«Μικελάντζελο: οι τελευταίες δεκαετίες» στο Βρετανικό Μουσείο

Michelangelo, Η Τιμωρία του Τιτυού, μαύρη κιμωλία σε χαρτί (1532), από τη Βασιλική Συλλογή, Royal Collection Trust. © His Majesty King Charl...

Michelangelo, Η Τιμωρία του Τιτυού, μαύρη κιμωλία σε χαρτί (1532), από τη Βασιλική Συλλογή, Royal Collection Trust. © His Majesty King Charles III 2024

Το μόνο πλήρες σωζόμενο σχέδιο σε χαρτόνι του Μιχαήλ Άγγελου θα παρουσιαστεί στην έκθεση που εγκαινιάζεται στο Βρετανικό Μουσείο αυτή την άνοιξη από τις 2 Μαΐου έως 28 τις Ιουλίου.

Η έκθεση «Μικελάντζελο: οι τελευταίες δεκαετίες», έχει στο επίκεντρο τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του δασκάλου της Αναγέννησης. Η έκθεση στοχεύει να απομακρύνει την προσοχή από τη νεανική περίοδο παραγωγής του, ρίχνοντας φως στα έργα που έγιναν τα χρόνια λίγο πριν τον θάνατό του στα 89, το 1564.

Το 1534, ο Μιχαήλ Άγγελος έφυγε από τη Φλωρεντία για τη Ρώμη, για να μην ξαναδεί την πατρίδα του. Ήταν 59 ετών, αλλά για τον Μιχαήλ Άγγελο αυτή η κίνηση σηματοδότησε την αρχή ενός δραματικού νέου κεφαλαίου που θα διαμόρφωσε θεμελιωδώς τις εμπειρίες του ως καλλιτέχνη και ως άνδρα. Στη Ρώμη είχε κληθεί από τον Πάπα Κλήμη Ζ΄ για να ζωγραφίσει μια τοιχογραφία της Τελευταία Κρίσης στην Καπέλα Σιξτίνα – μια κίνηση που του έφερε νέες παραγγελίες και τον επανένωσε με μερικούς από τους οι πιο στενούς του φίλους.  

Michelangelo Buonarroti, σχέδια για την Επιφάνια, κιμωλία σε χαρτί, περίπου 1550-53. © The Trustees of the British Museum

Έχοντας εξασφαλίσει τη φήμη του με έργα όπως το διάσημο άγαλμα του Δαβίδ, ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν ήδη ο πιο διάσημος καλλιτέχνης στην Ευρώπη. Όμως, αντί να επαναπαύεται στις δάφνες του, η χριστιανική του πίστη, η πνευματική δέσμευση και η ελπίδα για σωτηρία τον ώθησαν να δημιουργήσει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά έργα της καριέρας του. Τα δυνατά προπαρασκευαστικά σχέδια για την «Τελευταία Κρίση» καθώς και τα πρόσφατα συντηρημένα Επιφάνια – ένα από τα δύο μόνο σωζόμενα σχέδια σε χαρτόνια του Μιχαήλ Άγγελου – δείχνουν την ανανεωμένη του ενέργεια και την επιθυμία να αμφισβητήσει τον εαυτό του.

Αυτά τα έργα παρουσιάζονται παράλληλα με μελέτες για τα μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα του Μιχαήλ Άγγελου, καθώς και σχέδια, ποιήματα και προσωπικές επιστολές που αποκαλύπτουν τα προσωπικά του πάθη και αγωνίες. Αντί να δείχνει έναν καλλιτέχνη σε παρακμή, αυτή η έκθεση δείχνει τον εκπληκτικό δυναμισμό που έφερε ο Μιχαήλ Άγγελος στο έργο του τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του καθώς εξερεύνησε τη σωτηρία και αντιμετώπισε τη θνητότητά του.

Η σύνθεση Epifania (Επιφάνια) (περίπου 1550–53), ένα προπαρασκευαστικό σχέδιο πλήρους κλίμακας που έχει ύψος πάνω από δύο μέτρα, εκτελέστηκε σε 26 φύλλα χαρτιού. Θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά μετά από την εκτεταμένη συντήρηση του που ξεκίνησε το 2018.

 Michelangelo, Σπουδή για την "Τελευταία κρίση", μαύρη κιμωλία σε χαρτί (περίπου 1534-36). © The Trustees of the British Museum

Σύμφωνα με ένα κείμενο του επιμελητή του Βρετανικού μουσείου Daniel Godfrey που περιγράφει το έργο, η Επιφάνια φτιάχτηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1550 για να βοηθήσει τον βιογράφο του Μικελάντζελο Ascanio Condivi (περίπου 1525-74) στην παραγωγή ενός πίνακα ζωγραφικής που σώζεται, ημιτελής, στην Casa Buonarroti στη Φλωρεντία». Το έργο του Condivi, που είναι δάνειο από την CasaBuonarroti στη Φλωρεντία, το μουσείο αφιερωμένο στον Μιχαήλ Άγγελο και τα έργα του, θα εκτεθεί στην έκθεση.

Ο Godfrey προσθέτει ότι «η κεντρική φιγούρα αντιπροσωπεύει αναμφισβήτητα την Παναγία: κυριαρχεί στη σύνθεση, συνομιλεί με έναν όρθιο άνδρα που χειρονομεί, έναν νεαρό άγιο ή τον προφήτη (Ησαΐα;) στα δεξιά της. Το αριστερό της χέρι ακουμπά έναν γενειοφόρο άνδρα, τον Άγιο Ιωσήφ, ο οποίος στέκεται, με σταυρωμένα τα χέρια, γυρισμένος μακριά της. Το δεξί χέρι της Παναγίας στηρίζεται στον δεξιό πάνω μηρό της πάνω από το κεφάλι του Χριστού Βρέφους που κάθεται σε ένα μαξιλάρι ανάμεσα στα πόδια της. Στα δεξιά του το Βρέφος Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, με τα χέρια υψωμένα, τον Χριστό. Πίσω από την Παναγία στα δεξιά υπάρχει ένα γενειοφόρο κεφάλι, με τα μάτια του είτε κλειστά είτε ριγμένα προς τα κάτω».

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Sarah Vowles (επιμελήτρια ιταλικών και γαλλικών εκτυπώσεων και σχεδίων), αναφέρει σε δήλωσή της: «Όταν ο Μικελάντζελο μετακόμισε στη Ρώμη το 1534, ήταν σχεδόν 60 ετών. Αυτή η έκθεση τον ακολουθεί τις επόμενες τρεις δεκαετίες, μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία σχεδόν 89 ετών, εξερευνώντας την ποικιλία των έργων που παρήγαγε, από την «Τελευταία Κρίση» μέχρι τον τρούλο του Αγίου Πέτρου, και τους τρόπους με τους οποίους εξέλιξε την μετέπειτα πρακτική του.

Η μελέτη για την «Τελευταία Κρίση» (γύρω στα 1534-36) είναι ένα από τα πολυάριθμα προπαρασκευαστικά σχέδια που έγιναν για την τοιχογραφία του Μιχαήλ Άγγελου που καλύπτει τον τοίχο πίσω από το βωμό στην Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό. Ακόμα, θα εκτεθεί το έργο σε χαρτί «Η τιμωρία του Τιτυού» (1532), δανεισμένο από τη Βασιλική Συλλογή, και το οποίο βασίζεται σε μια κλασική μυθολογική σκηνή. 

Πηγή: LiFO, με πληροφορίες από theartnewspaper, British Museum