραγματική του ιστορία, γνωστά έως τη Μεσαιωνική Ευρώπη και πέρα από αυτή.
Πριν λίγες ημέρες έκανε πρεμιέρα στο Netflix μια νέα σειρά σχετικά με τη ζωή του Αλεξάνδρου και προκλήθηκε σάλος με το φιλί που ανταλλάσσει με τον Ηφαιστίωνα. Υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση για τη σεξουαλική ταυτότητα του Αλεξάνδρου;
Ο Αλέξανδρος είχε σίγουρα τρεις συζύγους, με μία εκ των οποίων απέκτησε έναν γιο. Με μια μεγαλύτερη του γυναίκα, επί έξι χρόνια πριν από το γάμο, απέκτησε επίσης έναν γιο. Έκανε σεξ για λίγο και με μια άλλη γυναίκα, την Κλεοφίδα, καθ’ οδόν προς την Ινδία από την οποία έκανε επίσης έναν γιο. Υπήρχε ένας ευνούχος τον οποίο αγαπούσε και με τον οποίο σίγουρα έκανε σεξ. Και με τον Ηφαιστίωνα, ομοίως. Πιθανότατα θα χαρακτηριζόταν ως «bi» (αμφιφυλόφιλος) όπως θα λέγαμε με σύγχρονους όρους. Κανένας άλλος από τους Μακεδόνες στρατηγούς τότε, βασιλείς αργότερα, της γενιάς του δεν πιστώθηκε ποτέ με έναν μακροχρόνιο εραστή. Η αγάπη του Αλέξανδρου για τον Ηφαιστίωνα και οι εκδηλώσεις στη μνήμη του μετά τον πρόωρο θανάτό του είναι χωρίς προηγούμενο μέχρι τα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού το 120 μ.Χ. Το σεξ με έναν νεαρό άνδρα δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο στη Μακεδονία την εποχή που ο Αλέξανδρος ήταν νεός. Όσο για το φιλί, εξαρτάται. Ήταν μακράς διαρκείας και σεξουαλικό; «Γαλλικό»; Νομίζω ότι κάτι τέτοιο σε δημόσιο χώρο δεν μαρτυρείται ευρέως από τις πηγές, αλλά μπορεί κάλλιστα να συνέβαινε συχνά σε ιδιωτικούς χώρους. Ποιος ξέρει τα όρια πίσω από τις κλειστές πόρτες ή τους θάμνους;
Πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι για την Ιστορία η αγάπη που της δείχνει το Χόλιγουντ;
Το Χόλιγουντ ωθεί τους ανθρώπους να μελετήσουν ό,τι γνωρίζουμε για την Ιστορία. Τα ιστορικά βιβλία ακόμη και για τον Ναπολέοντα κάνουν πολύ καλές πωλήσεις όταν κυκλοφορεί μια ταινία. Δεν υφίσταται «κίνδυνος». Υποθέτω ότι ο Αλέξανδρος φίλησε τον Ηφαιστίωνα. Λέγεται με σιγουριά, ότι φίλησε παθιασμένα μια φορά δημόσια τον Πέρση ευνούχο που αγαπούσε, τον Βαγώα.
Έχουμε τη σωστή εικόνα για το παρελθόν ή μία ψευδαίσθηση;
Τεράστιο θέμα. Μήπως έχουμε άραγε σωστή εικόνα για τη ζωή μας ή για το παρόν; Η απόρριψη των Μακεδόνων ως «βαρβάρων» από τους αντιπάλους τους και την εποχή εκείνη και ακόμη και από την πρόσφατη έρευνα έχει καταρριφθεί μέσω της επικαιροποιημένης, προσεκτικής μελέτης των αρχαίων κειμένων. Η ανακάλυψη του μεγάλου ανακτόρου του Φιλίππου στις Αιγές- τη σύγχρονη Βεργίνα- διέψευσε πολλούς μελετητές που παρουσίασαν τον Φίλιππο ως φύλαρχο που ζούσε μεταξύ ίσων, λες και η μεγαλειώδης μοναρχία ξεκίνησε με τον Αλέξανδρο μετά τις κατακτήσεις του στην Αίγυπτο και τη Βαβυλώνα ή παρουσιάζοντας επί παραδείγματι την απόδοση σε έναν άνθρωπο εν ζωή και ειδικά στον Αλέξανδρο, "τιμών ίσων με αυτές που αποδίδονται στους θεούς" ως καινοτομία που απαίτησε ο Αλέξανδρος, ίσως υπό την επίδραση της πρακτικής που ίσχυε στην Αίγυπτο.
Γνωρίζουμε από διαρκώς νέα ευρήματα με επιγραφικές μαρτυρίες και πιο προσεκτική μελέτη των γραπτών ιστορικών κειμένων ότι αποδίδονταν τέτοιες τιμές και σε άλλους πριν από τον Αλέξανδρο, συμπεριλαμβανομένου του Φίλιππου, κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Έχουμε να μάθουμε πολλά ακόμη για το παρελθόν;
ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΑ. Ένας σπουδαίος ιστορικός με ειδικότητα στις εποχές της αρχαίας Ρώμης, όπως και των Φιλίππου και Αλεξάνδρου, από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο Πίτερ Μπραντ, κάποτε περιέγραψε τους ιστορικούς σαν να στέκονται στην είσοδο μιας μεγάλης σπηλιάς, δηλαδή του παρελθόντος, που φωτίζεται αχνά μόνο από λίγα κεριά που τρεμοπαίζουν. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε πόσο λίγα γνωρίζουμε για το παρελθόν και ότι τα νέα κεριά μπορούν να προσθέσουν εκπληκτικό φως στη θεώρηση μας.
Τι καινούριο πιστεύετε ότι θα μπορούσε να αποκαλύψει η μελλοντική αρχαιολογική και ιστορική έρευνα σχετικά με τον Αλέξανδρο;
Τώρα που οι απανθρακωμένοι κύλινδροι παπύρων που βρέθηκαν στο Ερκολάνο μπορούν να διαβαστούν χωρίς να ανοιχθούν ελπίζω ότι περισσότερες, ίσως και όλες, οι πρωτότυπες ελληνικές ιστορίες για τον Αλέξανδρο -από τον επίσημο ιστορικό του Καλλισθένη ή από τον σχεδόν σύγχρονο του, αναξιόπιστο Κλείταρχο- θα εντοπιστούν και θα είναι διαθέσιμες για πρώτη φορά. Τώρα, επίσης, γνωρίζουμε την ακριβή θέση της αρχαίας Μίεζας όπου ο Αριστοτέλης δίδασκε τον Αλέξανδρο και τους συγχρόνους του νέους, η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την έρευνα ώστε να ανασκαφεί πλήρως και να αξιολογηθεί το πιο σημαντικό σχολείο στην ιστορία: εκεί που ο πιο μορφωμένος άνθρωπος του κόσμου δίδαξε τον σπουδαίο μελλοντικό κατακτητή του.
Την εποχή που το ενδιαφέρον για τον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη ήταν στο αποκορύφωμά του είχατε δηλώσει ότι ο τάφος μπορεί να ανήκει στον Νέαρχο. Σήμερα, δέκα χρόνια μετά, εξακολουθείτε να έχετε την ίδια άποψη;
Όχι. Μίλησα μόνο στην αρχή των ανασκαφών. Κι επειδή ο Νέαρχος από την Κρήτη, είχε ζήσει στην Αμφίπολη, ήταν πιθανός υποψήφιος. Ωστόσο, η πλήρης έρευνα του τάφου δείχνει πολλές φάσεις χρήσης, μία πιθανόν ήδη από το 320 π.Χ. - ή ίσως και όχι - και μεταγενέστερες. Ο πολιτικός θόρυβος και η προβολή του έργου ήταν πρόωρη και άστοχη.
Eχετε προσπαθήσει να ρίξετε φως μέσα από τα βιβλία σας τόσο στο «αληθινό» πρόσωπο του Ομήρου όσο και σε εκείνο του Αλεξάνδρου. Αν είχατε την ευκαιρία να συναντήσετε μόνο έναν από τους δύο δια ζώσης ποιον θα επιλέγατε και για ποιον λόγο;
Τον Αλέξανδρο, διότι δεν γνωρίζουμε με σιγουριά τους στόχους του, ενώ από τον Ομήρο σώζονται τα σπουδαία ποιήματά του.
Και τι θα τον ρωτούσατε;
Πότε αποφασίσατε να κατακτήσετε τον κόσμο ως τα πέρατά του; Και ποια ήταν αυτά τα πέρατα; Αν επιστρέψετε και το επαναλάβετε, μπορώ να σας ακολουθήσω έφιππος και να ποτίσω το άλογό μου στην άκρη του Ειρηνικού Ωκεανού;
Μπορεί ένας ιστορικός να αντισταθεί στον πειρασμό να μην κρίνει την τρέχουσα ιστορική πραγματικότητα; Ποιος θα ήταν ο τίτλος ενός ιστορικού κεφαλαίου των τελευταίων πέντε ετών για την Ευρώπη μετά τον Covid-19 και το Brexit, τους πολέμους Ρωσίας-Ουκρανίας, Παλαιστίνης-Ισραήλ και την πιθανή επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία στις ΗΠΑ;
Προφανής καταστροφή: οι κίνδυνοι της βλάβης των νεύρων.
Θα θέλατε σε μια επόμενη επίσκεψη σας στην Αθήνα να βρίσκονται επανενωμένα τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης; Πιστεύετε ότι θα συμβεί;
Δεν θα συμβεί, ούτε καν δανεισμός. Θα απολάμβανα τη χαρά όλων των Ελλήνων αν γινόταν.
INFO
O Ρόμπιν Λέιν Φοξ θα δώσει διάλεξη με θέμα «Tο μεγάλο ερώτημα: Βασιλιάς Φίλιππος ή Δημοσθένης;» στις 23 Φεβρουαρίου στις 19.00 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Ν. Δούκα 4) στο πλαίσιο της έκθεσης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο».
Είσοδος ελεύθερη με απαραίτητη προκράτηση θέσης στην ιστοσελίδα https://cycladic.gr/ekdiloseis/robin-lane-fox
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια