Ανατολική Έρημος του Σουδάν: Ανακαλύφθηκαν νέα ευρήματα από βραχογραφίες

Βραχογραφία σε μια τοποθεσία γύρω από το Gebel Nahoganet στην ανατολική έρημο του Σουδάν. [Credit: Cooper et al.] Η άνυδρη έρημος του Ανατολ...

Βραχογραφία σε μια τοποθεσία γύρω από το Gebel Nahoganet στην ανατολική έρημο του Σουδάν. [Credit: Cooper et al.]

Η άνυδρη έρημος του Ανατολικού Σουδάν, η έρημος Atbai, μοιάζει απίθανο μέρος για να βρει κανείς αποδείξεις αρχαίων βοσκών. Αλλά σε αυτό το ξηρό περιβάλλον, μία νέα έρευνα βρήκε βραχογραφίες ηλικίας άνω των 4.000 ετών που απεικονίζουν βοοειδή.

Το 2018 και το 2019, μια ομάδα αρχαιολόγων πό το Πανεπιστήμιο Macquarie στο Σίνδεΐ, την Ακαδημία Επιστήμης (Polish Academy of Science’s Institute of Mediterranean) στην Πολωνία αλλά και την Ακαδημία Πολιτισμού της Ανατολής (Oriental Culture) εργάστηκε για το έργο Atbai Survey Project. Η ομάδα ανακάλυψε 16 νέες θέσεις με βραχογραφίες ανατολικά της σουδανικής πόλης Wadi Halfa, σε ένα από τα πιο ερημικά μέρη της Σαχάρας. Η περιοχή αυτή δεν δέχεται σχεδόν καθόλου ετήσιες βροχοπτώσεις.

Σχεδόν όλες αυτές οι τοποθεσίες με βραχογραφίες είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την απεικόνιση βοοειδών, είτε ως μοναχική αγελάδα είτε ως μέρος ενός μεγαλύτερου κοπαδιού.

Εκ πρώτης όψεως, αυτό είναι ένα αινιγματικό πλάσμα που μπορεί να βρεθεί σκαλισμένο σε βράχους της ερήμου. Τα βοοειδή χρειάζονται άφθονο νερό και στρέμματα βοσκοτόπων και θα χάνονταν γρήγορα σήμερα σε ένα τέτοιο αμμοθραυσμένο περιβάλλον.

Ο ερευνητής Τζουλιέν Κούπερ (Julien Cooper) από το Πανεπιστήμιο Macquarie ανέφερε ότι δεν μπορεί να διανοηθεί πως μετά από τόσα χρόνια δεν αλλοιώθηκαν τα σκαλίσματα που βρέθηκαν στους τοίχους από πέτρα, διότι το κλίμα στην έρημο είναι ξερό και στεγνό και χρειάζεται αρκετή ποσότητα νερού για να διατηρηθούν με το πέρασμα του χρόνου.

Στο σύγχρονο Σουδάν, τα βοοειδή απαντώνται μόνο περίπου 600 χιλιόμετρα νότια, όπου τα βορειότερα γεωγραφικά πλάτη των αφρικανικών μουσώνων δημιουργούν εφήμερα καλοκαιρινά λιβάδια κατάλληλα για την εκτροφή βοοειδών.

Το θέμα των βοοειδών στην αρχαία βραχογραφία είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που τεκμηριώνουν μια περασμένη εποχή της «πράσινης Σαχάρας».

Νέες τοποθεσίες που ανακαλύφθηκαν σε έρευνες στο Ανατολικό Σουδάν.
© The Atbai Survey Project

Η «πράσινη Σαχάρα»

Οι αρχαιολογικές και κλιματολογικές έρευνες πεδίου σε ολόκληρη τη Σαχάρα, από το Μαρόκο μέχρι το Σουδάν και παντού στο ενδιάμεσο, έχουν απεικονίσει μια ολοκληρωμένη εικόνα μιας περιοχής που ήταν πολύ πιο υγρή.

Οι επιστήμονες του κλίματος, οι αρχαιολόγοι και οι γεωλόγοι αποκαλούν αυτή την περίοδο «υγρή αφρικανική περίοδο». Ήταν μια περίοδος αυξημένων καλοκαιρινών βροχοπτώσεων των μουσώνων σε ολόκληρη την ήπειρο, η οποία ξεκίνησε πριν από περίπου 15.000 χρόνια και έληξε πριν από περίπου 5.000 χρόνια.

Αυτή η «πράσινη Σαχάρα» αποτελεί μια ζωτική περίοδο στην ανθρώπινη ιστορία. Στη Βόρεια Αφρική, τότε ξεκίνησε η γεωργία και εξημερώθηκαν τα ζώα.

Σε αυτό το μικρό «υγρό κενό», πριν από περίπου 8.000-7.000 χρόνια, οι ντόπιοι νομάδες υιοθέτησαν βοοειδή και άλλα ζώα, όπως πρόβατα και κατσίκες, από τους βόρειους γείτονές τους στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή.

Μια στενή σχέση ανθρώπου-ζώου

Όταν οι προϊστορικοί καλλιτέχνες ζωγράφιζαν βοοειδή στους βραχώδεις καμβάδες τους στο σημερινό Σουδάν, η έρημος ήταν μια χορταριασμένη σαβάνα. Γέμιζε από λίμνες, ποτάμια, βάλτους και νερόλακκους και τυπικά αφρικανικά θηράματα όπως ελέφαντες, ρινόκεροι και τσιτάχ - πολύ διαφορετική από τις σημερινές ερήμους.

Τα βοοειδή δεν ήταν μόνο πηγή κρέατος και γάλακτος. Η προσεκτική εξέταση της βραχογραφίας και των αρχαιολογικών αρχείων αποκαλύπτει ότι τα ζώα αυτά είχαν τροποποιηθεί από τους ιδιοκτήτες τους. Τα κέρατα παραμορφώθηκαν, το δέρμα διακοσμήθηκε και δημιουργήθηκαν τεχνητές πτυχές στο λαιμό τους, τα λεγόμενα «μενταγιόν».

Τα βοοειδή θάβονταν ακόμη και μαζί με τους ανθρώπους σε τεράστια νεκροταφεία, υποδηλώνοντας μια στενή σχέση μεταξύ ανθρώπου, ζώου και ομαδικής ταυτότητας.

Οι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής

Στο τέλος της «υγρής περιόδου», γύρω στο 3000 π.Χ., τα πράγματα άρχισαν να επιδεινώνονται ραγδαία. Οι λίμνες και τα ποτάμια στέρεψαν και η άμμος κατάπιε τα νεκρά βοσκοτόπια. Οι επιστήμονες συζητούν πόσο γρήγορα επιδεινώθηκαν οι συνθήκες, και αυτό φαίνεται να διέφερε πολύ σε συγκεκριμένες υποπεριοχές.

Οι τοπικοί ανθρώπινοι πληθυσμοί είχαν μια επιλογή - να εγκαταλείψουν την έρημο ή να προσαρμοστούν στα νέα ξηρά δεδομένα τους. Για εκείνους που εγκατέλειψαν τη Σαχάρα για υγρότερα μέρη, το καλύτερο καταφύγιο ήταν ο Νείλος. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η δύσκολη περίοδος κατέληξε επίσης στην άνοδο των αστικών αγροτικών πολιτισμών στην Αίγυπτο και το Σουδάν.

Η πιο συνηθισμένη εικόνα στην τοπική βραχογραφία ήταν τα βοοειδή.
[Credit: Julien Cooper]

Ορισμένες από τις ερήμους, όπως η έρημος Atbai γύρω από το Wadi Halfa, όπου ανακαλύφθηκε η βραχογραφία, σχεδόν ερημώθηκαν. Ούτε τα πιο σκληρά ζώα δεν μπορούσαν να επιβιώσουν σε τέτοιες περιοχές. Για όσους παρέμειναν, τα βοοειδή εγκαταλείφθηκαν για πιο σκληρά αιγοπρόβατα (η καμήλα δεν θα εξημερωνόταν στη Βόρεια Αφρική για άλλα 2.000-3.000 χρόνια).

Αυτή η εγκατάλειψη θα είχε σημαντικές επιπτώσεις σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής: διατροφή και έλλειψη γάλακτος, μεταναστευτικές συνήθειες των οικογενειών βοσκών και για τους νομάδες που ήταν τόσο συνδεδεμένοι με τα βοοειδή τους, την ίδια την ταυτότητα και την ιδεολογία τους.

Πλέον αυτή η περιοχή δέχεται πολύ σπάνια βροχοπτώσεις, με το τοπίο να φαντάζει σκηνικό από τρομακτική ταινία.

Νέες φάσεις της ιστορίας

Οι αρχαιολόγοι, που αφιερώνουν τόσο πολύ χρόνο στα αρχαία αντικείμενα του παρελθόντος, συχνά ξεχνούν ότι οι πρόγονοί μας είχαν συναισθήματα. Ζούσαν, αγαπούσαν και υπέφεραν ακριβώς όπως κι εμείς. Η εγκατάλειψη ενός ζώου που αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό βασικό μέρος της ταυτότητάς τους και με το οποίο μοιράζονταν μια συναισθηματική σχέση, δεν μπορεί να ήταν εύκολη για τα συναισθήματά τους και την αίσθηση της θέσης τους στον κόσμο.

Για τις κοινότητες που μετανάστευσαν και έζησαν στον Νείλο, τα βοοειδή συνέχισαν να αποτελούν σύμβολο ταυτότητας και σημασίας. Στην αρχαία πρωτεύουσα του Σουδάν, την Κέρμα, οι ηγέτες της κοινότητας θάβονταν σε περίτεχνους τάφους που περιζώνονταν από κρανία βοοειδών. Μια ταφή είχε ακόμη και 4.899 κρανία.

Σήμερα στο Νότιο Σουδάν και σε μεγάλο μέρος του Κέρατος της Αφρικής, παρόμοιες πρακτικές σχετικά με τα βοοειδή και την πολιτιστική τους εξέχουσα θέση διατηρούνται μέχρι σήμερα. Εδώ, όπως και στην αρχαία Σαχάρα, τα βοοειδή διακοσμούνται, σημαδεύονται και έχουν σημαντική θέση στις ταφικές παραδόσεις, με τα κρανία βοοειδών να σημαδεύουν τους τάφους και τα βοοειδή να καταναλώνονται στις γιορτές.

Καθώς εισερχόμαστε σε μια νέα φάση της ανθρώπινης ιστορίας που υπόκειται σε ραγδαίες κλιματικές διακυμάνσεις και περιβαλλοντική υποβάθμιση, πρέπει να αναλογιστούμε πώς ακριβώς θα προσαρμοστούμε πέρα από τα ζητήματα της οικονομίας και της διαβίωσης.

Ένας από τους βασικότερους κοινούς παρονομαστές του πολιτισμού είναι η σχέση μας με το κοινό μας τοπίο. Η περιβαλλοντική αλλαγή, είτε μας αρέσει είτε όχι, θα μας αναγκάσει να δημιουργήσουμε νέες ταυτότητες, σύμβολα και νοήματα.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Julien Cooper et al. 2023. Rock Art Surveys in the Sudanese Eastern Desert: Results of the 2018-2019 Atbai Survey Project. Journal of Egyptian Archaeology 109 (1-2); doi: 10.1177/03075133231211

Πηγή: The Conversation, ErtNews