Έκρηξη ηφαιστείου Σαντορίνης – Πώς οι άνεμοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού

Το Ακρωτήρι της Σαντορίνης, ο οικισμός που διατηρήθηκε ως σήμερα, χάρις στην ηφαιστειακή τέφρα. Ήταν υπεύθυνη η έκρηξη του ηφαιστείου της Θή...

Το Ακρωτήρι της Σαντορίνης, ο οικισμός που διατηρήθηκε ως σήμερα, χάρις στην ηφαιστειακή τέφρα.

Ήταν υπεύθυνη η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας για την κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού; Στο ερώτημα, που απασχολεί τους επιστήμονες επί χρόνια, με την θεωρία ότι πράγματι αυτό συνέβη να έχει και τον αντίλογό της, ότι δηλαδή, η πτώση των μινωικών ανακτόρων οφειλόταν σε εσωτερικούς κυρίως παράγοντες, μια νέα μελέτη έρχεται να καταθέσει στοιχεία, που προσθέτουν έναν άλλο συντελεστή στην εξίσωση. Τον άνεμο. Γιατί σύμφωνα με το πόρισμα της μελέτης οι άνεμοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κατάρρευση της Μινωικής εποχής μετά την έκρηξη του ηφαιστείου. Κι αυτό, γιατί διασκόρπισαν ηφαιστειακή τέφρα και αερολύματα, τα οποία με τη σειρά τους προκάλεσαν ατμοσφαιρικές επιπτώσεις, που επηρέασαν την περιοχή.

Η Μινωική έκρηξη, ένα από τα πιο ισχυρά, ηφαιστειακά γεγονότα στην καταγεγραμμένη ιστορία διατάραξε βαθιά τον Μινωικό πολιτισμό και άλλαξε το γεωπολιτικό τοπίο των αρχαίων κοινωνιών της Ανατολικής Μεσογείου μέσω της εκτεταμένης εναπόθεσης τέφρας. Η έρευνα λοιπόν, του Δημήτριου Ντόκου του Τμήματος Γεωλογικών Επιστημών της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου διερευνά την δυναμική των επικρατούντων αιολικών συστημάτων και τον ρόλο, που διαδραμάτισαν στην διαμόρφωση της χωρικής κατανομής της ηφαιστειακής τέφρας κατά τη διάρκεια της έκρηξης. Προσφέρονται έτσι, νέες ενδείξεις σχετικά με το χρονοδιάγραμμα της έκρηξης και τις εκτεταμένες επιπτώσεις της.

Η έκρηξη στα τέλη της άνοιξης

Η έκρηξη της Θήρας συνέβη κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, γύρω στο 1600 π.Χ. –και εδώ υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την ακριβή χρονολόγησή της – και κατατάσσεται μεταξύ των πιο βίαιων στην ανθρώπινη ιστορία, ταξινομημένη με Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας 7. Είναι γνωστό άλλωστε από μελέτες, ότι η τέφρα που προέκυψε από αυτήν έχει βρεθεί στην Αίγυπτο, την Ανατολική Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα ενώ νεώτερες έρευνες θέλουν την εξάπλωσή της πολύ πιο ανατολικά.

Το ηφαίστειο της Σαντορίνης

Στην έρευνά του, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Quaternary International ο κ. Ντόκος, προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα την περιβαλλοντική εμβέλεια του συμβάντος εφάρμοσε μία μέθοδο, που ονομάζεται Kriging και χρησιμοποιείται στη γεωχωρική επιστήμη, σε δεδομένα πάχους τέφρας ή ηφαιστειακής τέφρας, που συλλέχθηκαν τόσο από την ξηρά όσο και από τη θάλασσα.

Στην συνέχεια, χαρτογράφησε τον τρόπο κατανομής της τέφρας και την χρησιμοποίησε για να εξάγει τις κατευθύνσεις του ανέμου σε διαφορετικά υψόμετρα κατά τη διάρκεια της έκρηξης. Οπότε τα μοτίβα έδειξαν, ότι στρατοσφαιρικοί άνεμοι έσπρωχναν το μεγαλύτερο μέρος της τέφρας βορειοανατολικά, ενώ οι τροποσφαιρικοί άνεμοι την έσπρωχναν νότια πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος. Η εποχιακή συνύπαρξη αυτών των ανέμων, ιδιαίτερα κατά τα τέλη της άνοιξης υποδηλώνει κατά τον ίδιο, ότι η έκρηξη πιθανότατα συνέβη τον Μάιο.

Ενώ επιπλέον, τα ευρήματα δείχνουν, πώς η ατμόσφαιρα που διαμορφώθηκε τότε οδήγησε σε μία από τις χειρότερες καταστροφές του αρχαίου κόσμου. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί άλλωστε, ότι η ηφαιστειακή τέφρα διαμόρφωσε την ιστορία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το παλάτι του Μίνωα στην Κνωσό

Η διασπορά της τέφρας

Αλλά η μελέτη προχωρά πέρα από την ίδια την έκρηξη. Εξετάζει επίσης, πώς τα μοτίβα διασποράς της τέφρας μπορεί να είχαν διαταράξει την γεωργία, τα συστήματα ύδρευσης και τις πολιτικές δομές σε πολλές περιοχές. Αυτές οι επιπτώσεις, σύμφωνα με τον ερευνητή μπορεί να αποσταθεροποίησαν τις γύρω κοινωνίες, πιθανώς επιταχύνοντας την παρακμή της μινωικής επιρροής.

