Δεισιδαιμονίες και Μαγεία στην Αρχαία Ελλάδα

Διπλωμένος κατάδεσμος από την Άκανθο Χαλκιδικής   με ένα καρφί να τον τρυπάει. Παράλληλα με τις πεποιθήσεις και τις τελετές της επίση...

Διπλωμένος κατάδεσμος από την Άκανθο Χαλκιδικής 
με ένα καρφί να τον τρυπάει.

Παράλληλα με τις πεποιθήσεις και τις τελετές της επίσημης θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα εντοπίζουμε πολύ συχνά δεισιδαιμονίες και τη λατρεία των σκοτεινών δυνάμεων του σύμπαντος. Τα μαγικά κείμενα και οι κατάδεσμοι μαρτυρούν τη δύναμη των μάγων στην αρχαία Ελλάδα.

Διώχνοντας το κακό μάτι:

Οι δεισιδαιμονίες οδηγούσαν συχνά σε απαγορεύσεις και υποχρεώσεις τους Έλληνες. Κάποιες μέρες του μήνα που θεωρούνταν δυσοίωνες έπρεπε να αποφεύγει κανείς τις σημαντικές εργασίες, όπως η σπορά και ο γάμος. Ακόμη έπρεπε να αποφεύγονται συγκεκριμένες πράξεις που έφερναν δυστυχία στους θεούς, δηλαδή δεν έπρεπε να διασχίσουν ποταμούς  χωρίς προηγουμένως να προσευχηθούν , να κόψουν τα νύχια τους κατά τη διάρκεια μίας θυσίας ή να βάλουν μικρό παιδί να καθίσει πάνω σε τάφο. Ακόμη όμως και αν ο αρχαίος Έλληνας απέφευγε όλα τα παραπάνω έτρεμε μήπως πέσει θύμα μαγείας. Για να ξορκίσει το κακό κατέφευγε σε συγκεκριμένες χειρονομίες ή έφτυνε γύρω του και τέλος φορούσε φυλαχτά (περίαπτα) που προμηθευόταν από μάγους με τη μαρφή κοσμημάτων (βραχιόλια, μενταγιόν και δαχτυλίδια).  Ακόμη υπήρχαν μαγικές πέτρες που είχαν χαραγμένες πάνω τους φράσεις όπως « Καλή τύχη!».

Αρχαία πινακίδα κατάρας

Ο Πλάτωνας για το θέμα αυτό είχε πει: « Περιπλανώμενοι τσαρλατάνοι, μάντεις, παρουσιάζονται στην πόρτα των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν δύναμη σταλμένη από τους θεούς. Αν κάποιος έχει έναν εχθρό τον οποίο επιθυμεί να ζημιώσει οικονομικά, κάνουν τα πάντα για να τον βλάψουν, εξαπολύοντας εναντίον του κακά πνεύματα και δένοντάς τον με μάγια».

Πώς προβλέπεται το μέλλον:

Για να απαντήσουν στα ερωτήματα των πελατών τους, οι μάντεις χρησιμοποιούσαν διάφορες τεχνικές που τους αποκάλυπταν το μέλλον:

-         «Κληρομαντεία», στην οποία χρησιμοποιούσαν κλήρους (πετραδάκια, κομμάτια ξύλου με σημάδια, ανακατεμένα μέσα σε ένα δοχείο),

-         «Ορνιθομαντεία», εξέταση του πετάγματος των πουλιών,

-         «Ονειρομαντεία», ερμηνεία των ονείρων,

-         «Υδρομαντεία», μελέτη σταγόνων λαδιού που ρίχνονταν σε νερό,

-         «Νεκρομαντεία», επίκληση των ψυχών των νεκρών,

-         «Ωοσκοπία», παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο έσπαγε ένα αυγό και

-         «Κοσκινομαντεία», που επέτρεπε με την βοήθεια ενός κόσκινου, να ανακαλύψει κάποιος έναν κλέφτη ή να μάθει πώς να γιατρέψει μια άρρωστη αγελάδα.

Αλλά και η αστρολογία ήταν στη μόδα. Όλα ήταν σημάδια: φυσικές καταστροφές, εκλείψεις, ουράνια φαινόμενα, εκ γενετής αναπηρίες. Οι ερμηνείες δίνονταν από απλούς ανθρώπους κυρίως όμως από μάντεις.

Οι μάγοι

Ένα ολόκληρο πλήθος «ειδικών» επωφελήθηκε, περισσότερο ή λιγότερο έντιμα, από τους δεισιδαιμονικούς φόβους των ανθρώπων. Μάγοι, περιπλανώμενοι και θορυβώδεις, εντυπωσίαζαν τις αθώες ψυχές με τα μυστηριώδη φίλτρα τους ή τα θεαματικά τους ξόρκια. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και την περσική μαγεία, που ήταν συνδεδεμένη με την μαντεία, την ιατρική και την αστρολογία. Πολλοί επαγγελματίες της μαγείας ισχυρίζονταν ότι βρίσκονταν υπό την προστασία των ξακουστών Περσών μάγων, για να προσδώσουν κύρος στις μεθόδους με τις οποίες υπότασσαν τους «δαίμονες» στη θέλησή τους. Οι γυναίκες της Θεσσαλίας, που θεωρούνταν ότι φύλαγαν τα μυστικά της μυθικής μάγισσας Μήδειας, είχαν μεγάλη φήμη σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.

Μάγοι και μάγισσες περηφανεύονταν πως μπορούσαν να αλλάξουν τη φυσική τάξη – να σταματήσουν την πορεία του ήλιου, για παράδειγμα ή να κατεβάσουν το φεγγάρι στη γη. Στην πράξη όμως, οι άνθρωποι τους επισκέπτονταν για να ζητήσουν πράγματα πολύ πιο πεζά: να μάθουν το μέλλον, να απομακρύνουν το κακό μάτι, να τους αποκαλυφθεί η θεραπεία κάποιας σοβαρής αρρώστιας, να εξουδετερώσουν έναν πολιτικό ή επαγγελματικό αντίπαλο, να κερδίσουν μια δίκη…. αλλά και να ξανακερδίσουν έναν άστατο εραστή ή να τρελάνουν από έρωτα το αδιάφορο αντικείμενο του πόθου τους.

Τα συστατικά μιας μαγικής τελετής

Όσοι πήγαιναν να συμβουλευτούν μάγο ανήκαν κατά κανόνα στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Κάποιες φορές, όμως, άντρες και γυναίκες ανώτερης τάξης δε δίσταζαν να καταφύγουν στα ερωτικά ή θανατηφόρα μάγια, τα μυστικά των οποίων κατείχαν οι μάγοι.

Η μαγική τελετή δανειζόταν πολλά από τη θρησκεία: ξόρκια και προσφορές στους «δαίμονες», τους συνδετικούς κρίκους ανθρώπων και θεών, εξαγνισμό με νερό ή φωτιά. Οι μάγοι και οι μάγισσες διέθεταν ολόκληρο εξοπλισμό, προορισμένο να εντυπωσιάσει τους πελάτες. Χρησιμοποιούσαν οστά και άλλα μακάβρια αντικείμενα κλεμμένα από τάφους, μαλλιά και κομμένα νύχια αυτού που πρόκειται να πέσει στα δίχτυα τους, κέρινες κούκλες με τη μορφή του θύματος, τρυπημένες με καρφιά. Οι μάγοι έφτιαχναν επίσης κατάδεσμους, λεπτά πλακίδια από μόλυβδο, γκρίζα όπως ο θάνατος. Πάνω τους χαράσσονταν κείμενα που έδεναν το θύμα με τους χθόνιους θεούς, ύστερα το πινάκιο τυλιγόταν σε ρολό και διαπερνιόταν από ένα καρφί. Στη συνέχεια, τοποθετούνταν κρυφά μέσα σε ένα τάφο. Ο νεκρός αναλάμβανε να μεταφέρει το αίτημα στους «δαίμονες».  

Η δύναμη του κειμένου του κατάδεσμου ενισχυόταν με διάφορα τεχνάσματα: επίκληση ξένων θεών, κείμενο γραμένο από τα δεξιά προς τα αριστερά, μυστηριώδης γραφή που συνδύαζε διάφορα αλφάβητα και σύμβολα μυστικιστικά, μαγικές φράσεις αποτελούμενες από γράμματα φαινομενικά ακατανόητα, τρομακτικές μορφές ζώων ή δαιμονικών όντων. Επιπλέον, κυκλοφορούσαν κατάλογοι με τελετές και ξόρκια, με τους οποίους οι μάγοι μετέδιδαν τη γνώση τους. 

Βιβλιογραφία: 


Sophie Royer, Catherine Salles, Francois Trassard "Η Ζωή στην Ελλάδα την Εποχή του Περικλή" Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005.