Το ρωμαϊκό ψηφιδωτό που ανακαλύφθηκε στη ρωμαϊκή έπαυλη του Rutland περιέχει μια χαμένη εκδοχή του Τρωικού Πολέμου που δεν εμφανίζεται στην Ιλιάδα

Τα λύτρα του Έκτορα (Πάνελ 3, πάνω) στο ψηφιδωτό. [Credit: Αρχαιολογικές Υπηρεσίες του Πανεπιστημίου του  Leicester] Μια ακαδημαϊκή μελέτη τ...

Τα λύτρα του Έκτορα (Πάνελ 3, πάνω) στο ψηφιδωτό. [Credit: Αρχαιολογικές Υπηρεσίες του Πανεπιστημίου του Leicester]

Μια ακαδημαϊκή μελέτη του Πανεπιστημίου του Leicester κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το περίφημο ρωμαϊκό ψηφιδωτό που ανακαλύφθηκε στο Ketton του Rutland δεν απεικονίζει αυτούσιες σκηνές από την Ιλιάδα του Ομήρου, όπως αρχικά πιστευόταν. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι η οπτική του αφήγηση προέρχεται από μια εναλλακτική και πρακτικά χαμένη εκδοχή του Τρωικού Πολέμου, που έγινε δημοφιλής από τον Αισχύλο, ενώ παράλληλα καταδεικνύει μια εξελιγμένη κυκλοφορία μεσογειακών καλλιτεχνικών προτύπων που συνδέει άμεσα τους τεχνίτες της ρωμαϊκής Βρετανίας με τον ευρύτερο κλασικό κόσμο.

Το ψηφιδωτό, που περιγράφεται ως ένα από τα πιο αξιόλογα ρωμαϊκά ευρήματα στη Βρετανία τον τελευταίο αιώνα, ανακαλύφθηκε το 2020 από τον κάτοικο της περιοχής Jim Irvine κατά τη διάρκεια του lockdown λόγω του COVID-19. Η σημασία του οδήγησε σε μια μεγάλη ανασκαφή υπό τη διεύθυνση των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου του Leicester (ULAS), με χρηματοδότηση από το Historic England, και στην επακόλουθη ανακήρυξη της έπαυλης και του ψηφιδωτού ως Προστατευόμενου Μνημείου. Η συνεργασία που πραγματοποιήθηκε το 2021 και το 2022 μεταξύ των δύο ιδρυμάτων κορυφώνεται τώρα με την έκδοση αυτή, η οποία επαναπροσδιορίζει την ερμηνεία του χώρου.

Το έργο, δομημένο σε τρία δραματικά πάνελ, απεικονίζει τον ήρωα Αχιλλέα και τον Τρώα πρίγκιπα Έκτορα στη μονομαχία τους μέχρι θανάτου, το σύρσιμο του πτώματος του Έκτορα πίσω από το άρμα του νικητή και την τελική ανάκτηση του σώματος από τον ηλικιωμένο βασιλιά Πρίαμο. Είναι σε αυτή την τελευταία σκηνή που γίνεται εμφανής η απόκλιση από την ομηρική παράδοση.

Το πλήρες ψηφιδωτό. 
[Credit: Αρχαιολογικές Υπηρεσίες του Πανεπιστημίου του Leicester] 

Ενώ στο έπος η αποκατάσταση διαπραγματεύεται μετρώντας τάλαντα χρυσού, το τρίτο πάνελ του ψηφιδωτού του Ketton δείχνει τον Πρίαμο να τοποθετεί χρυσά αγγεία σε μια μεγάλη ζυγαριά, προσπαθώντας να εξισορροπήσει το φυσικό βάρος του σώματος του γιου του. Αυτή η συγκεκριμένη εικονογραφία ευθυγραμμίζεται με την πλοκή του έργου «Φρύγες», μιας χαμένης τραγωδίας του Αισχύλου, από την οποία σώζονται μόνο έμμεσες αναφορές στο κείμενο.

Η Δρ Jane Masséglia, κύρια συγγραφέας της έρευνας και αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Leicester, εξηγεί τη σημασία της ανακάλυψης. Στο ψηφιδωτό του Ketton έχουμε σκηνές που απεικονίζουν την εκδοχή του Αισχύλου για την ιστορία, ενώ το άνω τμήμα βασίζεται επίσης σε σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε σε αρχαίο ελληνικό αγγείο που χρονολογείται από την εποχή του ίδιου του Αισχύλου, οκτακόσια χρόνια πριν από τη δημιουργία του ψηφιδωτού.

Η λεπτομερής εικονογραφική ανάλυση που πραγματοποίησε η Masséglia εντόπισε τη συστηματική χρήση τυποποιημένων καλλιτεχνικών μοτίβων, ενός οπτικού ρεπερτορίου που μεταδόθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων μέσω διαφορετικών μέσων και σε ευρείες γεωγραφικές περιοχές.

Σχέδιο του καθισμένου Αχιλλέα και των φρουρών του εντός της καμμένης περιοχής, σύμφωνα με την κατεύθυνση των ψηφίδων. Πίνακας 3 του Ketton. [Credit: Jennifer Browning / Αρχαιολογικές Υπηρεσίες του Πανεπιστημίου του Leicester]

Το πάνελ 1, που απεικονίζει τον Έκτορα στο άρμα του, αναπαράγει το σχέδιο ενός ρωμαϊκού νομίσματος του 2ου αιώνα από τo Ίλιον. Η σύνθεση του πάνελ 2, με τον Αχιλλέα να σέρνει το σώμα του Έκτορα ενώ ο Πρίαμος ικετεύει, είναι σχεδόν πανομοιότυπη με αυτή που απεικονίζεται σε ένα αττικό ερυθρόμορφο αγγείο με κόκκινες φιγούρες που χρονολογείται γύρω στο 490 π.Χ. και βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης.

