Η προέλευση της αρχαιότερης γραφής στον κόσμο υποδεικνύει σύμβολα σε «σφραγίδες» που χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο της Μεσοποταμίας

Παράδειγμα κυλινδρικής σφραγίδας (αριστερά) δίπλα στο σχέδιό της σε πήλινη πινακίδα (δεξιά). Μια νέα μελέτη δείχνει ότι τα σύμβολα σε αυτές ...

Παράδειγμα κυλινδρικής σφραγίδας (αριστερά) δίπλα στο σχέδιό της σε πήλινη πινακίδα (δεξιά). Μια νέα μελέτη δείχνει ότι τα σύμβολα σε αυτές τις σφραγίδες ήταν ο πρόδρομος της πρωτοσφηνοειδούς μορφής.
[Credit: Franck Raux © 2001 GrandPalaisRmn (Musée du Louvre)]

Οι ερευνητές που ψάχνουν το πώς προέκυψε η πρώτη γραφή εντόπισαν τα μοτίβα σε προ-αλφαβητικές «κυλινδρικές σφραγίδες» που χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο γεωργικών προϊόντων και υφασμάτων.

Το αρχαιότερο γνωστό σύστημα γραφής στον κόσμο επηρεάστηκε από σύμβολα που χρησιμοποιούνταν για το εμπόριο - χαράγματα που βρέθηκαν σε κυλίνδρους που χρησιμοποιούνταν για την ανταλλαγή γεωργικών προϊόντων και υφασμάτων, σύμφωνα με μια νέα μελέτη.

Το εύρημα ενισχύει μια ιδέα που είχε προταθεί σε προηγούμενες έρευνες: ότι η σφηνοειδής γραφή - η οποία αναπτύχθηκε στην πρώιμη Μεσοποταμία γύρω στο 3.100 π.Χ. και θεωρείται το αρχαιότερο σύστημα γραφής - προήλθε εν μέρει από λογιστικές μεθόδους για την παρακολούθηση της παραγωγής, της αποθήκευσης και της μεταφοράς τέτοιων αντικειμένων.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, διάφορα σύμβολα που ήταν χαραγμένα σε λίθινες «κυλινδρικές σφραγίδες» εξελίχθηκαν σε σημεία που χρησιμοποιούνταν στην «πρωτο-σφηνοειδή γραφή», μια πρώιμη έκδοση της σφηνοειδούς γραφής που χρησιμοποιούνταν στη νότια Μεσοποταμία, το σημερινό νότιο Ιράκ. Οι ερευνητές ανέφεραν τα ευρήματά τους σε μελέτη που δημοσιεύθηκε την Τρίτη (5 Νοεμβρίου) στο περιοδικό Antiquity.

Τέτοιες κυλινδρικές σφραγίδες χρησιμοποιούνταν για χιλιετίες σε ολόκληρη τη Μεσοποταμία, όπου χρησιμοποιούνταν σε πήλινες πινακίδες για να τυπώσουν τα μοτίβα τους πάνω τους - συχνά για να επαληθεύσουν μια συναλλαγή ή, αργότερα, μια επιστολή.

Ορισμένες από τις σφραγίδες που εξετάστηκαν στη νέα μελέτη χρονολογούνται περίπου στο 4.400 π.Χ. - περισσότερα από 1.000 χρόνια πριν από την ανάπτυξη της γραφής. «Επικεντρωθήκαμε σε απεικονίσεις σφραγίδων που προέρχονταν πριν από την εφεύρεση της γραφής, ενώ συνέχισαν να αναπτύσσονται κατά την πρωτο-γραφική περίοδο», αναφέρουν σε ανακοίνωσή τους οι συν-συγγραφείς της μελέτης Kathryn Kelley και Mattia Cartolano, και οι δύο ερευνητές στο Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας και Ιταλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μπολόνια.

Η εργασία της ομάδας εντόπισε μοτίβα σφραγίδων που σχετίζονται με τη μεταφορά πιθαριών και υφασμάτων μεταξύ διαφορετικών πόλεων της Μεσοποταμίας, πιθανώς με τη συμμετοχή ναϊκών ιδρυμάτων. Οι ερευνητές προτείνουν ότι αυτά τα μοτίβα έγιναν πρωτοσφηνοειδείς ενδείξεις σε πρώιμες γραφές σχετικά με το εμπόριο γεωργικών προϊόντων και υφασμάτων.

Η ανακάλυψη, η οποία εξακολουθεί να έχει σκεπτικιστές, δείχνει τη συνέχεια μεταξύ των «προ-γραμμάτων» σφραγίδων και της πρώιμης γραφής, σύμφωνα με τους συγγραφείς.

«Αποδεικνύει ότι τα μοτίβα που είναι γνωστά από τις κυλινδρικές σφραγίδες σχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη της γραφής στο νότιο Ιράκ και δείχνει πώς το νόημα μεταφέρθηκε από τα προ-γραφικά μοτίβα στη γραφή», έγραψαν στην ανακοίνωση.

Παράδειγμα πρωτοσφηνοειδούς γραφής σε πήλινη πινακίδα από διάφορες οπτικές γωνίες. [Credit: CDLI]

Παλαιότερη γραφή

Η σφηνοειδής γραφή χρησιμοποιούσε γραφίδα για να κάνει σφηνοειδή αποτυπώματα σε άψητο πηλό. Αυτά τα αποτυπώματα δημιουργούσαν σημάδια που αντιπροσώπευαν ήχους για την καταγραφή της προφορικής γλώσσας. Ο πηλός μπορούσε να αποξηρανθεί ή να ψηθεί, διατηρώντας τα σημάδια.

Η σφηνοειδής γραφή αναπτύχθηκε από τον πολιτισμό των Σουμερίων που ζούσε στις πρώτες πόλεις της νότιας Μεσοποταμίας από το 5.500 έως το 2.300 π.Χ. περίπου, όταν τον διαδέχθηκε η αυτοκρατορία των Ακκάδων, με έδρα την πόλη Ακκάδ.

Οι Ακκάδιοι υιοθέτησαν το σύστημα γραφής των Σουμερίων, αλλά το εφάρμοσαν στη δική τους γλώσσα - και η Ακκαδική γλώσσα γραμμένη σε σφηνοειδή γραφή έγινε η κοινή γραπτή γλώσσα της Μεσοποταμίας για περισσότερα από 2.000 χρόνια, καθ' όλη τη διάρκεια της μετέπειτα Βαβυλωνιακής και Ασσυριακής περιόδου.

Η νέα μελέτη αναδεικνύει διάφορα μοτίβα που παρατηρούνται σε προ-αλφαβητικές κυλινδρικές σφραγίδες. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι αυτά τα μοτίβα αναπτύχθηκαν σε σημεία στην πρωτοσφηνοειδή γραφή που παρατηρείται σε πήλινες πινακίδες ηλικίας 5.000 ετών από την πόλη Ουρούκ της νότιας Μεσοποταμίας. Αυτά περιλαμβάνουν σύμβολα που απεικονίζουν ένα κτήριο, στύλους από καλάμια και κροσσωτά υφάσματα σε ένα αγγείο.

Οι συγγραφείς ελπίζουν ότι η εργασία τους θα βοηθήσει τους μελετητές να αποκωδικοποιήσουν περισσότερα πρωτοσφηνοειδή σύμβολα, καθώς και να δώσουν πληροφορίες για τη σημασία ορισμένων μοτίβων σφραγίδων.

«Το εννοιολογικό άλμα από τον προ-γραφικό συμβολισμό στη γραφή είναι μια σημαντική εξέλιξη στις ανθρώπινες γνωστικές τεχνολογίες», ανέφερε στην ανακοίνωση η συν-συγγραφέας της μελέτης Silvia Ferrara, καθηγήτρια στο Τμήμα Κλασικής Φιλολογίας και Ιταλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Μπολόνια. «Η εφεύρεση της γραφής σηματοδοτεί τη μετάβαση μεταξύ της προϊστορίας και της ιστορίας, και τα ευρήματα αυτής της μελέτης γεφυρώνουν αυτό το χάσμα, καταδεικνύοντας πώς ορισμένες όψιμες προϊστορικές εικόνες ενσωματώθηκαν σε ένα από τα πρώτα εφευρεθέντα συστήματα γραφής».

Διάφορα πρωτοσφηνοειδή σημάδια και οι πιθανοί πρόδρομοί τους από σφραγίδες κυλίνδρων. [Credit: Silvia Ferrara et al.]

Ασαφής προέλευση

Ο ανθρωπολόγος Gordon Whittaker, ειδικός στην προέλευση της σφηνοειδούς γραφής στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν στη Γερμανία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, τη χαρακτήρισε «ενδιαφέρουσα και προκλητική». Αλλά προειδοποίησε ότι μπορεί να είναι πρόωρο να υποθέσουμε ότι τα μοτίβα στις κυλινδρικές σφραγίδες ήταν «ερεθίσματα για την εφεύρεση της γραφής».

«Στις λίγες περιπτώσεις στις οποίες το ίδιο αντικείμενο εμφανίζεται να απεικονίζεται τόσο σε σφραγίδα όσο και σε πρωτοσφηνοειδές σημείο, δεν υπάρχει προφανής αιτιώδης σχέση που να συνδέει το ένα με το άλλο», δήλωσε στο Live Science.

«Επιπλέον, αρκετά από τα σχήματα - όπως ένα στενόμακρο χωρίς εσωτερικές λεπτομέρειες - είναι απλώς πολύ γενικό ή ασαφή για να είναι χρήσιμα στο επιχείρημα των συγγραφέων», είπε.

Η αρχαιολόγος Holly Pittman του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, η οποία δεν συμμετείχε στην έρευνα, δήλωσε στο Live Science ότι η νέα μελέτη επαληθεύει την πρότασή της πριν από περίπου 30 χρόνια, ότι οι εικόνες στις σφραγίδες ήταν μια θεμελιώδης επιρροή στην πρωτοσφηνοειδή γραφή.

Η Pittman δήλωσε ότι η ιδέα είχε απορριφθεί τότε, αλλά χάρηκε που είδε ότι οι συγγραφείς της νέας μελέτης είχαν καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική μελέτη.

Kelley K, Cartolano M, Ferrara S. Seals and signs: tracing the origins of writing in ancient South-west Asia. Antiquity. Published online 2024:1-19. doi:10.15184/aqy.2024.165

Πηγή: Live Science