Χάρτης πλοήγησης στον αρχαίο κόσμο

Οι «Αρχαίοι Έλληνες», το βιβλίο της Βρετανίδας καθηγήτριας Κλασικών Σπουδών στο King’s College, Ηντιθ Χωλ, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, ...

Οι «Αρχαίοι Έλληνες», το βιβλίο της Βρετανίδας καθηγήτριας Κλασικών Σπουδών στο King’s College, Ηντιθ Χωλ, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά, προβάλλει μια διαχρονική επισκόπηση της μοναδικότητας της ελληνικής αρχαιότητας από τους προϊστορικούς χρόνους έως τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Ορμητική, γεμάτη πάθος, χιούμορ και αυτοσαρκασμό, η Ηντιθ Χωλ είναι μια ερευνήτρια της ελληνικής αρχαιότητας που τροφοδοτεί μεθοδικά τον δημόσιο διάλογο με τις θέσεις της για τον αρχαίο κόσμο. 

Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο King’s College στο Λονδίνο και το βιβλίο της «Αρχαίοι Έλληνες» κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα. Είναι ένα βιβλίο προορισμένο να ταξιδέψει και να μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, καθώς έχει έναν τρόπο να συγκινεί και να παρασύρει, αν και προϋποθέτει ένα επίπεδο επάρκειας εκ μέρους του αναγνώστη. Η γραμμική ανάπτυξη της ιστορικής αφήγησης, από τους Προϊστορικούς χρόνους ώς τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους, ορίζει έναν ασφαλή χάρτη πλοήγησης, ωστόσο η Ηντιθ Χωλ δεν είναι μια συνηθισμένη συγγραφέας.

Οργανώνει το βλέμμα της πάνω στην αρχαία Ελλάδα, από τον 16ο π.Χ. αιώνα έως τον 4ο μ.Χ. αιώνα, αναζητώντας τα ποιοτικά εκείνα στοιχεία, τις ιδιότητες και τις αρετές που έδωσαν μια τόσο μεγάλη χρονική διάρκεια στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Το βιβλίο της Ηντιθ Χωλ είναι κατά μία έννοια «παρέμβαση» στη μεγάλη συζήτηση που προκαλούν όσοι υποστηρίζουν θέσεις που εκφράζουν έναν πολιτισμικό σχετικισμό. Η Ηντιθ Χωλ έχει ισχυρή άποψη όχι για την «ανωτερότητα» των Ελλήνων, αλλά για την ικανότητά τους να αξιοποιήσουν τα θετικά και να δημιουργήσουν ευκαιρίες από τα αρνητικά. Εξηγεί: «Το ερώτημα πολιτικοποιήθηκε βασανιστικά. Οι κριτικές που αναφέρονται στον αποικισμό ή σε μορφές ρατσισμού τείνουν να υποβιβάσουν την ιδιαιτερότητα των αρχαίων Ελλήνων. Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που εξακολουθούν να υποστηρίζουν πως οι Έλληνες είχαν εντελώς δική τους ξεχωριστή ταυτότητα, ακόμη και ανωτερότητα, είναι συνήθως συντηρητικοί και εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στο να αποδείξουν την υπεροχή των ιδανικών της Δύσης και να καταλήξουν σε αξιολογικές κρίσεις για τον πολιτισμό. Το δικό μου πρόβλημα είναι πως δεν εντάσσομαι σε κανένα από τα δύο στρατόπεδα».

Η Ηντιθ Χωλ εστιάζει στην ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων (που πιστεύει ότι είναι ανιχνεύσιμη και στους σύγχρονους απογόνους) και έχει στηρίξει τη θεωρία της πάνω σε στοιχεία φυσικής επιλογής. Πιστεύει ότι ήταν οι κατάλληλοι άνθρωποι στις ιδανικές συνθήκες. Μια συνθήκη μπορεί να είναι ιδανική, όχι γιατί είναι αντικειμενικά θετική, αλλά γιατί ακόμη και μέσα από αντιξοότητα μπορεί να οδηγήσει σε ευνοϊκή αλληλουχία πράξεων. Η φτώχεια των Ελλήνων, λέει η Ηντιθ Χωλ, που τους βασάνιζε, λόγω των μικρής εκτάσεως χωραφιών, της άγονης γης και της απουσίας πρώτων υλών, τους οδήγησε να ανακαλύψουν τον κόσμο.

Η Ηντιθ Χωλ έχει τολμήσει μια κατασκευή. Προτείνει τα μοναδικά κοινά γνωρίσματα των Ελλήνων, χάρη στα οποία οδηγήθηκαν στα επιτεύγματά τους. Οι τέσσερις πρωταρχικές ιδιότητες ήταν η ποντοπορία, η καχυποψία απέναντι στην εξουσία, ο σεβασμός στην ατομικότητα και η έρευνα. Επιπλέον, «ήταν ανοικτοί σε νέες ιδέες, ήταν ευφυείς και πνευματώδεις, ήταν ανταγωνιστικοί, θαύμαζαν την αριστεία στους ταλαντούχους ανθρώπους, είχαν ευφράδεια και αγαπούσαν πολύ τις απολαύσεις».

Κομβικό συνεκτικό στοιχείο της προσέγγισης της Ηντιθ Χωλ είναι η έμφαση σε ατομικά χαρακτηριστικά παρά σε γεωπολιτικά. Κατά συνέπεια, ο ρόλος της πόλης, αν και παραμένει σημαντικός, δεν είναι τόσο κεφαλαιώδης όσο αυτός της ναυσιπλοΐας. Ο πόντος έναντι της αστικής οργάνωσης υπερτερεί, όπως και τα οφέλη της δράσης των ποντοπόρων: νέες ιδέες, κινητικότητα, φυσική επιλογή. Η Οδύσσεια συμβολίζει και εξιδανικεύει αυτά τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων.

Η Ηντιθ Χωλ δίνει βάρος στα κείμενα και στη λογοτεχνία, στην ακμή του θεάτρου και στη ρητορική ως μια πυκνή μύηση στον κόσμο των Ελλήνων, που διαρκώς τους συγκρίνει, τους αντιπαραβάλλει και τους ανατέμνει σε μια μακρά αφήγηση μεγάλης πνοής.

Πηγή: Καθημερινή