Οι Μυκηναίοι μηχανικοί κατασκεύασαν τους πρώτους μνημειώδεις δρόμους της Ευρώπης κατά την Εποχή του Χαλκού — Μια μελέτη τους αναπαράγει με ακρίβεια

Η Μυκηναϊκή Γέφυρα του Αρκαδικού στον Άγιο Ιωάννη Καζάρμα στην Αργολίδα. [Credit: Christopher Nuttall] Μια πρωτοποριακή μελέτη χρησιμοποιεί ...

Η Μυκηναϊκή Γέφυρα του Αρκαδικού στον Άγιο Ιωάννη Καζάρμα στην Αργολίδα. [Credit: Christopher Nuttall]

Μια πρωτοποριακή μελέτη χρησιμοποιεί μοντέλα υπολογιστικής προσομοίωσης για να ανακατασκευάσει τους πρώτους δρόμους της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα και να κατανοήσει τη λειτουργία τους στο πλαίσιο του εμπορικού και επικοινωνιακού δικτύου του αρχαίου μυκηναϊκού πολιτισμού.

Πώς σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν τους δρόμους τους οι μηχανικοί της Εποχής του Χαλκού; Συνέδεαν παλάτια, λιμάνια ή πεδία μάχης; Μια διεθνής ερευνητική ομάδα έριξε νέο φως σε αυτά τα αινίγματα χρησιμοποιώντας ένα εκπληκτικό εργαλείο: λογισμικό προσομοίωσης διαδρομών. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Journal of Archaeological Science, κατάφερε να αναδημιουργήσει με εκπληκτική ακρίβεια τους πρώτους μνημειώδεις δρόμους της Ευρώπης — τους μυκηναϊκούς δρόμους — χρησιμοποιώντας ψηφιακά μοντέλα εδάφους και πολύπλοκους υπολογισμούς.

Η έρευνα επικεντρώνεται στην εφαρμογή μιας τεχνικής που ονομάζεται Ανάλυση Διαδρομής Ελάχιστου Κόστους (LCP). Ουσιαστικά, αυτή η μεθοδολογία επιτρέπει στους ερευνητές να υπολογίζουν την πιο αποδοτική διαδρομή μεταξύ δύο σημείων σε ένα τοπίο, λαμβάνοντας υπόψη εμπόδια όπως η κλίση. Όσο πιο απότομη είναι μια πλαγιά, τόσο μεγαλύτερο είναι το «κόστος» ή η προσπάθεια που απαιτείται για να την ξεπεράσει κανείς. Η διαδρομή ελάχιστου κόστους είναι, επομένως, αυτή που απαιτεί τη λιγότερη ενέργεια για να διανυθεί.

Το καινοτόμο στοιχείο αυτής της εργασίας δεν είναι η ίδια η ιδέα, αλλά το εργαλείο και η σχολαστικότητα με την οποία εφαρμόστηκε από τους ερευνητές Christopher Nuttall του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών, και Jovan Kovačević του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, οι οποίοι χρησιμοποίησαν το πακέτο Movecost στο περιβάλλον προγραμματισμού R, μια ισχυρή και ευέλικτη πλατφόρμα λογισμικού ανοιχτού κώδικα.

Χάρτης της περιοχής μελέτης με τις τοποθεσίες των αρχαίων υπολειμμάτων δρόμων και χάρτης της Αργολίδας με τις διαδρομές του Lavery. [Credit: Jovan Kovačević]

«Η αυξανόμενη βελτίωση και διαθεσιμότητα του λογισμικού Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων (GIS) έχει οδηγήσει σε μια εξάπλωση των μη εξειδικευμένων εργασιών στη βασική χωρική ανάλυση», σημειώνουν οι συγγραφείς στην εισαγωγή του άρθρου. Ωστόσο, η μελέτη αυτή υπερβαίνει τις συμβατικές προσεγγίσεις, προσφέροντας στους αρχαιολόγους μια προσαρμόσιμη και ισχυρή μεθοδολογία για όσους επιθυμούν να ξεπεράσουν τις προκαθορισμένες μεθόδους.

Για να δοκιμάσει τις δυνατότητες του λογισμικού, η ομάδα δεν ξεκίνησε από το μηδέν. Βασίστηκε σε τρία τμήματα πραγματικών μυκηναϊκών δρόμων, τα ερείπια των οποίων είναι ακόμα ορατά στο ελληνικό τοπίο, τα οποία αποτέλεσαν το ιδανικό «πεδίο δοκιμών» για τη βαθμονόμηση της ακρίβειας των ψηφιακών μοντέλων.

1. Ο δρόμος Πύλος-Ρυζόμυλος (Μεσσηνία): Μια διαδρομή στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, που εντοπίστηκε τη δεκαετία του 1960, με μεγάλα ασβεστολιθικά τεμάχια και που συνδέει σημαντικά μυκηναϊκά κέντρα. Αν και η χρονολόγησή της δεν έχει επιβεβαιωθεί μέσω ανασκαφών, η ομοιότητά της με άλλους δρόμους και η σύνδεσή της με μνημειώδεις τάφους της περιόδου υποδηλώνουν μυκηναϊκή προέλευση.

2. Ο δρόμος Τίρυνθα-Επίδαυρος (Αργολίδα): Ένας από τους καλύτερα διατηρημένους δρόμους, διάσημος για την επιβλητική Μυκηναϊκή Γέφυρα του Αρκαδικού, ένα κυκλώπειο κατασκεύασμα που στέκεται όρθιο μέχρι σήμερα. Αυτός ο δρόμος, με τις γέφυρες και τα καλά τεκμηριωμένα ερείπια, συνέδεε τον Αργολικό Κόλπο με τον Σαρωνικό Κόλπο.

3. Ο δρόμος Μ1 (Αργολίδα): Μέρος του δικτύου που εκτείνεται από τις Μυκήνες. Αν και η αφετηρία του κοντά στην ακρόπολη είναι σαφής, ο τελικός προορισμός του αποτελεί αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των ειδικών, καθιστώντας τον ιδανική περίπτωση μελέτης για το μοντέλο.

Μεγάλα ασβεστολιθικά τεμάχια στο πλάι του ενδεχόμενου δρόμου Πύλος-Νιχωριά. [Credit: Christopher Nuttall]

Ο στόχος ήταν σαφής: να εισαχθούν τα γνωστά σημεία έναρξης και λήξης αυτών των δρόμων στο λογισμικό και να διαπιστωθεί ποιος συνδυασμός παραμέτρων και λειτουργιών μοντέλου παρήγαγε μια ψηφιακή διαδρομή που ταίριαζε με τη μεγαλύτερη ακρίβεια με τα πραγματικά αρχαιολογικά ευρήματα.

Η μελέτη δεν βασίστηκε σε μία μόνο προσομοίωση. Οι ερευνητές δοκίμασαν συστηματικά πέντε διαφορετικές λειτουργίες υπολογισμού κόστους, καθεμία από τις οποίες είχε σχεδιαστεί για να προσομοιώνει έναν συγκεκριμένο τύπο κίνησης:

• Λειτουργίες πεζοπορίας (THF, MTF, RHF): Βασίζονται στον χρόνο και την ενέργεια που επενδύει ένας πεζός στην ανάβαση και κατάβαση πλαγιών. Η λειτουργία Tobler (THF) είναι μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες στην αρχαιολογία.
• Λειτουργία μεταβολικού κόστους (HRZ): Εστιάζει στην καθαρή κατανάλωση ενέργειας, μετρούμενη σε Joules, που απαιτείται για την κίνηση.
• Λειτουργία τροχοφόρου οχήματος (WCS): Ειδικά σχεδιασμένη για να προσομοιώνει την κίνηση καροτσιών ή βαγονιών, ενσωματώνοντας μια βασική έννοια: την κρίσιμη κλίση. Πέρα από ένα ορισμένο βαθμό κλίσης, τα τροχοφόρα οχήματα γίνονται εξαιρετικά αναποτελεσματικά, απαιτώντας τη δημιουργία ζιγκ-ζαγκ διαδρομών στο έδαφος.

Επίσης, διαφοροποίησαν και άλλες παραμέτρους, όπως τον αριθμό των κατευθύνσεων στις οποίες το μοντέλο «μπορεί να κινηθεί» στο ψηφιακό έδαφος (4, 8 ή 16) και το αν θα εφαρμοστεί ή όχι η έννοια της γνωστικής κλίσης, η οποία λαμβάνει υπόψη την ανθρώπινη τάση να υπερεκτιμάται η απότομη κλίση των λόφων.

Ο δρόμος Μ1 συνεχίζει από τις Μυκήνες προς την κοιλάδα Μπερμπάτι.
[Credit: Christopher Nuttall]

Για να προσθέσουν ένα επιπλέον επίπεδο αξιοπιστίας στην ανάλυση, έτρεξαν όλους αυτούς τους συνδυασμούς χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικά ψηφιακά μοντέλα υψομέτρου (DEM): το SRTM-DEM της NASA και το πιο πρόσφατο COP-DEM της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας. Συνολικά, δημιουργήθηκαν και συγκρίθηκαν εκατοντάδες εικονικές διαδρομές για κάθε τμήμα του δρόμου.

Αποτελέσματα: Ο θρίαμβος του τροχοφόρου οχήματος

Τα ευρήματα ήταν αποκαλυπτικά. Για τον δρόμο της Μεσσηνίας και για τον δρόμο Μ1 από τις Μυκήνες σε μία από τις πιθανές διαδρομές του, η συνάρτηση που παρήγαγε διαδρομές που ταιριάζουν περισσότερο με τα πραγματικά ερείπια ήταν, κατά συντριπτική πλειοψηφία, η συνάρτηση κρίσιμου κόστους κλίσης για τροχοφόρα οχήματα (WCS).

Αυτό σημαίνει ότι οι Μυκηναίοι κατασκευαστές έδωσαν προτεραιότητα στο σχεδιασμό δρόμων κατάλληλων για τροχοφόρα οχήματα — πιθανώς πολεμικά άρματα ή κάρα για τη μεταφορά εμπορευμάτων. Οι κρίσιμες κλίσεις που λειτούργησαν καλύτερα στο μοντέλο (μεταξύ 3% και 9%) είναι σύμφωνες με τις ανάγκες ενός φορτωμένου τροχοφόρου οχήματος.

Η περίπτωση του δρόμου Τίρυνθα-Επίδαυρος ήταν μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση. Εδώ, οι λειτουργίες πεζοπορίας, ιδιαίτερα αυτές του Tobler, ταιριάζουν καλύτερα. Αυτό υποδηλώνει ότι η διαδρομή μπορεί να ξεκίνησε ως αρχαίο μονοπάτι πεζών που αργότερα μνημειοποιήθηκε και προσαρμόστηκε για οχήματα, διατηρώντας μέρος της αρχικής του διαρρύθμισης.

Η μελέτη έλυσε επίσης ένα ερώτημα σχετικά με αυτόν τον δρόμο: το μοντέλο έδειξε ότι η βέλτιστη διαδρομή ξεκινούσε από το αρχαίο λιμάνι της Ναυπλίου και όχι απευθείας από την ακρόπολη της Τίρυνθας, ενισχύοντας τη θεωρία ότι ο κύριος σκοπός του ήταν να συνδέει τα λιμάνια του Αργολικού και του Σαρωνικού Κόλπου, διευκολύνοντας τη γρήγορη μεταφορά εμπορευμάτων και ανθρώπων, αποφεύγοντας παράλληλα τον επικίνδυνο περίπλου της χερσονήσου.

Όσον αφορά τον μυστηριώδη δρόμο Μ1 που ξεκινούσε από τις Μυκήνες, τα μοντέλα δεν υποστήριζαν σαφώς την υπόθεση ότι οδηγούσε κατευθείαν στην Κόρινθο. Αντίθετα, πρότειναν πιθανές εναλλακτικές προορισμούς προς τα ανατολικά, όπως το λιμάνι του Καλαμιανού στον Σαρωνικό Κόλπο, ή προς τα βόρεια, προς τον Άγιο Βασίλειο, έναν τόπο με πιθανή τελετουργική σημασία.

Η έρευνα αποδεικνύει ότι η μοντελοποίηση διαδρομών δεν είναι μια ακριβής επιστήμη που ταιριάζει σε όλες τις περιπτώσεις. Δεν υπάρχει μια καθολική «μαγική φόρμουλα». «Η καταλληλότητα των λειτουργιών και των παραμέτρων που δοκιμάστηκαν εξαρτάται από το συγκεκριμένο τοπίο και το αρχαιολογικό πλαίσιο», προειδοποιούν οι συγγραφείς. Τονίζουν την ανάγκη να προσαρμόζεται η ανάλυση για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, λαμβάνοντας υπόψη τον σκοπό του δρόμου, τον τρόπο μεταφοράς και το έδαφος.

Η επιτυχία της λειτουργίας του WCS σε αυτό το πλαίσιο αποτελεί ένα σημαντικό μάθημα για την αρχαιολογία του τοπίου. Υποδηλώνει ότι, τουλάχιστον για τους πιο μνημειώδεις μυκηναϊκούς δρόμους, η αποτελεσματικότητα της μεταφοράς φορτίων με τροχοφόρα οχήματα ήταν ένας κρίσιμος παράγοντας σχεδιασμού, που υπερίσχυε της απλής ελαχιστοποίησης της απόστασης ή του χρόνου περπατήματος.

Τελικά, αυτή η ψηφιακή ανακατασκευή δεν είναι απλώς μια τεχνική άσκηση. Κατανοώντας τον τρόπο με τον οποίο κινούνταν οι Μυκηναίοι, αποκτούμε βαθύτερη γνώση της οικονομίας και της κοινωνίας τους. «Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν επίσης ότι οι μυκηναϊκοί δρόμοι πιθανότατα χρησίμευαν ως βασικοί υποδομικοί σύνδεσμοι μεταξύ των μεγάλων κέντρων και των λιμανιών ή των κόλπων», υπογραμμίζοντας τον ρόλο τους στη διευκόλυνση του περιφερειακού εμπορίου και της επικοινωνίας, καταλήγει η μελέτη.

Οι δρόμοι συνέδεαν παλάτια, ακτές και κοινότητες, δημιουργώντας ένα δίκτυο που στήριζε τον πολύπλοκο οικονομικό και κοινωνικό ιστό του πρώτου μεγάλου πολιτισμού της ηπειρωτικής Ελλάδας. Τώρα, χιλιάδες χρόνια αργότερα, η τεχνολογία του 21ου αιώνα μας επιτρέπει να τους ταξιδέψουμε ξανά και να ανακαλύψουμε τα μυστικά των μηχανικών τους.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Christopher Nuttall, Jovan Kovačević, Mycenaean roads in the Peloponnese, Greece: Least-cost path modelling using R and Movecost. Journal of Archaeological Science, Volume 184, December 2025, 106414. doi.org/10.1016/j.jas.2025.106414

Πηγή: LBV Magazine