Το μυστήριο της προέλευσης του κιννάβαρου στην αρχαία Έφεσο

Ερείπια της αρχαίας ιωνικής πόλης της Εφέσου. [Credit: bloodua] Η Έφεσος, μια από τις πιο εμβληματικές πόλεις της αρχαιότητας, γνωστή για τη...

Ερείπια της αρχαίας ιωνικής πόλης της Εφέσου. [Credit: bloodua]

Η Έφεσος, μια από τις πιο εμβληματικές πόλεις της αρχαιότητας, γνωστή για την πλούσια εμπορική και πολιτιστική της ιστορία, αποκάλυψε νέα μυστικά χάρη σε μια μελέτη που συνδέει τη ρωμαϊκή τέχνη των τοιχογραφιών με τους εμπορικούς δρόμους και τις τεχνικές παραγωγής χρωστικών ουσιών της εποχής.

Διεθνείς ερευνητές ανέλυσαν δείγματα κιννάβαρι (ένα έντονο κόκκινο ορυκτό που χρησιμοποιείται ως χρωστική ουσία) που βρέθηκε σε ιστορικά κτήρια της πόλης, προσφέροντας στοιχεία για την προέλευση, την ποιότητα και τις μεθόδους επεξεργασίας που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι.

Το ερευνητικό έργο, με επικεφαλής μια διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων, γεωλόγων και χημικών, ρίχνει φως στο πώς το κιννάβαρι ήταν απαραίτητο όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στην οικονομία και την κοινωνική οργάνωση της Εφέσου κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, μεταξύ του 1ου και του 3ου αιώνα μ.Χ..

Χάρτες τοποθεσίας και θέσης δειγμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Αγοράς, των Terrace House 1 και 2, με τα δείγματα που συλλέχθηκαν.
[Credit: Alexandra Rodler-Rørbo et al.]

Το κιννάβαρι, που αποτελείται κυρίως από σουλφίδιο του υδραργύρου, εκτιμήθηκε ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για το έντονο χρώμα και την ανθεκτικότητά του. Σύμφωνα με κλασικές πηγές, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος και ο Βιτρούβιος, το υλικό αυτό προερχόταν από ορυχεία σε τοποθεσίες όπως το Almadén, στην Ισπανία, και τα «πεδία της Κιλβίας» κοντά στην Έφεσο. Η παρασκευή του περιλάμβανε μια σχολαστική διαδικασία λείανσης και πλύσης για τον καθαρισμό του και την ενίσχυση της έντασής του.

Στην Έφεσο, οι τοιχογραφίες που κοσμούσαν τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά κτήρια αποτελούσαν απόδειξη του πλούτου και της πολιτιστικής φινέτσας της πόλης. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, ελάχιστα ήταν γνωστά για την ακριβή προέλευση των χρωστικών που χρησιμοποιούνταν.

Η μελέτη συνδύασε μεθόδους ισοτοπικής και μικροσκοπικής ανάλυσης για να διαλευκάνει την ιστορία του κιννάβαρου που βρέθηκε στην Έφεσο. Αναλύθηκαν θραύσματα τοιχογραφιών από τρεις βασικές τοποθεσίες: την Αγορά και τα Terrace Houses 1 και 2 (οικιστικά συγκροτήματα της ελίτ).

Καθαρό κιννάβαρι, με την επιφάνεια καλυμμένη από κρυστάλλους. Καθώς πρόκειται για παλαιό δείγμα, οι κρύσταλλοι είναι μερικώς συσκοτισμένοι από τη δράση του φωτός. Ορυχείο Almaden, (Ciudad Real) Ισπανία.
[Credit: Miguel Calvo / Wikimedia Commons]

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι ενώ ορισμένες χρωστικές αντιστοιχούσαν σε τοπικά κοιτάσματα στη χερσόνησο Καραμπουρμού, άλλες εμφανίζονταν να έχουν πιο μακρινή προέλευση, συμπεριλαμβανομένων πιθανών συνδέσεων με ορυχεία στην Ισπανία και τα Βαλκάνια. Αυτό υποδηλώνει ένα εκτεταμένο και εξελιγμένο εμπορικό δίκτυο που μετέφερε πολύτιμα υλικά σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Επιπλέον, η μικροσκοπική ανάλυση αποκάλυψε τέσσερις διαφορετικές τεχνικές ζωγραφικής, που κυμαίνονται από λεπτά στρώματα κιννάβαρης αναμεμειγμένα με ώχρα έως παχιές, καθαρές εφαρμογές της χρωστικής ουσίας. Αυτές οι παραλλαγές αντικατοπτρίζουν όχι μόνο τις αισθητικές προτιμήσεις αλλά και τους οικονομικούς και υλικοτεχνικούς περιορισμούς της εποχής.

Τα ισοτοπικά δεδομένα, ιδίως οι αναλογίες μολύβδου και υδραργύρου, δείχνουν ότι το κιννάβαρι που χρησιμοποιήθηκε στην Έφεσο δεν προερχόταν από μία μόνο πηγή.

Φωτογραφίες πεδίου στις τοποθεσίες όπου συλλέχθηκε κιννάβαρι στο Kalecik (Α-Β) και στο Dikencik (C-D), καθώς και παραδείγματα θραυσμάτων τοιχογραφιών όπου συλλέχθηκαν δείγματα.
[Credit: L.V. Sørensen, B. Çakmakoğlu, C. Helvacı / A. Rodler-Rørbo]

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χρωστικές εμφανίστηκαν να αποτελούν μείγμα υλικών διαφορετικής προέλευσης, γεγονός που εγείρει την υπόθεση ότι οι χρωστικές μπορεί να είχαν υποστεί επεξεργασία σε εξειδικευμένα εργαστήρια πριν από τη διανομή.

Η μελέτη αναδεικνύει τη σημασία της Εφέσου ως στρατηγικού κόμβου στους εμπορικούς δρόμους της Μεσογείου. Η προνομιακή της θέση επέτρεπε στους τεχνίτες να έχουν πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας πόρους τόσο από τοπικές όσο και από διεθνείς πηγές, ενισχύοντας το καθεστώς της ως μια από τις πόλεις με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Μικρά Ασία κατά τη ρωμαϊκή εποχή.

Η οργάνωση των εργαστηρίων, η εισαγωγή χρωστικών ουσιών και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές και οικονομικές δομές της αυτοκρατορίας. Η Έφεσος συνεχίζει να μιλάει και τα χρώματά της είναι ένα ζωντανό μήνυμα από τα βάθη της ιστορίας.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Alexandra Rodler-Rørbo, Anthony J. Baragona, et al., Cinnabar for Roman Ephesus: Material quality, processing and provenance. Journal of Archaeological Science, Volume 173, January 2025, 106122. doi.org/10.1016/j.jas.2024.106122

Πηγή: LBV Magazine