Αρχαιολογικές επισκέψεις στις Κυκλάδες: Αφιέρωμα στην Βυζαντινή Αμοργό - Μέρος 2ο

Ευκτήριος οίκος στα Παραδείσια [Credit: Λ.Μαραγκού]. Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Βυζαντινή Αμοργό. Η Αμο...

Ευκτήριος οίκος στα Παραδείσια [Credit: Λ.Μαραγκού].

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Βυζαντινή Αμοργό.

Η Αμοργός κατά την Παλαιοχριστιανική και Πρωτοβυζαντινή Περίοδο

Αν και οι πηγές για την παλαιοχριστιανική και πρωτοβυζαντινή περίοδο είναι πενιχρές, το νησί της Αμοργού, όπως φαίνεται από την πληθώρα των μνημείων που έχουν ανασκαφεί και εντοπισθεί,  φαίνεται ότι  γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση, όπως και τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων.

Στα νότια του νησιού, στην περιοχή Κάτω Μεριά έχουν εντοπισθεί τέσσερις ναοί.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο παλαιοχριστιανικός ευκτήριος οίκος που ανασκάφηκε στον όρμο των Παραδεισίων. Πρόκειται για μονόχωρο μικρών διαστάσεων και ορθογώνιας κάτοψης, κτήριο κτισμένο με αρχαίο οικοδομικό υλικό. Το δάπεδο του οίκου καλύπτεται με μαρμάρινες πλάκες, κάποιες από τις οποίες φέρουν επιγραφές. Η ανοικοδόμησή του χρονολογείται στα χρόνια του αυτοκράτορα Κωνσταντίου Β΄(360-361) βάσει του νομίσματος που βρέθηκε κάτω από το δαπέδο.

Θεολογάκι στον Κάτω Κάμπο [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού].

Στον κόλπο του Κάτω Κάμπου είναι ορατά στη θάλασσα τα λείψανα μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Οικοδομικό υλικό και αρχιτεκτονικά μέλη της βασιλικής έχουν χρησιμοποιηθεί για την ανέγερση των δύο όμορων ναών της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. 

Ο ναός της Παναγίας του Πολίτη βρίσκεται στα βορειοανατολικά του οικισμού Κολοφάνα. Πρόκειται για μονόχωρο επιπεδόστεγο κτίσμα μικρών διαστάσεων, το οποίο είναι κτισμένο πάνω στο νότιο κλίτος τρίκλιτης  βασιλικής της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Από τη βασιλική σώζονται  κατά χώραν αρχιτεκτονικά μέλη (μαρμάρινα θωράκια και πεσσίσκοι τέμπλου), τμήματα των τοίχων, καθώς και οι τρεις ημικυκλικές αψίδες  στα ανατολικά. 

Παναγία του Πολίτη στην Κολοφάνα [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού].

Ο ναός της Αγίας Τριάδας βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Χωριού (Αρκεσίνη) πλησίον του ομώνυμου ελληνιστικού πύργου. 

Ο ναός πήρε τη σημερινή του μετά από τις επισκευές και τον περιορισμό του μεγέθους του. Αρχικά ανήκε στον τύπο της τρίκλιτης θολοσκεπούς βασιλικής. Σε μεταγενέστερη φάση, πιθανότατα λόγω κατάρρευσης του βόρειου και νότιου κλίτους, ο ναός  περιορίστηκε στο κεντρικό κλίτος και στεγάστηκε με καμάρα που εδράστηκε σε τοίχους που έφραξαν τη βόρεια και νότια τοξοστοιχία. Η ανέγερση του ναού τον 7ο αι., ίσως και τον 8ο αι., πρέπει πιθανότατα να συνδεθεί  με τη χρήση του  όμορου ελληνιστικού  πύργου μέχρι και τον 8ο αιώνα.

Ναός Αγίας Τριάδας στην Αρκεσίνη. [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού].

Ναός Αγίας Τριάδας στην Αρκεσίνη. [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού].