Ο άνεμος έπαιξε κρίσιμο ρόλο σε αυτήν την διαδικασία. Όταν το μάγμα εξερράγη από το ηφαίστειο, εκτόξευσε μία στήλη τέφρας και αερίου στον ουρανό φθάνοντας σε ύψη άνω των 30 χιλιομέτρων. Σε αυτό το υψόμετρο, οι συνθήκες ήταν διαφορετικές, με τους ανέμους ανώτερου επιπέδου να διασπείρουν το σύννεφο τέφρας ασύμμετρα στέλνοντάς το ς πολύ πέρα από το Αιγαίο Πέλαγος. Το μοντέλο που κατασκευάστηκε από τον Δημήτριο Ντόκο προσομοιώνει αυτήν την έκταση διασποράς λαμβάνοντας υπ΄όψιν τόσο την κατακόρυφη ανύψωση όσο και την οριζόντια κίνηση της τέφρας.

Οι αποθέσεις τέφρας όμως, δεν ήταν ομοιόμορφες. Πολλές τοποθεσίες πιθανότατα είδαν δευτερογενή συσσώρευση, λόγω μετατοπίσεων του ανέμου, νερού ή επαναπόθεσης με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις ασυνέπειες, η μελέτη χρησιμοποίησε την παρεμβολή «Kriging» για να συμπληρώσει τα κενά όπου τα δεδομένα ήταν αραιά ή ανομοιόμορφα. Και αυτή η στατιστική μέθοδος επέτρεψε στον ερευνητή να εκτιμήσει τις γενικές τάσεις χωρίς να βασίζεται σε μεμονωμένα ή παραπλανητικά δείγματα.

Η τοιχογραφία της νηοπομπής από το Ακρωτήρι της Θήρας με τα πλοία έτοιμα να αποπλεύσουν κάθε άνοιξη.

Τα αρχαία αιολικά συστήματα

Ενώ προηγούμενες έρευνες εξάλλου, είχαν επικεντρωθεί σε τοποθεσίες κοντά στο ηφαίστειο, αυτή η μελέτη διεύρυνε την ακτίνα σε μία πολύ ευρύτερη περιοχή. Έφερε επίσης συγκρίσεις από σύγχρονες εκρήξεις με παρόμοια μεγέθη για να επικυρώσει το μοντέλο. Παράλληλα, πρόσφατα γεγονότα, όπως η έκρηξη του ηφαιστείου Τάαλ στις Φιλιππίνες το 2020 συνέβαλαν στον καθορισμό του είδους των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων που μπορεί να προκαλέσει η διασπορά της τέφρας, ακόμη και στον σημερινό κόσμο.

Η μελέτη εν τέλει προσθέτει ένα νέο επίπεδο στις συνεχιζόμενες προσπάθειες για την κατανόηση της Μινωικής έκρηξης. Γιατί ενώ τα φυσικά ίχνη της καταστροφής είναι ήδη καλά τεκμηριωμένα, οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που βοήθησαν στη διαμόρφωσή τους είναι λιγότερο σαφείς.

Οικίες στο Ακρωτήρι με τους αποθηκευτικούς χώρους και τα πιθάρια τους.

Το έργο του Ντόκου ωστόσο, διευκρινίζει αυτή την εικόνα δείχνοντας, πώς τα αρχαία αιολικά συστήματα βοήθησαν στη μεταφορά τέφρας σε όλες τις περιοχές, στην αποσταθεροποίηση των κοινοτήτων και στην αλλαγή της πορείας της ιστορίας. Συνδέοντας τις αποθέσεις τέφρας με την ανεμομηχανική παρέχει στους σύγχρονους ερευνητές ένα ακόμη εργαλείο για την ερμηνεία των ηφαιστειακών επιπτώσεων. Αλλά και πέρα από αυτά καταδεικνύει επίσης, την δύναμη της γεωχωρικής μοντελοποίησης στην ιστορική έρευνα ως ένα ισχυρό διεπιστημονικό εργαλείο που συνδέει την ηφαιστειακή, αρχαιολογική και κλιματολογική μελέτη, αποκαλύπτοντας, πώς κάτι τόσο αόρατο όσο ο άνεμος μπορεί να άλλαξε τη μοίρα ενός ολόκληρου πολιτισμού.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Dimitrios Ntokos, Unravelling the enigma of wind dynamics in the Minoan eruption of Thera: Exploring the influence of wind patterns during the Late Bronze Age catastrophe, Quaternary International, Volume 735, 2025, 109838, ISSN 1040-6182, https://doi.org/10.1016/j.quaint.2025.109838.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews