Σε δημοπρασία αδημοσίευτο χειρόγραφο του Ναπολέοντα για τη μάχη του Άουστερλιτς

Αποτελούμενο από 74 σελίδες, το χειρόγραφο αρχίζει με μια περίληψη των γεωπολιτικών γεγονότων που προηγήθηκαν του Άουστερλιτς, συμπεριλαμβαν...

Αποτελούμενο από 74 σελίδες, το χειρόγραφο αρχίζει με μια περίληψη των γεωπολιτικών γεγονότων που προηγήθηκαν του Άουστερλιτς, συμπεριλαμβανομένης της αναίμακτης γαλλικής κατάληψης της Βιέννης στα μέσα Νοεμβρίου 1805.

«Αυτή είναι η πιο όμορφη βραδιά της ζωής μου. Αλλά με λύπη μου σκέφτομαι ότι θα χάσω έναν μεγάλο αριθμό από αυτούς τους καλούς άνδρες» έγραφε ο Ναπολέων την παραμονή της μάχης του Άουστερλιτς.

Μια περιγραφή της μεγαλύτερης στρατιωτικής νίκης του Ναπολέοντα, ειπωμένης με τα δικά του λόγια, δημοπρατείται στον οίκο Christie's.

Ο Ναπολέων Βοναπάρτης, κάποτε ο ισχυρότερος άνθρωπος στη Γη, έζησε τις τελευταίες του ημέρες στο ζοφερό ακρωτήρι της Αγίας Ελένης, ένα ηφαιστειακό νησί στη μέση του Νότιου Ατλαντικού. Κρατήθηκε εκεί αιχμάλωτος από το 1815 έως το 1821 (έτος θανάτου του) από τους Βρετανούς, οι οποίοι τον υπέβαλαν σε κάθε είδους ταπεινώση.

Μεταξύ αυτών ήταν και η στέγαση σε μια κρύα, γεμάτη αρουραίους κατοικία που ονομαζόταν Longwood και δεν ήταν καθόλου μεγαλοπρεπής. Οι αξιωματούχοι τον προσφωνούσαν επίσης υποτιμητικά ως «στρατηγό Βοναπάρτη» αντί να χρησιμοποιούν τον αυτοκρατορικό του τίτλο (ο Ναπολέων προτιμούσε το «αυτοκράτορας Ναπολέων», έχοντας αυτοστεφθεί αυτοκράτορας των Γάλλων το 1804).

Καθώς οι εβδομάδες στην Αγία Ελένη μετατράπηκαν σε μήνες και οι μήνες σε χρόνια, ο αιχμάλωτος βίωσε ένα μείγμα κατάθλιψης, μοναξιάς και πλήξης. Ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους περνούσε τον χρόνο του ήταν το γράψιμο – τις περισσότερες φορές αναφερόμενος στα δικά του επιτεύγματα. Το χειρόγραφο που δημοπρατείται αφηγείται τον πιο διάσημο στρατιωτικό του θρίαμβο, τη μάχη του Άουστερλιτς το 1805.

 Baron Louis Albert Bacler d’Albe (1761-1824), Ο Ναπολέων επισκέπτεται το στρατόπεδο, την παραμονή της μάχης του Άουστερλιτς, 1 Δεκεμβρίου 1805. Château de Versailles, France. Φωτο: Bridgeman Images

Σύμφωνα με τον ιστορικό Frank McLynn και το βιβλίο του «Napoleon: A Biography», «το Άουστερλιτς ήταν για τον Ναπολέοντα ό,τι ήταν οι μάχες των Γαυγαμήλων για τον Αλέξανδρο, η Κανναία για τον Αννίβα και η Αλεσία για τον Ιούλιο Καίσαρα». Με άλλα λόγια, έγραψε, ήταν μια «τέλεια νίκη».

Η σύγκρουση έλαβε χώρα στη σημερινή περιοχή της Νότιας Μοραβίας της Τσεχικής Δημοκρατίας, με τη Μεγάλη Στρατιά του Ναπολέοντα να νικάει ολοκληρωτικά τις συνδυασμένες δυνάμεις της ρωσικής και της αυστριακής αυτοκρατορίας. Η ημερομηνία της είχε μεγάλη συμβολική σημασία για τον νικητή: Η 2η Δεκεμβρίου του 1805 σηματοδοτούσε την πρώτη επέτειο της στέψης του ως αυτοκράτορα.

Αποτελούμενο από 74 σελίδες, το χειρόγραφο αρχίζει με μια περίληψη των γεωπολιτικών γεγονότων που προηγήθηκαν του Άουστερλιτς, συμπεριλαμβανομένης της αναίμακτης γαλλικής κατάληψης της Βιέννης στα μέσα Νοεμβρίου 1805.

Τα αξιομνημόνευτα επεισόδια, ωστόσο, έρχονται λίγο πριν, κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά την ίδια τη μάχη. Μεταξύ αυτών είναι η περιήγηση του Ναπολέοντα στον στρατό του την παραμονή της μάχης. Οι στρατιώτες του δημιούργησαν με αφοσίωση μια φωταγωγημένη πομπή γι' αυτόν, ανάβοντας μυριάδες αχυρένιους πυρσούς, τοποθετώντας τους σε στύλους και επευφημώντας δυνατά τον ηγέτη τους.

Carle Vernet, Ο Ναπολέων δίνει τη διαταγή πριν από τη μάχη του Άουστερλιτς στις 2 Δεκεμβρίου 1805, 1808. Château de Versailles, Γαλλία. Φωτο: © Josse / Bridgeman Images,

Πριν από τη μάχη, ο Ναπολέων παραχώρησε σκόπιμα στους αντιπάλους του το υψηλότερο έδαφος που είναι γνωστό ως υψώματα Pratzen. Αποδυνάμωσε επίσης τη δεξιά πτέρυγα του στρατού του στην κοιλάδα που βρίσκεται από κάτω.

Αυτό δελέασε τον εχθρό να εξαπολύσει μεγάλη επίθεση εναντίον του, αγνοώντας –εν μέρει λόγω της βαριάς ομίχλης που κάλυπτε τα Υψώματα νωρίς στις 2 Δεκεμβρίου 1805– ότι οι Γάλλοι είχαν ενισχύσει σημαντικά το κέντρο τους.

Υπό τη διοίκηση του στρατάρχη Soult, το κέντρο αυτό ανέβηκε ορμητικά στον λόφο και χώρισε τις αυστρορωσικές δυνάμεις στα δύο. Ήταν ένας καταστροφικός ελιγμός που κατέληξε σε ολοκληρωτική νίκη, παρά το γεγονός ότι οι Γάλλοι ήταν σημαντικά λιγότεροι.

«Το Άουστερλιτς ήταν το επίτευγμα του Ναπολέοντα, και αυτή η αναφορά ήταν ο τρόπος του να το υπενθυμίσει στη γενιά του και να το πει στις μελλοντικές», λέει ο ειδικός Thomas Venning. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ο Ναπολέων εργάστηκε πάνω στο χειρόγραφό του, αλλά δεδομένου ότι εξορίστηκε στην Αγία Ελένη προς τα τέλη του 1815, πρέπει να γράφτηκε περισσότερο από μια δεκαετία μετά το Άουστερλιτς.

Ένα συναρπαστικό ερώτημα είναι πόσο ακριβής είναι η αφήγηση του Ναπολέοντα – όχι τόσο επειδή η μνήμη του ίσως τον πρόδιδε, αλλά επειδή μέρος του σκοπού αυτού του κειμένου ήταν σίγουρα να συμβάλει στη διαμόρφωση της μεταθανάτιας φήμης του. Είχε λόγους να είναι φειδωλός με την αλήθεια.

Ο χάρτης της μάχης.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Ναπολέων μιλάει για τον σχεδιασμό πίσω από τον περίφημο ελιγμό του, για παράδειγμα –«καταλαμβάνοντας εύκολα τα υψώματα Pratzen και κόβοντας τον εχθρικό στρατό στα δύο»– είναι σαν η στρατηγική του ιδιοφυΐα και μόνο να είχε κερδίσει την μάχη εκείνη την ημέρα. Προσθέτει ότι «ποτέ δεν υπήρξε μάχη στην οποία η έκβαση να ήταν τόσο λίγο αμφισβητήσιμη», αγνοώντας μάλλον τη σημασία παραγόντων όπως η ομίχλη.