Ακόμη και φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες, όπως το φίδι που είναι τυλιγμένο κάτω από τα άλογα της άμαξας, προέρχονται από αυτό το προγονικό σχέδιο. Ομοίως, η κεντρική σκηνή της ζύγισης του σώματος έχει ένα σαφές προηγούμενο στο σχέδιο μιας ασημένιας κανάτας του 1ου αιώνα μ.Χ. από τη ρωμαϊκή Γαλατία, που αποτελεί μέρος του θησαυρού του Berthouville.

Αυτό το δίκτυο αλληλοαναφορών υποδηλώνει ότι οι τεχνίτες που εργάζονταν στο Rutland στο τέλος της ρωμαϊκής περιόδου δεν λειτουργούσαν σε απομόνωση από την επαρχία. Αντίθετα, αποτελούσαν μέρος ενός εκτεταμένου και μακροχρόνιου επαγγελματικού δικτύου που μετέδιδε καταλόγους μοτίβων από γενιά σε γενιά και πέρα από τα αυτοκρατορικά σύνορα.

Σχέδιο του 19ου αιώνα που απεικονίζει το κύπελλο του Berthouville.
[Credit: Babelon 1916 / Lapatin 2014]

«Οι Ρωμαιοβρετανοί τεχνίτες δεν ήταν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο, αλλά αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου δικτύου εμπορίου, μεταδίδοντας τους καταλόγους με τα σχέδιά τους από γενιά σε γενιά», αναφέρει η Masséglia. «Στο Ketton, έχουμε ρωμαιοβρετανική χειροτεχνία, αλλά με κληρονομιά το μεσογειακό σχεδιασμό».

Η επιλογή μιας μειοψηφικής και λόγιας εκδοχής του μύθου, όπως αυτή του Αισχύλου, από τον ιδιοκτήτη της έπαυλης Ketton υποδηλώνει ένα αξιοσημείωτο επίπεδο μόρφωσης και πολιτιστικών φιλοδοξιών. Θα απολάμβανε το κύρος, το γόητρο, της παρουσίασης μιας λιγότερο συνηθισμένης αφήγησης, επιδεικνύοντας μια σκόπιμη σύνδεση με τις πνευματικές τάσεις του κλασικού κόσμου.

Ο Jim Irvine, που ανακάλυψε το ψηφιδωτό, σημειώνει ότι η λεπτομερής έρευνα των εικόνων αποκαλύπτει ένα επίπεδο πολιτιστικής ενσωμάτωσης στον ρωμαϊκό κόσμο που μόλις τώρα αρχίζουμε να εκτιμούμε. Πρόκειται για μια συναρπαστική και σημαντική εξέλιξη που υποδηλώνει ότι η ρωμαϊκή Βρετανία μπορεί να ήταν πολύ πιο κοσμοπολίτικη από ό,τι συχνά φανταζόμαστε.

Για τη Rachel Cubitt, συντονίστρια μετα-ανασκαφικών εργασιών στο Historic England, η συνεργασία με το πανεπιστήμιο «προσθέτει μια επιπλέον διάσταση στις έρευνες στην έπαυλη Ketton. Αυτή η νέα και συναρπαστική έρευνα προσφέρει μια πιο λεπτομερή εικόνα των ενδιαφερόντων και των επιρροών εκείνων που μπορεί να έζησαν εκεί, καθώς και των ανθρώπων που κατοικούσαν στη ρωμαϊκή Βρετανία εκείνη την εποχή».

Μια εξωτερική προοπτική προσφέρει η καθηγήτρια Hella Eckhardt, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Reading, η οποία υπογραμμίζει ότι «η μελέτη αποσαφηνίζει τους τρόπους με τους οποίους οι ιστορίες των ηρώων Αχιλλέα και Έκτορα μεταδόθηκαν όχι μόνο μέσω κειμένων, αλλά και μέσω ενός ρεπερτορίου εικόνων που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν με όλα τα είδη υλικών, από κεραμικά και ασήμι έως πίνακες ζωγραφικής και ψηφιδωτά».

Η σχολαστική ανακατασκευή που πραγματοποίησε η Jen Browning της ULAS ήταν καθοριστική για την αποκρυπτογράφηση ενός τμήματος που είχε υποστεί ζημιά από πυρκαγιά στο πάνελ 3, εντοπίζοντας το περίγραμμα των αρχικών ψηφίδων και επιτρέποντας την επιβεβαίωση της σκηνής με τις ζυγαριές. Το άρθρο που παρουσιάζει όλη αυτή την έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Britannia, παρέχοντας το οριστικό επιστημονικό πλαίσιο για μια ανακάλυψη που συνεχίζει να επαναπροσδιορίζει την κατανόησή μας για την πολύπλοκη πολιτιστική ζωή στα βορειοδυτικά άκρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Masséglia J, Browning J, Taylor J, Thomas J. Troy Story: The Ketton Mosaic, Aeschylus, and Greek Mythography in Late Roman Britain. Britannia. Published online 2025:1-42. doi:10.1017/S0068113X25100342

Πηγή: LBV Magazine