Το Σύνταγμα της Τροιζήνας και η θέση της Εκκλησίας

«Η Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο», 1836, τοιχογραφία του Γερμανού Λούντβιχ Μίχαελ φον Σβαντχάλερ, στον ανατολικό τοίχο της Αίθουσας Ελευ...

«Η Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο», 1836, τοιχογραφία του Γερμανού Λούντβιχ Μίχαελ φον Σβαντχάλερ, στον ανατολικό τοίχο της Αίθουσας Ελευθερίου Βενιζέλου, Μέγαρο της Βουλής των Ελλήνων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ερευνητή και μελετητή της Ελληνικής Επανάστασης παρουσιάζει ο τόμος με τα Πρακτικά του 7ου Συνεδρίου (2018), ενός από τα δέκα που ετοίμασε η Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητας της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με θέμα «Οι Φιλελεύθεροι Θεσμοί του Αγώνος της Ελληνικής Επαναστάσεως». Είχε προηγηθεί η έκδοση των πρακτικών των προηγούμενων έξι συνεδρίων (2011-2017), ενώ αναμένεται και η έκδοση των Πρακτικών του 8ου Συνεδρίου. Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση με τη φροντίδα και επιμέλεια των εκδ. Αρχονταρίκι.

Ο τόμος ξεκινάει με τα κύρια σημεία της εισήγησης του τ. Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Στόχος του τ. Προέδρου και πανεπιστημιακού δασκάλου, να αναδείξει το φιλελεύθερο πνεύμα του Συντάγματος της Τροιζήνας (1827). Ένα δεύτερο μέρος καλύπτουν 11 μελέτες γύρω από τις κατευθυντήριες γραμμές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, όπως της πρ. προέδρου της Βουλής των Ελλήνων κ. Αννας Μπενάκη-Ψαρούδα, η οποία στην εισήγησή της εξετάζει, μεταξύ άλλων, την ελευθερία της πατρίδος και την ελευθερία του ατόμου, για να καταλήξει στην καθοριστική σημασία των πρώτων Συνταγμάτων, αφού οι φιλελεύθερες και δημοκρατικές αρχές, ιδίως του Συντάγματος της Τροιζήνας, χρησίμευσαν ως σταθερή βάση όλων των Συνταγμάτων μέχρι σήμερα.

Η πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Αικατερίνη Ρωξάνα, επίσης, προχωρεί σε μια ενδιαφέρουσα παρουσίαση της συνάντησης ελληνικών και αμερικανικών πολιτειακών αντιλήψεων κατά τη διαμόρφωση θεσμών κράτους δικαίου στη χώρα μας, για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως η Ελλάδα, κατά την Επανάσταση, συνδέθηκε άρρηκτα μέσω του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων με τα πλέον θεσμικά προωθημένα κράτη του 19ου αι., με κορυφαίο παράδειγμα τα γενέθλια Συντάγματα Ελλάδας και ΗΠΑ και τον έλεγχο των πράξεων του νομοθέτη από τη δικαστική εξουσία.

Το τρίτο μέρος του τόμου περιστρέφεται γύρω από το θέμα: «Ορθόδοξη Πίστη και η Επανάσταση». Μεταξύ των έξι μελετών αναφέρουμε την εισήγηση του μακαριστού π. Γεωργίου Μεταλληνού για τη θέση της Εκκλησίας στο ελληνικό κράτος «κατά τις περί Συντάγματος κρίσεις του Αδαμαντίου Κοραή».

Η καταληκτική παρατήρησή του εύστοχη, νομίζω: «Με την καθοδήγηση του Κοραή, η Εκκλησία ως σώμα από περιέχον σύνολη τη ζωή του Εθνους-Γένους κατήντησε απλό περιεχόμενο, θεσμός, δηλαδή, μεταβαλλόμενη σε κάτι που από τη φύση της δεν μπορεί να είναι».

«Οι Φιλελεύθεροι Θεσμοί του Αγώνος της Ελληνικής Επαναστάσεως» είναι μια καλαίσθητη έκδοση με τη φροντίδα και επιμέλεια των εκδόσεων Αρχονταρίκι.

Στην ίδια ενότητα εντάσσεται και η εισήγηση του καθηγητή Λαογραφίας του ΔΠΘ Μανώλη Βαρβούνη για τη θέση της Εκκλησίας στο πολίτευμα και την παραδοσιακή καθημερινότητα της επαναστατημένης Σάμου, μια θέση κυριαρχική και πρωταγωνιστική από την ώρα που ξεκίνησε η Επανάσταση μέχρι το 1834 που έσβησε κάτω από την οθωμανική επιβολή, την οποία υπέθαλψαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και το ελληνικό κράτος με ανακούφιση αποδέχθηκε.

Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα, οι εισηγήσεις έχουν ως κεντρικό άξονα «Τα τεκταινόμενα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821». Ο επίκουρος καθηγητής Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Γεώργιος Ανδρουτσόπουλος, στην εισήγησή του για τις «περί θρησκείας διατάξεις» στο Σύνταγμα της Επιδαύρου, διαπιστώνει καταληκτικά ότι κατά την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση δεν πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός πως «η ορθόδοξη χριστιανική πίστη είναι κυριολεκτικά ζυμωμένη με τα ιστορικά βιώματα και τη μοίρα του ελληνικού λαού […] με αποτέλεσμα κάθε απόπειρα αποσύναψης του ενός στοιχείου από το άλλο να συναντάει εύλογες αντιδράσεις».

Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η εισήγηση του κ. Παναγιώτη Αγγελόπουλου, αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου ε.τ., ο οποίος, εξετάζοντας τις σχέσεις της Εκκλησίας και της πολιτείας από το Σύνταγμα του 1884 μέχρι και το ισχύον Σύνταγμα, εντοπίζει εκείνα τα στοιχεία που του επιτρέπουν να χαρακτηρίσει την Εκκλησία και την πολιτεία ως ρίζες του γένους και γι’ αυτό, στις όποιες δυσπλασίες παρατηρούνται μεταξύ τους, δεν πρέπει η προτεινόμενη θεραπεία να έχει να κάνει με τον διαχωρισμό και την αποκοπή των ριζών του έθνους.

Η σύντομη περιήγηση μας δίνει την αφορμή να ανοίξει μια νέα συζήτηση για τις σχέσεις Εκκλησίας - κράτους, βασιζόμενη στους προβληματισμούς και στα θέματα που άγγιξαν οι εισηγήσεις του παρόντος τόμου.

* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι φιλόλογος στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη, δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.

Πηγή: Χ. Στεργιούλης, Καθημερινή