Αν και ευανάγνωστο από την αρχή μέχρι το τέλος, το χειρόγραφο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Παραμένει σε μορφή προσχεδίου, με ένα μέρος του να έχει γραφτεί από το χέρι του υπηρέτη του, Louis-Joseph Marchand, ένα μέρος από το χέρι του οικονόμου του, Henri-Gatien Bertrand, και ένα μέρος που αποτελείται από σύντομες σημειώσεις του ίδιου του Ναπολέοντα.

Μια τέτοια σημείωση βρίσκεται ακριβώς στο σημείο όπου αρχίζει η μάχη. Ο Ναπολέων έχει προσθέσει τις λέξεις «Bataille d'Austerlitz» σε εντυπωσιακά μεγάλο κείμενο στο περιθώριο – τονίζοντας τον διαρκή ενθουσιασμό του για το μέγεθος του θριάμβου του.

Ήδη από το 1806 είχε δώσει εντολή στον αρχηγό του επιτελείου του, τον στρατάρχη Berthier, να συντάξει επίσημη έκθεση της μάχης. Ωστόσο, ο Ναπολέων δεν έμεινε ποτέ αρκετά ευχαριστημένος με αυτήν ώστε να εγκρίνει τη δημοσίευσή της. Η εξορία στην Αγία Ελένη του πρόσφερε τον χρόνο να γράψει τη δική του, οριστική έκθεση του μεγάλου θριάμβου του. Το χειρόγραφο είναι γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, αλλά παραμένει σε μεγάλο βαθμό η άποψη του έκπτωτου αυτοκράτορα για τα γεγονότα.

Ο στρατηγός Rapp παρουσιάζει στον Ναπολέοντα τον ηττημένο πρίγκιπα Repnin-Volkonsky. Francois Gérard (1770-1837), Η μάχη του Άουστερλιτς, 2 Δεκεμβρίου 1805, ζωγραφισμένο το 1810. Château de Versailles

Η αφήγηση του Ναπολέοντα τελειώνει με ένα γνωστό επεισόδιο, στο οποίο οι ηττημένοι Ρώσοι προσπαθούν να διαφύγουν από το πεδίο της μάχης μέσω παγωμένων υδάτων κοντά στο χωριό Σατσάν. Το γαλλικό πυροβολικό λέγεται ότι έσπασε σκόπιμα τον πάγο, προκαλώντας τον πνιγμό αμέτρητων Ρώσων. «Ολόκληρες φάλαγγες καταποντίστηκαν», γράφει ο Ναπολέων. «Από τη μέση των τεράστιων λιμνών ακούγονταν οι κραυγές χιλιάδων ανδρών που δεν μπορούσαν να βοηθηθούν».

Ωστόσο, πολλοί ιστορικοί αμφισβητούν αυτή την εκδοχή των γεγονότων, υποστηρίζοντας ότι σχετικά λίγοι στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους με αυτόν τον τρόπο και ότι τα εν λόγω νερά ήταν λιμνούλες και όχι λίμνες. Το συμπέρασμα είναι ότι ο Ναπολέων ωραιοποίησε και πάλι την αλήθεια – αυτή τη φορά για να αναδείξει την αδίστακτη νίκη του.

Λίγο μετά τον θάνατό του, περισσότερα από 20 κείμενα που έγραψε ο Ναπολέων στην Αγία Ελένη εμφανίστηκαν σε δύο πολύτομες εκδόσεις: Recueil des pièces authentiques sur le captif de Sainte-Hélène και Mémoires pour servir à l'histoire de France sous le règne de Napoléon. Αυτά περιλάμβαναν περιγραφές αρκετών μαχών.

Η περιγραφή του για το Άουστερλιτς, ωστόσο, αποτελούσε μέρος μιας μάζας αδημοσίευτου υλικού που πέρασε στον οικονόμο του Bertrand (ο οποίος επέζησε του Ναπολέοντα κατά δύο δεκαετίες) και παρέμεινε στην κατοχή των απογόνων του οικονόμου μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα.

Πηγή: LiFO