Στον οικισμό των Καταπόλων, το επίνειο της αρχαίας Μινώας, όπου τα τελευταία ανασκάπτεται σε οικόπεδα ιδιωτών ένας αρκετά εύρωστος και εκτεταμένος οικισμός, που χρονολογείται από τους ρωμαϊκούς μέχρι τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους, βρίσκεται ο Ναός της Παναγίας Καταπολιανής. Πρόκειται για μονόχωρο καμαροσκεπή ναό με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά, που έχει κτιστεί στο βόρειο κλίτος τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη (θωράκια, κίονες, κιονόκρανα, επίκρανα, κοσμήτες και υπέρθυρα) είναι διάσπαρτα στον χώρο ή εντοιχισμένα στο ναό.

Παναγία Καταπολιανή στα Κατάπολα.  [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού]. 

Στα δυτικά του οικισμού των Καταπόλων, στη θέση Κατ’Ακρωτήρι, βρίσκεται ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός  της Παναγίτσας. Είναι κτισμένος πάνω σε βασιλική των παλαιοχριστιανικών χρόνων, όπως μαρτυρεί η αψίδα, τμήμα της οποίας είναι ορατό στα ανατολικά του σύγχρονου ναού και τα ευάριθμα οικοδομικά και αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν εντοιχισμένα σε αυτόν. 

Παναγίτσα στο Κατ’ Ακρωτήρι Καταπόλων.  [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού]. 

Στο βορεινό κόλπο των Αγίων Σαράντα, στη θέση Λεύκες στα νότια των Καταπόλων, βρίσκεται ο ναός των Αγίων Σαράντα. Πρόκειται για δίδυμο καμαροσκεπή ναό που έχει κτισθεί στα θεμέλια αψίδας  παλαιοχριστιανικής βασιλικής. 

Ναός των Αγίων Σαράντα στις Λεύκες Καταπόλων [Credit: Μ. Βόγκλη]

Στα ανατολικά των Καταπόλων βρίσκεται ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός του Ταξιάρχη ή Ασωμάτων.  Πρόκειται για ναό μικρών διαστάσεων που έχει κτισθεί σε ερείπια αψίδας παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στους τοίχους του ναού έχουν εντοιχισθεί αρχιτεκτονικά μέλη της παλαιοχριστιανικής περιόδου. 

Στη θέση Βορεινά, στα βόρεια του οικισμού Βρούτση της Κάτω Μεριάς, έχουν εντοπιστεί λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, όπως μαρτυρούν οι κατά χώραν αρράβδωτοι κίονες.

Ναός Παναγίας στον Όρμο Αιγιάλης.  [Credit: Παρασκευάς Ρούσσος, φύλακας Αρχαιολογικού Μουσείου Αμοργού]. 

Ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός Παναγίας στον Όρμο Αιγιάλης είναι κτισμένος αψίδα  παλαιότερου ναού στην ίδια θέση. Παλαιοχριστιανικά οικοδομικά μέλη, ορισμένα με ανάγλυφη διακόσμηση, είναι εντοιχισμένα στο ναό της Παναγίτσας, αλλά και σε άλλους ναούς της ευρύτερης περιοχής. 

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Βυζαντινή Αμοργό.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Κ. Καλοκύρης, Έρευναι χριστιανικών μνημείων εις τας νήσους Νάξον, Αμοργόν και Λέσβον, Αθήναι 1960.

Λ. Μαραγκού, Η Μονή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας στην Αμοργό, Αθήνα 1988.

Λ. Μαραγκού, Αμοργός Ι-Η Μινώα. Η πόλις, ο λιμήν και η μείζων περιφέρεια, Αθήναι 2002.

Λ. Μαραγκού, Αμοργός ΙΙ-Οι αρχαίοι πύργοι, Αθήναι 2005.

Λ. Μαραγκού, Ο αρχαίος πύργος στο Χωριό-Αγία Τριάδα Αρκεσίνης Αμοργού, Αθήνα 2009.

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων