Η ανάλυση DNA αποκαλύπτει την ταυτότητα των Πικηνών, ενός αινιγματικού πολιτισμού που άκμασε στην Αδριατική πριν από την άνοδο της Ρώμης

Λεπτομέρεια από το κεφάλι του πολεμιστή του Capestrano, που δημιουργήθηκε από τον πολιτισμό των Πικηνών. [Credit: Sailko / Wikimedia Commons...

Λεπτομέρεια από το κεφάλι του πολεμιστή του Capestrano, που δημιουργήθηκε από τον πολιτισμό των Πικηνών. [Credit: Sailko / Wikimedia Commons]

Πρόσφατες αναλύσεις DNA σκελετικών υπολειμμάτων των Πικηνών, που πραγματοποιήθηκαν από διεθνή ομάδα ερευνητών με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης και το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ιταλίας (CNR), αποκαλύπτουν μια συναρπαστική εικόνα της προ-ρωμαϊκής Ιταλίας.

Τα ευρήματα της μελέτης αυτής, που δημοσιεύονται στο περιοδικό Genome Biology, διερευνούν το DNA περισσότερων από 100 σκελετικών λειψάνων που βρέθηκαν σε αρχαίες νεκροπόλεις στην κεντρική Ιταλία, καλύπτοντας μια περίοδο άνω των χιλίων ετών, από την Εποχή του Σιδήρου έως την Ύστερη Αρχαιότητα. Μέσω μιας διεπιστημονικής ανάλυσης, η ομάδα πέτυχε καλύτερη κατανόηση των μεταναστεύσεων, των πολιτιστικών επαφών και της γενετικής εξέλιξης των Πικηνών, ενός αινιγματικού πολιτισμού που άκμασε στην Αδριατική πριν από την άνοδο της Ρώμης.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι Πικηνοί παρουσιάζουν αξιοσημείωτη γενετική διαφοροποίηση σε σύγκριση με τους πληθυσμούς κατά μήκος της Τυρρηνικής ακτής της ιταλικής χερσονήσου, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι δύο αυτές κοινότητες ανέπτυξαν ξεχωριστά χαρακτηριστικά που επηρεάστηκαν από το γεωγραφικό και πολιτιστικό τους πλαίσιο.

Τοποθεσία των περιοχών που αναλύθηκαν στην παρούσα μελέτη. Αριστερά, χάρτης της Ιταλίας με την περιοχή των Πικηνών να επισημαίνεται με κόκκινο χρώμα. Δεξιά, η μεγέθυνση της Κεντρικής Ιταλίας που δείχνει τη θέση, την περίοδο και τον αριθμό των δειγμάτων για κάθε νεκρόπολη που αναλύθηκε στην παρούσα μελέτη. [Credit: F. Ravasini et al.]

Ο Fulvio Cruciani, γενετιστής πληθυσμών στο La Sapienza και συν-συγγραφέας της έρευνας, σημειώνει ότι η ανάλυση του αρχαίου DNA είναι απαραίτητη για την κατανόηση των πληθυσμιακών μετακινήσεων και των πολιτιστικών αλληλεπιδράσεων σε παρελθούσες εποχές. Με την εξέταση του γενετικού υλικού, οι επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν τις μεταναστευτικές διαδρομές και τις συνδέσεις μεταξύ των Πικηνών και άλλων πολιτισμών, ρίχνοντας φως στη γενετική σύνθεση αυτής της κοινωνίας.

Το έργο αναδεικνύει επίσης τη σημασία της νεκρόπολης Novilara, μιας τοποθεσίας-κλειδί για τη μελέτη του γονιδιώματος των Πικηνών. Μέσω της ανάλυσης του DNA από τα λείψανα που βρέθηκαν εκεί, ανακαλύφθηκε ότι, αν και οι Πικηνοί είχαν έναν ξεχωριστό πολιτισμό, είχαν γενετικές ομοιότητες με άλλους σύγχρονους πολιτισμούς, γεγονός που υποδηλώνει συνέχεια με προϋπάρχοντες πολιτισμούς στην Ιταλία.

Ωστόσο, εντοπίστηκαν σημαντικές διαφορές, ιδίως μεταξύ των πληθυσμών που βρίσκονται στις ακτές της Αδριατικής, οι οποίοι εμφάνισαν μοναδικά γενετικά χαρακτηριστικά λόγω των εμπορικών και πολιτιστικών επαφών στην Αδριατική Θάλασσα. Αυτό δείχνει ότι οι συνεχείς ανταλλαγές με άλλους πολιτισμούς της Μεσογείου άφησαν ένα μοναδικό γενετικό σημάδι στους Πικηνούς, διαφορετικό από εκείνο των ομάδων της Τυρρηνικής.

Ο Πολεμιστής του Capestrano, ένα γλυπτό του πολιτισμού των Πικηνών.
[Credit: Incola / Wikimedia Commons]

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα της έρευνας είναι η φαινοτυπική ποικιλομορφία των Πικηνών, οι οποίοι ξεχώριζαν για τα σωματικά χαρακτηριστικά τους, όπως τα ανοιχτόχρωμα μάτια και τα ξανθά μαλλιά, χαρακτηριστικά λιγότερο συνηθισμένα σε άλλους πληθυσμούς της περιοχής, όπως οι Ετρούσκοι ή οι Λατίνοι.

Αυτό το φαινοτυπικό χαρακτηριστικό, που συνδέεται με γενετικές επαφές με ομάδες από τη Βόρεια Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή, καθιστά τους Πικηνούς μια μοναδική περίπτωση στο πολιτιστικό μωσαϊκό της προ-ρωμαϊκής Ιταλίας. Αυτή η φυσική ποικιλομορφία φαίνεται να αντανακλά το μείγμα γενετικών επιρροών που βίωσε αυτός ο πολιτισμός λόγω της γεωγραφικής του θέσης και των αλληλεπιδράσεων με άλλους λαούς. Η φαινοτυπική ποικιλομορφία των Πικηνών υποδηλώνει ένα επίπεδο κοσμοπολιτισμού, υπονοώντας ότι τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να έγιναν πιο έντονα με την πάροδο του χρόνου λόγω της συνεχούς εισροής μεταναστών και εμπόρων στην περιοχή.

Για τον Beniamino Trombetta, συν-συγγραφέα της μελέτης και καθηγητή Ανθρώπινης Γενετικής στο La Sapienza, τα αποτελέσματα της έρευνας είναι θεμελιώδη για την κατανόηση της πολυπλοκότητας της δημογραφικής και πολιτιστικής ανάπτυξης στην Ιταλία. Σύμφωνα με τον Trombetta, η μελέτη ανοίγει νέες δυνατότητες για την επανερμηνεία της ιστορίας της χερσονήσου, δείχνοντας ότι μια κοσμοπολίτικη κοινωνία άρχισε να διαμορφώνεται στην Ιταλία κατά την Εποχή του Σιδήρου και έφτασε στο απόγειό της κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η προοπτική αυτή υποδηλώνει ότι οι ρίζες της ιταλικής πολιτισμικής ποικιλομορφίας δεν οφείλονται αποκλειστικά στη ρωμαϊκή επέκταση, αλλά και στις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών που προϋπήρχαν στην περιοχή.

Προτεινόμενα σενάρια για τη γενετική εξέλιξη της ιταλικής χερσονήσου. Οι διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ των πληθυσμών της Αδριατικής και της Τυρρηνικής Ιταλικής χερσονήσου, οι οποίες αντιπροσωπεύονται κυρίως από διαφορετικά ποσοστά στην καταγωγή που σχετίζεται με την Yamnaya (μπλε χρώμα στα κυκλικά διαγράμματα), θα μπορούσαν να εξηγηθούν από δύο σενάρια: (2) δια-αδριατική γενετική σύνδεση που αντιπροσωπεύεται (κόκκινα βέλη). Οι πράσινες διαβαθμίσεις υποδεικνύουν την πιθανή περιοχή προέλευσης των ατόμων με διαφορετική γενετική καταγωγή που εντοπίστηκαν μεταξύ των κεντρικών ιταλικών χερσονήσων. [Credit: F. Ravasini et al.]

Η χρήση του αρχαίου DNA στην αρχαιολογική και ιατρική έρευνα έχει αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία τα τελευταία χρόνια, καθώς μελέτες όπως αυτή παρέχουν βασικές πληροφορίες για την ανασύσταση της ανθρώπινης ιστορίας και την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εξελίχθηκαν οι πληθυσμοί.

Η γενετική ανάλυση δεν επιτρέπει μόνο τη μελέτη των μεταναστεύσεων και των σχέσεων μεταξύ των πολιτισμών, αλλά βοηθά επίσης στην κατανόηση της υγείας και των γενετικών πτυχών που εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι σήμερα. Η σημασία αυτών των ερευνών αναγνωρίστηκε το 2022, όταν το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής απονεμήθηκε σε μελέτες που σχετίζονται με το αρχαίο DNA, υπογραμμίζοντας τη σημασία αυτών των ευρημάτων στον ιατρικό τομέα.

Αυτή η διεπιστημονική μελέτη, που συνδυάζει τη γενετική, την αρχαιολογία και την ιστορία, αποτελεί σημαντική πρόοδο στην κατανόηση των αρχαίων πολιτισμών στην Ιταλία και στην ανάπτυξη της αρχαιογενετικής. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Πικηνοί παύουν να είναι «φαντάσματα» για τα οποία ελάχιστα ήταν γνωστά, όπως περιγράφηκε από τον αρχαιολόγο Massimo Pallottino το 1975, και αναδεικνύονται ως ένας σύνθετος και δυναμικός πολιτισμός του οποίου η γενετική και πολιτιστική κληρονομιά διατηρείται μέχρι σήμερα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Ravasini, F., Kabral, H., Solnik, A. et al. The genomic portrait of the Picene culture provides new insights into the Italic Iron Age and the legacy of the Roman Empire in Central Italy. Genome Biol 25, 292 (2024). doi.org/10.1186/s13059-024-03430-4

Πηγή: LBV Magazine