Εξαιρετικά ψηφιδωτά της αυτοκρατορικής εποχής βρέθηκαν σε ρωμαϊκή νεκρόπολη στην Αππία Οδό

Γενική άποψη των ανασκαφών. [Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας] Σε μια ανακάλυψη σημαντικής σημασίας, η αρχαιολογική αποστολή με την ονομ...

Γενική άποψη των ανασκαφών. [Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας]

Σε μια ανακάλυψη σημαντικής σημασίας, η αρχαιολογική αποστολή με την ονομασία «Appia Antica 39» έφερε στο φως τρία πολύτιμα ψηφιδωτά του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ. σε μια νεκρόπολη της αυτοκρατορικής εποχής που βρίσκεται στην κοιλάδα Almone. Το έργο, μια συντονισμένη προσπάθεια επιστημονικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, διευθύνεται από την καθηγήτρια Rachele Dubbini, πρόεδρο της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ferrara, και οι ανασκαφές πραγματοποιούνται επί τόπου υπό την επίβλεψη του Δρ Fabio Turchetta της εταιρείας ARCHEO.

Το πιο αξιοσημείωτο εύρημα, και αυτό που βρίσκεται στην καλύτερη κατάσταση διατήρησης παρά την αναπόφευκτη κατακερματισμένη του μορφή, είναι ένα δίχρωμο ψηφιδωτό που απεικονίζει στο κέντρο του τη στυλιζαρισμένη μορφή ενός παγωνιού, εκτελεσμένη με ακρίβεια σε μαύρες και άσπρες ψηφίδες, που τσιμπάει ένα τσαμπί σταφύλια. Η σκηνή με το πουλί δεν είναι ένα μεμονωμένο στοιχείο, αλλά μέρος μιας πολύ ευρύτερης και πιο σύνθετης φυτικής σύνθεσης.

Η πλήρης εικονογραφία, σύμφωνα με τη στρωματογραφική ανάγνωση και την εικονογραφική ανάλυση που πραγματοποίησε η ομάδα, υποδήλωνε την παρουσία μεγάλων αγγείων σε σχήμα κρατήρα, διατεταγμένων κατά μήκος των τεσσάρων πλευρών του αρχικού δαπέδου, από τα οποία ξεπρόβαλλαν κληματίδες φορτωμένες με φύλλα και καρπούς, δημιουργώντας ένα βουκολικό και εύφορο περιβάλλον που κατοικούσε μια ποικιλία ζώων, μεταξύ των οποίων το παγώνι είναι το πιο ευδιάκριτο στοιχείο.

Λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό του «Παγωνιού της αθανασίας».  
[Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας]

Ωστόσο, η ακεραιότητα του ψηφιδωτού υποβαθμίστηκε σε δύο διαφορετικές φάσεις. Πρώτον, τα υλικά στοιχεία δείχνουν ότι το δάπεδο υπέστη σκόπιμη φθορά ήδη κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, πιθανότατα με συγκεκριμένο σκοπό την πραγματοποίηση νέων ταφών σε απλούς λάκκους που σκάφτηκαν απευθείας στο υπόστρωμα κάτω από το ίδιο το ψηφιδωτό.

Αν και καταστροφική για το ψηφιδωτό, αυτή η πρακτική προσφέρει στους αρχαιολόγους πολύτιμα στοιχεία για την επαναχρησιμοποίηση και την αλλαγή χρήσης των ταφικών χώρων με την πάροδο του χρόνου. Δεύτερον, η πλήρης θέαση της σωζόμενης γωνίας εμποδίζεται μόνιμα από μια βαριά λίθινη σαρκοφάγο, που τοποθετήθηκε σε μια περίοδο μεταγενέστερη της δημιουργίας του ψηφιδωτού, αλλά ακόμα στην αρχαιότητα, μπροστά από την είσοδο του ταφικού μνημείου, εμποδίζοντας έτσι την πλήρη γραφική τεκμηρίωση και την πλήρη εκτίμηση των σωζόμενων λεπτομερειών.

Αυτές οι ανακαλύψεις είναι το άμεσο αποτέλεσμα της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου, που πραγματοποιήθηκε κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του τρέχοντος έτους 2025, και εντάσσονται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του εργαστηρίου ECeC (Eredità Culturali e Comunità) του Πανεπιστημίου της Ferrara. Το συνολικό έργο έχει σχεδιαστεί τόσο ως έρευνα πεδίου όσο και ως πρωτοβουλία αστικής αναγέννησης και εφαρμοσμένης δημόσιας αρχαιολογίας.

Άλλη άποψη των ανασκαφών. 
[Credit: Υπουργείο Πολιτισμού Ιταλίας]

Η ακριβής τοποθεσία της παρέμβασης είναι το οικόπεδο που βρίσκεται στη Via Appia Antica 39, κοντά στην περιοχή που είναι παραδοσιακά γνωστή ως Sepolcro di Geta, ένας χώρος που ανήκει στον δήμο και ο οποίος για δεκαετίες υπέστη υποβάθμιση και παράνομη κατάληψη από ιδιώτες, και ο οποίος τώρα, μέσω αυτής της επιστημονικής δράσης, αρχίζει να επανεντάσσεται στο συλλογικό πολιτιστικό κληροδότημα.

Η ιστορική σημασία του χώρου είναι πολλαπλή. Η τοπογραφική του θέση είναι καθοριστική: βρίσκεται ακριβώς έξω από την περίμετρο που ορίζεται από τα Τείχη του Αυρηλιανού, ακριβώς στο σημείο όπου η Αππία Οδός, ένας από τους πιο εμβληματικούς δρόμους της αρχαίας Ρώμης, διασχίζει τον μικρό ποταμό Almone. Αυτή η οριακή περιοχή φιλοξενούσε κάποτε ένα υβριδικό πολιτιστικό τοπίο, όπου ο ιερός και ο ταφικός χαρακτήρας διασταυρώνονταν.

Ο καθηγητής Dubbini τονίζει ότι η αποστολή του αρχαιολογικού εργαστηρίου είναι ακριβώς η διερεύνηση του πολιτιστικού τοπίου της Αππίας Οδού στο πέρασμα του χρόνου, σε ένα κρίσιμο σημείο που χαρακτηρίζεται από έντονες αντιθέσεις μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών συμφερόντων.

Ο επιστημονικός στόχος υπερβαίνει επομένως την απλή ανακάλυψη αντικειμένων πολυτελείας. Η έρευνα διεξάγεται σε μια περιοχή όπου δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία προηγούμενη συστηματική αρχαιολογική έρευνα, με στόχο την επιτόπια μελέτη εξέλιξης των τοπίων των συνόρων, τόσο στην ιερή όσο και στην ταφική τους διάσταση. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα σχετική, δεδομένου ότι ο χώρος βρίσκεται γεωγραφικά στην περιοχή που, σύμφωνα με λογοτεχνικές και επιγραφικές πηγές, πρέπει να φιλοξενούσε το Ιερό του Άρη, μιας πολεμικής θεότητας της οποίας η λατρεία ήταν στενά συνδεδεμένη με τους χώρους διέλευσης και τα όρια της πόλης.

Η χρηματοδότηση του έργου προέρχεται από το Ίδρυμα Patrum Lumen Sustine – PLuS Stiftung και την Associazione L’Italia Fenice, τα οποία κατέστησαν δυνατή τη δημιουργία ενός σχολείου πεδίου αφιερωμένου ειδικά στους φοιτητές του Πανεπιστημίου της Ferrara, προσφέροντάς τους πρακτική εκπαίδευση σε ένα πλαίσιο υψηλής επιστημονικής σημασίας.

Η ανακάλυψη αυτών των ψηφιδωτών, ειδικά εκείνου με το παγώνι —ένα πουλί με ταφικό συμβολισμό στον κλασικό κόσμο, που συχνά συνδέεται με την αθανασία της ψυχής— παρέχει μια εξαιρετική εικόνα των διακοσμητικών πρακτικών και των πεποιθήσεων των ρωμαϊκών ανώτερων τάξεων κατά την ακμή της Αυτοκρατορίας, ενώ ταυτόχρονα επιβεβαιώνει το αρχαιολογικό δυναμικό μιας γης που, μετά από χρόνια εγκατάλειψης, μόλις τώρα αρχίζει να αποκαλύπτει τα μυστικά της με σχολαστική προσοχή.

Πηγή: LBV Magazine