Σταμπωτά Τυρνάβου, δείγματα του λαϊκού πολιτισμού της Θεσσαλίας

Παραδοσιακά σχέδια για μαξιλάρια από τα εργαστήρια του Τυρνάβου. Αριστερά, από το εργαστήρι του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη. Δεξιά, από το «Εργοστάσ...

Παραδοσιακά σχέδια για μαξιλάρια από τα εργαστήρια του Τυρνάβου. Αριστερά, από το εργαστήρι του Θεμιστοκλή Ιωαννίδη. Δεξιά, από το «Εργοστάσιον Σταμπωτών Γεωργίου Ιωαννίδου, Τύρναβος». [Credit: ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ]

«Τα σταμπωτά αποτελούν μια τεράστια δυναμική για το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας», λέει η αρχαιολόγος-λαογράφος Φανή Καλοκαιρινού, διευθύντρια του μουσείου. Σε αυτόν τον πνευματικό τόπο της Λάρισας, η διάσωση και η αναβίωση της παραδοσιακής τυποβαφικής εκπληρώνει ένα από τα οράματα της αείμνηστης ιδρύτριας του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, Λένας Γουργιώτη, μιας μεγάλης προσωπικότητας εθνικής εμβέλειας.

Για τη Λένα Γουργιώτη (1929-2014), αρχαιολόγο, ιστορικό, λαογράφο, η τεχνική των σταμπωτών του Τυρνάβου είχε αποτελέσει αντικείμενο έρευνας ήδη από τη δεκαετία του 1980. Αλλωστε η έρευνα και η διάσωση του λαϊκού πολιτισμού της Θεσσαλίας υπήρξε ιδρυτικός σκοπός του Λαογραφικού Μουσείου, όπου ανάμεσα στις πλούσιες συλλογές του περιλαμβάνεται «και μια μοναδική συλλογή ξυλότυπων και σταμπωτών υφασμάτων, που προέρχεται από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και το 1980 (εργαστήριο Θεμιστοκλή Ιωαννίδη και εργαστήριο Σαΐνη)», όπως μας πληροφορεί ο Αστέριος Γ. Λαχανάς, πρόεδρος του Δ.Σ. του Συλλόγου «Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας». Στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο της Λάρισας κόσμοι ολόκληροι μελετώνται και διασώζονται. Μήτρες και κόγχες του λαϊκού πολιτισμού της Θεσσαλίας συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται.

Για τη Λάρισα η ανάδειξη του πολιτισμού της ενδοχώρας της είναι ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας. Ο Τύρναβος, ιστορική κωμόπολη, συνδέεται με αυτήν την τέχνη της τυποβαφικής, για την οποία υπάρχει προσπάθεια αναβίωσης. «Επιχειρείται η αναβίωση των εργαστηρίων σε επίπεδο σεμιναρίων, εκμάθησης της τεχνικής σε ενήλικες και τελικά παραγωγής σταμπωτών με ξυλότυπους – ψηφιακά αντίγραφα των μουσειακών καλουπιών και ανεξίτηλες βαφές», σημειώνει η Φανή Καλοκαιρινού. Αυτή η προσπάθεια αναβίωσης γίνεται με την υποστήριξη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, της Περιφέρειας Θεσσαλίας, του Δήμου Λαρισαίων και του Συλλόγου «Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας».

Πρόσφατα κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος της έκδοσης του μουσείου με τίτλο «Παραδοσιακά Σταμπωτά» βασισμένος στην έρευνα, την τεκμηρίωση και την επιμέλεια της Φανής Καλοκαιρινού. Εντυπωσιάζει ο πλούτος των μοτίβων από τα τοπικά εργαστήρια στη διάρκεια του Μεσοπολέμου αλλά και των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Πάντες, μαξιλάρια και μικρά τραπεζομάντιλα προϊόντα αυτής της λαϊκής τέχνης φέρουν όλα εκείνα τα σχέδια και τα χρώματα της πηγαίας και πατροπαράδοτης καλαισθησίας. Αμέσως γεννώνται σκέψεις για το πρωτογενές, τις συγγένειες, τη συνέχεια…

Η Φανή Καλοκαιρινού αναφέρει πως «με τον εκφυλισμό και την οριστική παύση της λειτουργίας των τυποβαφείων του Τυρνάβου, η Λένα Γουργιώτη, με την υλική και ηθική υποστήριξη του ΥΠΠΟ, κατάφερε να περιέλθει στις συλλογές του μουσείου το υλικό των δύο εργαστηρίων, προκειμένου να διασωθεί και να αναδειχθεί. Απώτερος στόχος ήταν η συνέχεια της τεχνικής της τυποβαφικής μέσα από εργαστήρια παραγωγής σταμπωτών».

Τα διακοσμητικά τους θέματα συνδεδεμένα με τη λαϊκή παράδοση, τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των ανθέων και των πτηνών, η ποικιλία των γεωμετρικών σχεδίων και των συνθέσεων, η επιλογή των χρωμάτων, η σχέση κενού και πλήρους, οργανώνουν μία εξαιρετικά πλούσια παράμετρο ζωντανής πηγαίας τέχνης. «Η μελέτη των σταμπωτών θα διαφωτίσει και θα αποσαφηνίσει σημαντικές πτυχές της χαμένης τέχνης της τυποβαφικής», λέει η Φανή Καλοκαιρινού, επισημαίνοντας ταυτόχρονα τη διάσταση ενός θεσσαλικού πολιτισμικού πολύπτυχου.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή