Μια νέα αρχαιολογική μέθοδος συνδέει τους αρχαίους μεγα-οικισμούς με τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ανθρώπινη ανάπτυξη

Καλλιτεχνική αναπαράσταση συνάντησης σε οικισμό Κουκουτένι-Τριπολί. Στην ακμή τους, οι οικισμοί αυτοί χαρακτηρίζονταν από μεγάλη κοινωνική ι...

Καλλιτεχνική αναπαράσταση συνάντησης σε οικισμό Κουκουτένι-Τριπολί. Στην ακμή τους, οι οικισμοί αυτοί χαρακτηρίζονταν από μεγάλη κοινωνική ισότητα. [Credit: Susanne Beyer / Πανεπιστήμιο του Κιέλου]

Μια πρόσφατη μελέτη από ερευνητές του ROOTS Cluster of Excellence του Πανεπιστημίου του Κιέλου αποκάλυψε μια νέα μέθοδο για τη διερεύνηση της αρχαίας κοινωνικής δυναμικής και της ατομικής ευημερίας μέσω της αρχαιολογίας. Χρησιμοποιώντας την «προσέγγιση των ικανοτήτων», ένα φιλοσοφικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε από τον Ινδό οικονομολόγο και φιλόσοφο Amartya Sen, η μελέτη γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των αρχαίων υλικών καταλοίπων και των σύγχρονων εννοιών όπως ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI) των Ηνωμένων Εθνών. Η έρευνα, που δημοσιεύεται στο περιοδικό Open Archaeology, ρίχνει νέο φως στους πρώτους μέγα-οικισμούς της Ευρώπης, οι οποίοι υπήρχαν πριν από περίπου 7.000 έως 5.000 χρόνια.

Η προσέγγιση της ικανότητας στην αρχαιολογία

Η «προσέγγιση των ικανοτήτων» τονίζει ότι η ανθρώπινη ευημερία εκτείνεται πέρα από τα υλικά αγαθά και περιλαμβάνει ευκαιρίες και ικανότητες που επιτρέπουν στα άτομα και τις κοινότητες να ζουν με νόημα. Ενώ αυτή η έννοια στηρίζει τον Δείκτη Υπεραξίας σήμερα, η εφαρμογή της στις αρχαίες κοινωνίες παρουσιάζει προκλήσεις. «Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα στατικά απομεινάρια του υλικού πολιτισμού για να ανακατασκευάσουμε διαστάσεις της δυναμικής δραστηριότητας πίσω από αυτόν;» αναρωτιέται ο συν-συγγραφέας Dr. René Ohlrau.

Για να το αντιμετωπίσουν αυτό, οι ερευνητές επινόησαν μια μεθοδολογία για τη σύνδεση δεικτών του HDI -όπως το βιοτικό επίπεδο και η ικανότητα καινοτομίας- με αρχαιολογικά δεδομένα. Για παράδειγμα, τα στοιχεία τεχνολογικών εξελίξεων, όπως νέα σχέδια αρότρου ή αργαλειού, μπορούν να αντανακλούν την κοινωνική καινοτομία, μια βασική διάσταση του HDI. «Είναι η πρώτη φορά που συνδέουμε επιτυχώς τις αρχαιολογικές κατηγορίες με εκείνες του HDI, επιτρέποντάς μας να συσχετίσουμε το μακρινό παρελθόν με τις σημερινές έννοιες», λέει ο Δρ Vesa Arponen, ένας από τους συγγραφείς.

Η κατανομή του συμπλέγματος Κουκουτένι-Τριπολί με τις θέσεις που αναφέρονται στο κείμενο. [Credit: V. P. J. Arponen et al.]

Μελέτη περίπτωσης: Οικισμοί Κουκουτένι-Τριπολί

Η μελέτη επικεντρώθηκε στις κοινότητες Κουκουτένι-Τριπολί, οι οποίες άκμασαν μεταξύ 5.050 και 2.950 π.Χ. στις σημερινές περιοχές της Ρουμανίας, της Μολδαβίας και της Ουκρανίας. Γνωστές για τους τεράστιους, κυκλικούς οικισμούς τους που εκτείνονταν έως και 320 εκτάρια και φιλοξενούσαν πληθυσμούς έως και 17.000 ατόμων, οι κοινωνίες αυτές αποτελούν τα πρώτα παραδείγματα αστικής διαβίωσης μεγάλης κλίμακας στην Ευρώπη.

Κατά τη διάρκεια της ακμής τους, οι οικισμοί αυτοί παρουσίαζαν σημαντική κοινωνική ισότητα και προσέφεραν στα άτομα άφθονες ευκαιρίες για ενεργό συμμετοχή στη ζωή της κοινότητας. Είναι ενδιαφέρον ότι η έρευνα αμφισβητεί τις παραδοσιακές εξηγήσεις για την ανάπτυξή τους, όπως η κλιματική αλλαγή ή οι πληθυσμιακές πιέσεις που οδήγησαν στην τεχνολογική και πολιτική καινοτομία. Αντ' αυτού, υποστηρίζει ότι οι διευρυμένες ευκαιρίες για προσωπική και κοινοτική ολοκλήρωση μπορεί να προσέλκυσαν περισσότερους κατοίκους, ωθώντας τόσο την αύξηση του πληθυσμού όσο και την καινοτομία. «Τα αποτελέσματά μας υποδηλώνουν ότι η δυναμική των κοινωνιών των οικισμών Κουκουτένι-Τριπολί μπορεί να καθοδηγήθηκε από τις ευκαιρίες για αυτοπραγμάτωση και όχι από εξωτερικές πιέσεις», εξηγεί ο Δρ Arponen.

Αστικός σχεδιασμός με τη μορφή κατοικήσιμων ομόκεντρων τειχών του πολιτισμού Κουκουτένι-Τριπολί. [Credit: Kenny Arne Lang Antonsen & Jimmy John Antonsen / Wikimedia Commons]

Διευρύνοντας τους αρχαιολογικούς ορίζοντες

Ο πολιτισμός Κουκουτένι-Τριπολί, ο οποίος εξελίχθηκε από τον πολιτισμό της Γραμμικής Κεραμικής του Δούναβη, είναι γνωστός για τη μοναδική πρακτική του να καίει σκόπιμα χωριά σε τακτά χρονικά διαστήματα. Αν και συνήθως περιγράφονται ως πρώτες πόλεις-κράτη, οι κοινότητες αυτές επιδεικνύουν επίσης έναν ασυνήθιστο βαθμό κοινωνικής ισότητας κατά τη διάρκεια της ακμής τους. Με την εφαρμογή του πλαισίου HDI, η μελέτη προσφέρει νέες προοπτικές για αυτές τις κοινωνίες.

Οι επιπτώσεις αυτής της μεθοδολογίας εκτείνονται πολύ πέρα από τον πολιτισμό των Κουκουτένι-Τριπολί. Οι ερευνητές σχεδιάζουν να εφαρμόσουν την προσέγγισή τους σε άλλα αρχαιολογικά πλαίσια, προωθώντας νέες συζητήσεις σχετικά με την ερμηνεία των αρχαίων κοινωνιών. «Αυτό το εργαλείο όχι μόνο ανοίγει πόρτες για την επανερμηνεία των κοινοτήτων του παρελθόντος, αλλά και θέτει υπό αμφισβήτηση τα παραδοσιακά πρότυπα εξήγησης στην αρχαιολογία», λέει ο Δρ Arponen.

Αυτή η καινοτόμος εφαρμογή του HDI σε αρχαιολογικά ευρήματα δείχνει πώς οι αρχαίες κοινωνίες μπορούν να αναλυθούν μέσα από ένα σύγχρονο φακό, αποκαλύπτοντας παραλληλισμούς μεταξύ των προκλήσεων του παρελθόντος και της σύγχρονης ανθρώπινης ανάπτυξης.

Arponen, V. P. J., Ohlrau, René and Kerig, Tim. The Capability Approach and Archaeological Interpretation of Transformations: On the Role of Philosophy for Archaeology. Open Archaeology, vol. 10, no. 1, 2024, pp. 20240013. doi.org/10.1515/opar-2024-0013

Πηγή: Archaeology Magazine, LBV Magazine