Το πρωτότυπο συμβόλαιο που «γέννησε» τον Άγιο Γεώργιο

Το χαμένο πρωτότυπο συμβόλαιο αγοράς του οικοπέδου για την ανέγερση του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων σώθηκε την τελευταία στιγμή από την κατασ...

Το χαμένο πρωτότυπο συμβόλαιο αγοράς του οικοπέδου για την ανέγερση του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων σώθηκε την τελευταία στιγμή από την καταστροφή και από χθες επέστρεψε εκεί που ανήκει: στην ελληνική κοινότητα της Βενετίας.

Δεκατρία φύλλα περγαμηνής η τύχη των οποίων αγνοούνταν για δε- καετίες συνθέτουν ένα πολύτιμο κειμήλιο για την ιστορία της λαμπρότερης ορθόδοξης ελληνικής την αγορά εκκλησίας στον δυτικό κόσμο, τον Aγιο Γεώργιο των Ελλήνων στη Βενετία, η οποία αποτέλεσε τον πυρήνα γύρω από του οικοπέδου τον οποίο συσπειρώθηκαν οι πρόσφυγες λόγιοι του Βυζαντίου μετά την Aλωση μεταλαμπαδεύοντας τις γνώσεις τους στη Δύση, λειτουργώντας παράλληλα και ως το λίκνο της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής.

Πρόκειται για το χαμένο πρωτότυπο συμβόλαιο της αγοράς του οικοπέδου όπου χτίστηκε η εκκλησία με το χαρακτηριστικό καμπαναριό που γέρνει (αν και απολύτως ασφαλές έπειτα από εργασίες συντήρησης που έγιναν επί διεύθυνσης της νυν ακαδημαϊκού Χρύσας Μαλτέζου), τοπόσημο για το Καστέλλο της Βενετίας. Το μοναδικής ιστορικής αξίας έγγραφο έμεινε σε ιδιωτικά χέρια για περισσότερα από 40 χρόνια.

Από χθες, ωστόσο, βρίσκεται στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της Βενετίας χάρη σε δωρεά βενετού ιδιώτη, ο οποίος το επέστρεψε στην κοινό- ητα με αφορμή τον εορτασμό 450 χρόνων από την ανεγέρση της ελληνικής εκκλησίας (1573) και 70 ετών από τη συμβολαιογραφική πράξη δωρεάς της Κοινό- τητας (1953) προς το ελληνικό κράτος της κινητής και ακίνητης περιουσίας της για τη δημιουργία στη Βενετία του μοναδικού ερευνητικού ιδρύματος της Ελλάδας στο εξωτερικό, του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών.

Ενα τηλεφώνημα στον πρόεδρο της ελληνικής κοινότητας, δίπλα στην εκκλησία, λίγες μέρες πριν από την εκδήλωση, δεν προμήνυε τι θα ακολουθούσε. Ενας άγνωστος άνδρας ήθελε να θέσει υπόψη των υπευθύνων ένα σημαντικό, όπως το χαρακτήρισε, έγγραφο, το οποίο και τους παρουσίασε λίγες ημέρες αργότερα. «Οταν συνειδητοποιήσαμε ότι επρόκειτο για το πρωτότυπο συμβόλαιο, κατακλυστήκαμε από ταραχή. Σκεφτόμασταν πόσο τυχεροί ήμασταν που το αντικρίζαμε, αλλά ταυτοχρόνως αν θα το ξαναβλέπαμε ποτέ», λέει στα «ΝΕΑ» ο πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας Δημήτρης Ζαφειρόπουλος.

Το συμβόλαιο του 1526

Ο Ιταλός είχε ακουμπήσει στο τραπέζι της κοινότητας ένα κόκκινο δερματόδετο πορτφόλιο στο οποίο περιέχονταν 13 φύλλα περγαμηνής. Η ημερομηνία – 27 Σεπτεμβρίου 1526 – και οι υπογραφές των επι- τρόπων της κοινότητας, «τον ρηθέντα ένδοξον άνδρα Θεόδωρον τον Παλαιολόγον, τον Παύλο τον Κορέ- σην, τον Ιερώνυμο Λεφαράν, Ματθαίον τον Βαρέλην (τότε Γαστάλδο δηλ. Πρόεδρο) και τον Ανδρέα των εκ των Ζέτα, σέρβον» δεν άφηναν αμφιβολία για το περιεχόμενο. Ηταν το συμβόλαιο για την αγορά του οικοπέδου με αντισυμβαλλόμενους τον Βενετό Πιέτρο Κονταρίνι και τους πέντε επιτρόπους της Αδελφότη- τας του Αγίου Νικολάου (σωματείο με θρησκευτικά και εθνικά χαρακτηριστικά ιδρυθέν το 1498) ώστε να ανεγερθεί ο ναός του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων.

Οι πληροφορίες για τη μορφή και για το περιεχόμενο του συμβολαίου ήταν γνωστές ήδη από τη μελέτη που είχε δημοσιευτεί το 1995 από την Ερση Μπρούσκαρη, «Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Βενετία» (Εκδόσεις Αρχαιολογικής Εταιρείας). Με τη διαφορά ότι, όπως αναφέρει η με ειδικότητα στη βυζαντινή περίοδο αρχαιολόγος, το συμβόλαιο που φυλάσσεται στο αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας είναι μεταγενέστερο αντίγραφο του αρχι- κού συμβολαίου, το οποίο, παρόλες τις έρευνες, δεν είχε βρεθεί, ούτε υπήρχε το πρωτότυπο στο Κρατικό Αρχείο Βενετίας ανάμεσα στις πράξεις του νοταρίου που το συνέταξε.

Για την ύπαρξη ενός πρωτότυπου συμβολαίου που βρισκόταν στην κατοχή ιδιώτη, χωρίς να το έχει δει κανείς, είχε κάνει λόγο το 1987 η διευθύντρια του Κρατικού Αρχείου Βενετίας Μπιάνκα Λαφράνκι. Και σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, το 2014, ο ερευνητής Λευτέρης Δεσποτάκης δημοσίευσε μελέτη στην ετήσια περιοδική έκδοση του Ινστιτούτου «Θησαυρίσματα» υπό τον τίτλο «Η πώληση του οικοπέδου για την ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στη Βενετία (1526-1528) – Το πρωτότυπο ντοκουμέντο», αναφέροντας ότι το πρωτότυπο εντοπίστηκε σε πάγκο μεταχειρισμένων στο Μέστρε και αγοράστηκε από ιδιώτη. Του παραχωρήθηκε για μελέτη, μέσω τρίτου, και το επέστρεψε, οπότε δεν του κοινοποιήθηκε η ταυτότητα του ιδιοκτήτη.

Παραλίγο... αμπαζούρ

Πώς βρέθηκε λοιπόν το πολύτιμο έγγραφο στα χέρια του ιταλού δωρητή, ο οποίος επιθυμεί να διατηρή- σει την ανωνυμία του; Ηταν το 1985 όταν βρήκε το έγγραφο όντως στον πάγκο ενός παλαιοπώλη, έτοιμο να ξυστεί ώστε οι περγαμηνές σελίδες του να χρησιμοποιηθούν ως καπέλο σε αμπαζούρ. Η τότε σύντροφός του (σύζυγός του σήμερα) φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής στη Βενετία όταν διάβασε την αρχή του λατινικού κειμένου κατάλαβε τη σημασία του και τον προέτρεψε να το αγοράσει για να το διασώ- σει, όπως και έγινε. «Μετά το πρώτο σοκ τόλμησα να τον ρωτήσω αν σκόπευε να το πουλήσει», λέει ο Δ. Ζαφειρόπουλος. «Μου απάντησε πως επιθυμία του είναι να το επιστρέψει εκεί που πάντα ανήκε και ότι μας το δωρίζει». Επειτα από αυτή την κίνηση γενναιοδωρίας και με άκρα μυστικότητα ως την τελευταία στιγμή που έγινε χθες η ανακοίνωση στη Σάλα ντελ Καπίτολο (αίθουσα των συνεδριάσεων της Αδελφότητας των Ελλήνων, που λειτουργεί ως χώρος εκδηλώσεων), παρουσία της πρεσβευτού της Ελλάδας στην Ιταλία Ελένης Σουρανή, το έγγραφο τοποθετή- θηκε σε ειδικά φτιαγμένη δερμάτινη θήκη που φέρει χρυσοεπίγραφη χάραξη στα ιταλικά «Πράξη πώλησης του οικοπέδου στο οποίο βρίσκεται η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, M.R. γενναιόδωρα δώρισε στην Ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Βενετίας στις 16 Ιουνίου 2024».

Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα