Ο χρυσελεφάντινος κούρος του Παλαιοκάστρου δεν αποκλείεται να έπεσε «θύμα» της αναταραχής στην κοινωνία της μινωικής Κρήτης και η καταστροφή...
| Ο χρυσελεφάντινος κούρος του Παλαιοκάστρου δεν αποκλείεται να έπεσε «θύμα» της αναταραχής στην κοινωνία της μινωικής Κρήτης και η καταστροφή του να οφείλεται σε ανθρώπινο χέρι. |
Τα νέα δεδομένα για την πολύπλευρη κρίση των Μινωιτών, που προηγήθηκε της φυσικής καταστροφής από την έκρηξη στη Θήρα.
Πόσο έχει αλλάξει το επιστημονικό αφήγημα για το Αιγαίο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία της Εποχής του Χαλκού τα τελευταία 30 χρόνια; Για τις συγκλονιστικές αλλαγές που συνέβησαν στον μινωικό κόσμο κατά τον 16ο αι. π.Χ. ευθύνεται αποκλειστικά η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ή η μεγάλη καταστροφή της Κρήτης πιθανότατα συνδέεται με μια πολύπλευρη κρίση και όχι με ένα μοναδικό, φυσικό αίτιο; Τα νέα δεδομένα βάζουν στον χάρτη οι συγγραφείς του έργου «Το ταραγμένο νησί» (Aegeum 17, Πανεπιστήμιο της Λιέγης, 1997), ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο, Γιαν Ντρίσεν και ο αρχαιολόγος με ειδίκευση στη Μινωική Κρήτη και πρώην επιμελητής Κνωσού της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, δρ Κόλιν Φ. Μακντόναλντ. Και αφού παρουσίασαν τα νέα δεδομένα που έχει αναδείξει η αρχαιολογική σκαπάνη από την έκδοση του έργου τους έως σήμερα σε διάλεξή τους στην Αρχαιολογική Εταιρεία, απάντησαν στις ερωτήσεις των «ΝΕΩΝ».
- Σε ποιους τομείς εντοπίζονται οι πιο καθοριστικές ανατροπές στο επιστημονικό αφήγημα για το Αιγαίο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία της Εποχής του Χαλκού, από την εποχή που συγγράψατε «Το ταραγμένο νησί» μέχρι σήμερα;
Η γνώση μας για το Αιγαίο, την Κρήτη και τη Μικρά Ασία έχει μεταβληθεί ουσιαστικά τις τελευταίες δεκαετίες κυρίως χάρη σε νέες έρευνες με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνες που αφορούν τη μελέτη των καταλοίπων της τέφρας από την έκρηξη της Θήρας, μέσω της οποίας μας επιτρέπεται να αποσαφηνίσουμε την κατάσταση πριν και μετά την έκρηξη, καθώς οι αποθέσεις της είχαν σοβαρές επιπτώσεις στους ανθρώπους, στα ζώα, στη γεωργία, ακόμη και στη θρησκεία.
Επιπλέον, έχουν εντοπιστεί στρώματα που σχετίζονται με τσουνάμι, τόσο πριν από την έκρηξη όσο και ταυτόχρονα με αυτήν – ιδιαίτερα στο Ακρωτήρι της Θήρας και στον Τσεσμέ ή Κρήνη στη Χερσόνησο της Ερυθραίας. Νέα δεδομένα για την απόθεση της τέφρας έχουν επίσης έρθει στο φως σε πολλά σημεία της ανατολικής Κρήτης, όπως στο Παλαίκαστρο και τον Μόχλο ενώ σε άλλες θέσεις – όπως μεταξύ άλλων ο Πετράς, τα Γουρνιά και τα Μάλια – καταγράφονται αναταραχές κατά την περίοδο που συμπίπτει λίγο – πολύ με την έκρηξη. Ωστόσο, η αρχαιολογική τεκμηρίωση δεν επαρκεί ώστε να αποδοθούν όλες αυτές οι αναταραχές στα έμμεσα αποτελέσματα της έκρηξης, ιδίως όπου δεν έχει εντοπιστεί τέφρα.
- Υπάρχουν επαρκή δεδομένα βάσει των οποίων τεκμηριώνονται «συστημικές κρίσεις» πριν από τη φυσική καταστροφή;
Οι αναταραχές αρχίζουν σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα από τη Μέση Εποχή του Χαλκού τον 17ο αιώνα π.Χ., σε θέσεις όπως ο Γαλατάς και ο Κομμός. Επειτα υπάρχουν περαιτέρω στοιχεία για αλλαγές την αμέσως επόμενη περίοδο που ακολουθήθηκαν από καταστροφές που προκλήθηκαν από σεισμό, όπως συνέβη στη Ζώμινθο. Η έναρξη της Υστερης Εποχής του Χαλκού δεν φαίνεται πλέον να υπήρξε τόσο σταθερή όσο πιστεύαμε πριν από 30 χρόνια, όταν εκδόθηκε το βιβλίο «The Troubled Island».
Σήμερα διακρίνουμε περιόδους έντασης ήδη από το τέλος της Μέσης Εποχής του Χαλκού, οι οποίες συνεχίζονται έως τον ύστερο 16ο αιώνα π.Χ. και κορυφώνονται στη συνέχεια. Πρόκειται, δηλαδή, για μια μακρά διαδικασία. Νέα οικοδομικά έργα παρατηρούνται αμέσως μετά την έκρηξη σε θέσεις όπως τα ανάκτορα της Φαιστού και της Ζάκρου – ενδεχομένως ένδειξη κάμψης της ισχύος της Κνωσού – ενώ πολλά άλλα ανάκτορα παρουσιάζουν σημάδια παρακμής. Στην ίδια την Κνωσό, σε ορισμένα σημεία υπήρξε εκτεταμένη εκκαθάριση και ανοικοδόμηση, με ενίσχυση των τοίχων του ανακτόρου, ενώ σε άλλα σημεία το κτίσμα παρέμεινε για ένα διάστημα σε ερειπωμένη κατάσταση. Το ζήτημα αυτό παραμένει ανοιχτό και χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.
- Αν η καταστροφή της Υστερομινωικής ΙΒ περιόδου (1500 – 1450 π.Χ.) δεν οφείλεται αποκλειστικά στην έκρηξη ή σε σεισμό, τι είδους ανθρωπογενείς ή κοινωνικοπολιτικές μεταβολές εξετάζονται σήμερα ως πιθανοί παράγοντες αποσταθεροποίησης; Μπορούμε να μιλάμε για μια πρώιμη «κατάρρευση συστημάτων»;
Υπάρχουν ενδείξεις ισχυρού σεισμού κατά την ΥΜ ΙΒ περίοδο, που πυροδότησε πυρκαγιές στην Τουρκογειτονιά Αρχανών και σε άλλες θέσεις όπως ο Μόχλος. Κατ’ επέκταση, είναι πιθανό και η Κνωσός με το λιμάνι της, τον Πόρο, να υπέστησαν την ίδια τύχη, παρόλο που οι ανασκαφές έχουν φέρει ελάχιστα ευρήματα, πιθανώς λόγω της εκτεταμένης μεταγενέστερης ανοικοδόμησης. Πολλές θέσεις στην Κρήτη καταστράφηκαν από φωτιά – εξαιρουμένων όσων είχαν εγκαταλειφθεί μετά την έκρηξη – αλλά όχι ταυτόχρονα· κάποιες νωρίτερα, κάποιες αργότερα. Ετσι διαφαίνεται μια παρατεταμένη περίοδος αναταραχών, την οποία ερμηνεύουμε ως περίοδο κρίσης. Στοιχεία όπως η κατασκευή οχυρωματικών έργων ή η απόκρυψη χάλκινων αντικειμένων συντείνουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Επιπλέον, σε θέσεις όπως η Ζάκρος, η Αγία Τριάδα και το Παλαίκαστρο υπάρχουν ενδείξεις ανθρώπινης εμπλοκής στις τελικές καταστροφές – με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη θραύση του χρυσελεφάντινου Κούρου του Παλαικάστρου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στον Πύργο Μύρτου, πυρπολούνται επιλεκτικά τα κεντρικά κτίρια ενώ οι οικισμοί εγκαταλείπονται χωρίς καταστροφή.
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι κάποιο ή κάποια μυκηναϊκά κέντρα ευθύνονται για τις εκτεταμένες και διαδοχικές καταστροφές της συγκεκριμένης περιόδου. Στα χρόνια που ακολούθησαν οι Μυκηναίοι ενεπλάκησαν σε δύο σημαντικά ανακτορικά κέντρα της Κρήτης, των Χανίων και της Κνωσού που είχαν και αρκετούς δορυφορικούς οικισμούς, είτε με τη βία, είτε μέσω γάμων ή κατόπιν πρόσκλησης των ίδιων των πόλεων. Τα ταφικά τους έθιμα ήταν τελείως διαφορετικά και η διοικητική τους γλώσσα, η Γραμμική Β, είναι ελληνική. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι η «μυκηναϊκή» περίοδος της Κρήτης ξεκινά μετά τις καταστροφές της ΥΜ ΙΒ περιόδου – δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι οι Μυκηναίοι από την ηπειρωτική Ελλάδα υπήρξαν οι δράστες αυτών των γεγονότων. Συνεπώς, θεωρούμε ακόμη ότι σε μεγάλο βαθμό οι ίδιοι οι Κρήτες ήταν υπεύθυνοι για τη δική τους αποσταθεροποίηση, η οποία επιταχύνθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια