[Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] Το όραμα του Κάσσανδρου για μια πόλη στην καρδιά του μακεδονικού βασιλείου. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης εντός και ...
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Το όραμα του Κάσσανδρου για μια πόλη στην καρδιά του μακεδονικού βασιλείου. Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης εντός και εκτός των τειχών.
«Η Θεσσαλονίκη υπάρχει γιατί πρώτα υπήρξε το λιμάνι της. Τη Θεσσαλονίκη έχτισαν στο λιμάνι και όχι το λιμάνι στη Θεσσαλονίκη». Αυτή η πολύ εύστοχη παρατήρηση του Γιάννη Τσάρα σε άρθρο του στο περιοδικό «Μακεδονικά», οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι οποιασδήποτε μορφής λιμενικές εγκαταστάσεις υπήρχαν ήδη -πόσο νωρίτερα άραγε;- πριν τον εποικισμό της Θεσσαλονίκης.
Άλλωστε η θάλασσα, αυτός ο κλειστός και μεγάλος κόλπος, φαίνεται πως έφερε τον Κάσσανδρο εδώ και του όρισε το μέρος για τη νέα πόλη. Και σταδιακά αναπτύχθηκε το λιμάνι, με στοιχειώδεις υποδομές στην αρχή, υπερσύγχρονες σήμερα. Πιάνοντας κανείς το νήμα από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, διαπιστώνει πως το λιμάνι της Θεσσαλονίκης δέσποζε στην πόλη και στην οικονομική ζωή της και το σημείο αποτέλεσε μια σοφή επιλογή του Κάσσανδρου για την ιστορία και την ανάπτυξη ολόκληρης της Μακεδονίας.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Η Θεσσαλονίκη του Μεγαλέξανδρου και το λιμάνι του Μεγάλου Κωνσταντίνου
Από τις πρώτες λιμενικές κατασκευές την 3η χιλιετία π.Χ. στο Δέλτα του Ινδού ποταμού και τις παρόχθιες διαμορφώσεις του Νείλου χίλια χρόνια αργότερα, μέχρι τις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις με τα αυτοματοποιημένα συστήματα μεταφοράς, φόρτωσης και εκφόρτωσης εμπορευμάτων ή εκείνα που εξυπηρετούν το επιβατικό κοινό, τα λιμάνια από την προϊστορία ακόμη αποτελούσαν κομβικά σημεία της εμπορικής ζωής των πρώτων οικισμών.
Στη Μεσόγειο οι πρωιμότερες λιμενικές εγκαταστάσεις εντοπίζονται στη Συροπαλαιστινιακή ακτή και χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού, ενώ στο Αιγαίο προϊστορικά λιμάνια φαίνεται πως υπήρχαν σε δύο σημεία στην Κρήτη, στο Νίρου Χάνι και στα Μάλια.
Η πόλη και το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκαν το 316/5 π.Χ. από τον βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, επιφανή στρατηγό του Φιλίππου του Β’ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου και πήρε το όνομα της συζύγου του και αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ υπήρξε σημαντικό ναυτικό κέντρο καθ' όλη τη διάρκεια της Μακεδονικής Αυτοκρατορίας. Κατά την αρχαιότητα το εμπορικό λιμάνι αναπτυσσόταν στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα μεταξύ των οδών Δημητρίου Γούναρη – Παύλου Μελά – Νικηφόρου Φωκά και Λεωφόρου Νίκης, ενώ το πολεμικό με το νεώριο βρισκόταν δυτικότερα.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο, όταν η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας της Μακεδονίας και κατασκευάστηκε η Εγνατία Οδός (146-120 π.Χ.), το λιμάνι της Θεσσαλονίκης μετατράπηκε σε ένα από τα πιο σημαντικά ολόκληρης της Αυτοκρατορίας και συνδέθηκε με το ανακτορικό συγκρότημα του Γαλερίου. Είναι η εποχή που η Θεσσαλονίκη αναδεικνύεται σε εμπορικό σταυροδρόμι και μια βασική θαλάσσια έξοδο προς τη βαλκανική χερσόνησο.
Στη Βυζαντινή Εποχή, περίοδο ακμής της πόλης, ο Μέγας Κωνσταντίνος κατασκεύασε μεταξύ των ετών 306-337 μ.Χ. ένα νέο λιμάνι, έξω από τα τείχη της πόλης, στα δυτικά. Το λιμάνι είχε δυνατότητα φιλοξενίας 200 πολεμικών πλοίων και 2.000 φορτηγών εξασφαλίζοντας τη φύλαξη και τη συντήρηση του στόλου του ή ίσως ακόμα και την κατασκευή νέων πλοίων. Η εμπορική ζωή άρχισε να αναπτύσσεται γύρω από το νέο λιμάνι, ενώ το παλιό, στα ανατολικά, έμεινε ως εμπορικό, εξυπηρετώντας κυρίως τις ανάγκες της εκκλησίας και αργότερα, με την αναμόρφωση της θαλάσσιας οχύρωσης, καταργήθηκε και επιχωματώθηκε.
Όλα τα επόμενα χρόνια το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ήταν από τα πιο γνωστά και με τη μεγαλύτερη κίνηση σε όλη την Ανατολή. Στο τέλος του 19ου αιώνα μετά τα εγκαίνια της διώρυγας του Σουέζ (το 1869) και την ένταξη της Ανατολικής Μεσογείου στο παγκόσμιο εμπόριο, η Θεσσαλονίκη βγήκε από την απομόνωση... κυριολεκτικά. Κατεδάφισε το παράκτιο τμήμα των οχυρώσεών της, κατασκεύασε σημαντικές σιδηροδρομικές υποδομές προς τη Βαλκανική και την Κωνσταντινούπολη και υλοποίησε τεχνητό λιμένα, ως απαραίτητη υποδομή για την οικονομική της ανάπτυξη.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Όταν το 1869 κατεδαφίστηκε το παραλιακό τείχος της πόλης και λίγα χρόνια αργότερα, το 1876, κατασκευάστηκε η προκυμαία, το λιμάνι αναπτύχθηκε κατά μήκος της σημερινής Παλιάς Παραλίας και οι φορτοεκφορτώσεις εκτείνονταν μέχρι σχεδόν το ύψος του Λευκού Πύργου.
Η Γαλλία κατασκευάζει ένα λιμάνι στη Θεσσαλονίκη
Κι όσο η εμπορική κίνηση αυξανόταν αναδυόταν η ανάγκη για μια πιο οργανωμένη και πιο λειτουργική εγκατάσταση. Για ένα λιμάνι στα πρότυπα άλλων, ευρωπαϊκών, που θα τόνωνε ακόμη περισσότερο την οικονομική δραστηριότητα.
Τον Ιούλιο του 1896 υπογράφηκε σύμβαση ανάμεσα στο Οθωμανικό Δημόσιο και τον Γάλλο μηχανικό Έντμοντ Μπαρτισόλ (Edmont Bartissol) για την κατασκευή νέων λιμενικών εγκαταστάσεων και ιδρύθηκε η Société de construction ottomane du port de Thessalonique (Ανώνυμη Οθωμανική Εταιρεία Κατασκευής του Λιμένος Θεσσαλονίκης), η οποία ανέλαβε την υλοποίηση των έργων. Η επιλογή του Μπαρτισόλ δεν ήταν τυχαία. Ήδη είχε στήσει πολλά εργοτάξια στο εξωτερικό, ένα από αυτά για τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ και κατασκεύασε σιδηροδρομικά δίκτυα, γέφυρες και σήραγγες στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης όρισε επικεφαλής τον έμπιστό του μηχανικό Jules Robert, ενώ εκτός από τη δική του εταιρεία στις εργασίες κατασκευής συμμετείχαν άλλες δύο, επίσης γαλλικές, η Société de Construction des Batignolles και το Τεχνικό Γραφείο Ενισχυμένου Σκυροδέματος του François Hennebique.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Η σύμβαση προέβλεπε την κατασκευή έξι κτηρίων -ολοκληρώθηκαν τα τέσσερα-, με επιβλητικότερο εκείνο των τελωνείων, το μοναδικό που έχει διασωθεί ώς σήμερα και στεγάζει το τελωνείο και τον τερματικό σταθμό των επιβατικών πορθμείων, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο.
Από τότε και μετά από μια σειρά επεκτάσεων, παρεμβάσεων και βελτιώσεων, το λιμάνι απέκτησε σημαντική βιομηχανική και εμπορική δραστηριότητα, ενώ οι δεσμοί με τη Γαλλία παραμένουν ισχυροί, αφού η Terminal Link, θυγατρική του γαλλικού ναυτιλιακού ομίλου CMA-CGM, είναι μέλος της κοινοπραξίας που από το 2017 συμμετέχει στον Οργανισμό Λιμένος Θεσσαλονίκης.
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το λιμάνι λαβώθηκε, τόσο λόγω της κατάληψής του από τον γερμανικό στρατό το 1941 όσο και από τους βομβαρδισμούς των αγγλικών και άλλων συμμαχικών δυνάμεων, και οι επισκευές άρχισαν μετά το 1946, με αργό ρυθμό όμως, εξαιτίας και της οικονομικής ένδειας.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Τις επόμενες δεκαετίες επισκευάστηκαν το Τελωνειακό Κτήριο και οι αποθήκες, οι στάβλοι και το σιδηροδρομικό δίκτυο, ενώ ανεγέρθηκαν νέες αποθήκες και συμπληρώθηκαν οι υπάρχουσες υποδομές. Το λιμάνι εξοπλίστηκε με γερανούς, ρυμουλκά θάλασσας και ξηράς, περονοφόρα οχήματα και σύστημα ραδιοκατεύθυνσης. Κατασκευάστηκαν νέα σύγχρονα ψυγεία, ιχθυόσκαλα και μεγάλο σιλό δημητριακών. Το 1962 ολοκληρώθηκε ο 4ος προβλήτας, ο λεγόμενος και «Μπεχτσινάρ», και το 1965 ο 5ος προβλήτας. Το 1972 άρχισε η κατασκευή του 6ου προβλήτα, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου ολοκληρώθηκε έως το 1989 όταν ξεκίνησε τη λειτουργία του ο Σταθμός Εμπορευματοκιβωτίων.
Τα τελευταία χρόνια το λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέγραψε αρκετές πρωτιές. Ήταν το πρώτο της Ελλάδας που συμμετείχε στο δίκτυο Green Award ως πάροχος κινήτρων (Incentive Provider), προσφέροντας έκπτωση 15% στα λιμενικά τέλη στα πιστοποιημένα με Green Award πλοία που το επισκέπτονται, αλλά και το πρώτο ελληνικό πιστοποιημένο με ISO 45001:2018 για την Υγεία και την Ασφάλεια στην εργασία. Παράλληλα, εκσυγχρονίστηκαν οι υποδομές, εξοπλίστηκαν οι εγκαταστάσεις με νέα μηχανήματα και υπηρεσίες.
Το όραμα του Κάσσανδρου και η αναφορά του Ηρόδοτου
Στη βόλτα που έκανε ο Κάσσανδρος αναζητώντας την ιδανική τοποθεσία για να χτίσει τη νέα πόλη, πέρασε από μικρές κώμες με λιμάνια, όπως η Σίνδος, η Χαλάστρα, οι Ίχνες (Κουφάλια), η Άλωρος, που εξυπηρετούσαν ώς τότε την πρωτεύουσα της Μακεδονίας, την Πέλλα. Επέλεξε ωστόσο ένα νέο σημείο, στον μυχό του Θερμαϊκού, που γειτνίαζε με την εύφορη ενδοχώρα στα βόρεια, εκεί όπου επεκτάθηκε το μακεδονικό κράτος μετά τις κατακτήσεις του Φιλίππου Β΄. Επιπλέον ήταν κοντά στις κοιλάδες του Αξιού, του Αλιάκμονα και του Λουδία. Και εγένετο Θεσσαλονίκη, με ένα λιμάνι σπουδαίο που άνθισε ήδη από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, συγκεντρώνοντας μεγάλες ποσότητες ξυλείας από τα δάση της Μακεδονίας, οι οποίες εξάγονταν και ταυτόχρονα εισάγονταν προϊόντα από την Ανατολή.
 |
| [Credit: Aρχείο ΟΛΘ Α.Ε.] |
Τον ρόλο που έπαιζε ήδη από την αρχαιότητα μνημονεύει ο Ηρόδοτος στις Ιστορίες του (βιβλίο Η΄), αναφερόμενος στις κινήσεις των Περσών στη Μακεδονία, στη διάρκεια της εκστρατείας τους στην Ελλάδα.
«Ετούτοι λοιπόν, όσο κι αν το βάρος που τους φόρτωσε ο Ξέρξης ήταν μεγάλο, εκτελούσαν τις προσταγές, ενώ ο ίδιος άφησε τα καράβια να συνεχίσουν μόνα τους την πορεία από την Άκανθο, δίνοντας εντολή στους ναυάρχους να τον περιμένει ο στόλος στη Θέρμη (ετούτη η Θέρμη είναι πόλη του Θερμαϊκού κόλπου, μάλιστα απ᾽ αυτήν πήρε τ᾽ όνομά του ο κόλπος αυτός), ύστερ᾽ από την πληροφορία ότι αυτός είναι ο συντομότερος δρόμος. [7.121.2] Γιατί από τον Δορίσκο κι ως την Άκανθο ο στρατός οδοιπορούσε με τον ακόλουθο σχηματισμό· ο Ξέρξης χώρισε το σύνολο του πεζικού σε τρεις φάλαγγες: τη μια απ᾽ αυτές διέταξε να βαδίζει παραθαλάσσια, συνοδεύοντας το ναυτικό· [7.121.3] στρατηγοί της ήταν ο Μαρδόνιος κι ο Μασίστης· μια άλλη, το ένα τρίτο του στρατού, πήρε διαταγή να προχωρήσει από τα μεσόγεια· στρατηγοί της ήταν ο Τριτανταίχμης κι ο Γέργις. Κι η τρίτη μοίρα, που μαζί της πορευόταν κι ο ίδιος ο Ξέρξης, βάδιζε ανάμεσα στις δυο άλλες, κι είχε στρατηγούς τον Σμερδομένη και τον Μεγάβυξο».
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια