Ερευνητές αναδημιουργούν την αιγυπτιακή μπλε χρωστική ουσία 5.000 ετών χρησιμοποιώντας αρχαίες τεχνικές

Οι ερευνητές Travis Olds και Lisa Haney από το Μουσείο Carnegie εξετάζουν μια αρχαία σαρκοφάγο που ήταν βαμμένη με την αιγυπτιακή μπλε χρωστ...

Οι ερευνητές Travis Olds και Lisa Haney από το Μουσείο Carnegie εξετάζουν μια αρχαία σαρκοφάγο που ήταν βαμμένη με την αιγυπτιακή μπλε χρωστική ουσία. [Credit: Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον]

Ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον (WSU), σε συνεργασία με συναδέλφους τους στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie και στο Ινστιτούτο Συντήρησης Μουσείων του Smithsonian, αναδημιούργησαν με επιτυχία το αιγυπτιακό μπλε, την αρχαιότερη γνωστή συνθετική χρωστική ουσία στον κόσμο, η οποία αποκάλυψε μυστικά αιώνων πίσω από την αρχαία χειροτεχνία.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο NPJ Heritage Science, περιγράφει πώς η ομάδα ανέπτυξε 12 αυθεντικές συνταγές για την παρασκευή του αιγυπτιακού μπλε, μιας χρωστικής που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά περίπου το 3.100 π.Χ. ως υποκατάστατο ακριβών ορυκτών όπως το λάπις λάζουλι και το τυρκουάζ. Η συνθετική χρωστική κοσμούσε τα πάντα, από αγάλματα και φέρετρα μέχρι τοιχογραφίες και φέρετρα στην αρχαία Αίγυπτο, προτού η χρήση της μειωθεί κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους και στη συνέχεια ξεχαστεί τελικά κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης.

Για να αντιγράψουν τη χρωστική ουσία, οι ερευνητές προσπάθησαν να συνδυάσουν διοξείδιο του πυριτίου, χαλκό, ασβέστιο και ανθρακικό νάτριο - συστατικά που πιστεύεται ότι ήταν προσιτά στους αρχαίους Αιγύπτιους τεχνίτες. Τα μείγματα αυτά στη συνέχεια θερμάνθηκαν στους 1.000 βαθμούς Κελσίου, σύμφωνα με τις δυνατότητες των αρχαίων κλιβάνων, για διαφορετικά χρονικά διαστήματα από μία έως έντεκα ώρες. Στη συνέχεια, κατέψυξαν τις παρτίδες με διαφορετικούς ρυθμούς, διαπιστώνοντας ότι η αργή ψύξη παρήγαγε πιο ζωντανές μπλε αποχρώσεις.

Κοντινή φωτογραφία ενός αρχαίου ξύλινου αιγυπτιακού γερακιού. Οι ερευνητές βρήκαν έναν τρόπο για να ανακατασκευάσουν την μπλε χρωστική ουσία που είναι ορατή στο τεχνούργημα, η οποία είναι η αρχαιότερη συνθετική χρωστική ουσία στον κόσμο. [Credit: Matt Unger, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie]

Η πιο εκπληκτική ανακάλυψη της μελέτης ήταν ότι το επιθυμητό πλούσιο μπλε χρώμα δεν χρειαζόταν απαραίτητα να επιτευχθεί με τη χρήση μόνο μιας χρωστικής που αποτελείται από cuprorivaite, τη χρωστική του μπλε κρυστάλλου που παράγει το χαρακτηριστικό χρώμα του αιγυπτιακού μπλε. Οι ερευνητές σημείωσαν ότι για να επιτευχθεί το πιο μπλε χρώμα απαιτείται μόνο το 50% περίπου των συστατικών μπλε χρώματος.

Η φασματομετρία και άλλες προηγμένες τεχνικές μικροσκοπίας, όπως η περίθλαση ακτίνων Χ και η χαρτογράφηση φωτοφωταύγειας στο εγγύς υπέρυθρο, αποκάλυψαν ότι η μικροδομή της χρωστικής είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Σε κάθε κόκκο παρεμβάλλονται φάσεις από cuprorivaite, πυριτικό γυαλί,  βολαστονίτη και μερικές φορές οξείδιο του χαλκού, γεγονός που καταδεικνύει ότι το αιγυπτιακό μπλε δεν είναι τόσο μια ομοιόμορφη ουσία όσο περισσότερο ένα σύνθετο υλικό. Αυτή η ετερογένεια συμβάλλει στη μεταβλητότητα του χρώματός του, ανάλογα με τις συνθήκες επεξεργασίας και τη μέθοδο εφαρμογής.

Η μελέτη προσφέρει επίσης νέα δεδομένα σχετικά με το πώς οι ρυθμοί ψύξης επηρέασαν το τελικό χρώμα. Τα δείγματα με αργή ψύξη, τα οποία μπορεί να είχαν θαφτεί σε άμμο ή στάχτη για να παραμείνουν ζεστά, περιείχαν έως και 70% περισσότερο cuprorivaite από τα δείγματα με ταχεία ψύξη στον αέρα, γεγονός που οδήγησε σε βαθύτερα, πιο ζωντανά χρώματα.

Πυξίδα από «αιγυπτιακό μπλε». Σημαντική για την Ιταλία από τη βόρεια Συρία. Παράγεται 750-700 π.Χ. [Credit: Bairuilong / CC BY-SA 4.0]

Εκτός από τη σημασία του στην ιστορία, το αιγυπτιακό μπλε έχει αποκτήσει πρόσφατα επιστημονικό ενδιαφέρον λόγω των μοναδικών σύγχρονων εφαρμογών του. Όταν εκτίθεται σε ορατό φως, η χρωστική ουσία εκπέμπει υπέρυθρη ακτινοβολία - φως ανεπαίσθητο στο μάτι αλλά πρακτικό σε μελάνια ασφαλείας, βιοϊατρικές απεικονίσεις και τηλεπικοινωνίες. Η κρυσταλλική δομή της είναι επίσης παρόμοια με υπεραγωγούς υψηλής θερμοκρασίας και επομένως δυνητικά σημαντική για τις μελέτες της επιστήμης των υλικών.

Ενώ το έργο ξεκίνησε ως ένας τρόπος παραγωγής δειγμάτων για μουσειακή έκθεση, εξελίχθηκε σε μια λεπτομερή εξερεύνηση της αρχαίας τεχνολογίας με σύγχρονη συνάφεια.

Τα αναδημιουργημένα δείγματα χρωστικών ουσιών εκτίθενται τώρα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Carnegie στο Pittsburgh ως μέρος μιας νέας έκθεσης για την αρχαία Αίγυπτο.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

McCloy, J.S., Vicenzi, E.P., Lam, T. et al. (2025). Assessment of process variability and color in synthesized and ancient Egyptian blue pigments. npj Herit. Sci. 13, 202. doi:10.1038/s40494-025-01699-7

Πηγή: Archaeology News