Ένα ταξίδι στον (προϊστορικό) χρόνο

Άραγε πώς να ζούσαν οι άνθρωποι πριν από 7.800 χρόνια; Η απάντηση βρίσκεται στο εξαιρετικά δύσκολο παζλ, που με υπομονή και προσήλωση συνθέ...

Άραγε πώς να ζούσαν οι άνθρωποι πριν από 7.800 χρόνια; Η απάντηση βρίσκεται στο εξαιρετικά δύσκολο παζλ, που με υπομονή και προσήλωση συνθέτει η αρχαιολογική ομάδα του καθηγητή Γιώργου Χουρμουζιάδη στον προϊστορικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού Καστοριάς. 


Και μπορεί μια λαθρανασκαφή να έστρεψε τελευταία τα φώτα στον αρχαιολογικό χώρο (σ.σ.: ουδέν κακόν αμιγές καλού), όμως το έργο που συντελείται εκεί είναι μεγάλο, αν και λίγο έχει προβληθεί και αξιοποιηθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν ανακαλυφθεί 2.000 εργαλεία και 200 αγγεία της νεολιθικής περιόδου, που μελετώνται και τα οποία δικαιολογούν απόλυτα την ίδρυση ενός αντάξιου μουσείου. Αντ’ αυτού, τα περισσότερα παραμένουν κλεισμένα στα συρτάρια του εργαστηρίου! Εκεί συναντήσαμε τον διακεκριμένο αρχαιολόγο Γιώργο Χουρμουζιάδη, ο οποίος από το 1992 είναι επικεφαλής της σπουδαίας ανασκαφικής, μελετητικής και εκπαιδευτικής προσπάθειας γύρω από τον προϊστορικό λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού, που θεωρείται ο αρχαιότερος της Ευρώπης. Γι’ αυτόν είναι έργο ζωής. Η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή εκτείνεται από το 5800 έως το 3000 π.Χ. «Τα ευρήματα, είναι φθαρτά, δεν έχουν σχέση με τα χρυσά της Βεργίνας, είναι κοκάλινα, πέτρινα εργαλεία, πήλινα αγγεία και μέσα από τη μελέτη τους μπορούμε να ανασυνθέσουμε την κοινωνική μορφή της εποχής» δηλώνει ο κ. Χουρμουζιάδης, προκειμένου να καταδείξει την ιδιαιτερότητα της αποστολής. Για την αναδημιουργία ενός αγγείου μπορεί να έχουν συγκολληθεί 100 κομμάτια και να χρειάστηκε δουλειά μηνών. Ομως ένα αγγείο, ένα εργαλείο «λένε» πολλά για τη ζωή των προϊστορικών προγόνων μας, στις όχθες της λίμνης της Καστοριάς. Συμβάλλουν ουσιαστικά στην απεικόνιση της ανθρώπινης καθημερινότητας χιλιάδες χρόνια πριν.

Ένα πιθάρι, αναφέρει ο καθηγητής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, σημαίνει ότι είχαν πλεόνασμα, άρα δεν είχαν ληστρική οικονομία, καλλιεργούσαν και ό,τι περίσσευε το φύλασσαν ή το αντήλλασσαν με άλλους (π.χ. έδιναν σιτάρι και έπαιρναν κρέας). Αρκετά είναι τα στοιχεία που μαρτυρούν ότι υπήρχαν μορφές τέχνης. Άλλωστε «η τέχνη αρχίζει από εκεί όπου σταματά η χρήση» συμπληρώνει.

Αναπαράσταση του νεολιθικού
λιμναίου οικισμού στο Δισπηλιό

Εντυπωσιακά είναι και τα ευρήματα για τη γραφή της εποχής. Η ξύλινη πινακίδα με εννέα σειρές χαραγμάτων έχει προκαλέσει ποικίλες συζητήσεις και ερμηνείες. Από την πλευρά του ο συνομιλητής μας διευκρινίζει ότι δεν είναι εφικτό να διαβαστεί. Ωστόσο αποκαλύπτει ότι υπάρχουν ευρήματα -κυρίως πάτοι αγγείων- με εγχαράξεις, που παραπέμπουν σε ένα είδος επιγραφής (ίσως πρόκειται για το όνομα του κατασκευαστή). «Όταν οι εγχαράξεις δεν είναι κολλημένες, είναι αυτόνομες, έχοντας μια εικονική σημασία, έχουμε γραφή» τονίζει. Μια τελευταία ανατρεπτική πληροφορία έρχεται από τη μελέτη των οστών ζώων της εποχής. Έτσι, σύμφωνα με αρχαιολογικές εκτιμήσεις, βρέθηκαν κόκαλα αλόγων του 5000 π.Χ., ενώ πιστεύεται ότι αυτά τα ζώα ήρθαν στον ελλαδικό χώρο το 2000 π.Χ.!

Από την πληθώρα ευρημάτων έχει προκύψει η αναπαράσταση του λιμναίου οικισμού (υπάρχουν οκτώ καλύβες, με τον ανάλογο εξοπλισμό). Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο επισκέπτης (πυκνές είναι οι επισκέψεις σχολείων) σχηματίζει εικόνα και κάνει ένα ταξίδι στον χρόνο.

«Θέλαμε εξαρχής να κάνουμε ένα τόξο ενημέρωσης: ανασκαφή, αναπαράσταση, μουσείο, για να βλέπει ο επισκέπτης πώς βγαίνουν στην επιφάνεια τα αρχαία, υποθετικά πώς λειτούργησαν και πώς εκτίθενται στο μουσείο» υπογραμμίζει ο καθηγητής. Δυστυχώς, η πρότασή του για ίδρυση ενός μουσείου λιμναίων οικισμών, που όμοιό του δεν υπάρχει στη νοτιοανατολική Ευρώπη, απορρίφθηκε για γραφειοκρατικούς λόγους!

Ο Γιώργος Χουρμουζιάδης δεν κρύβει την απογοήτευσή του για την αντιμετώπιση τόσο της Πολιτείας -πηγές κρατικής χρηματοδότησης δεν υπάρχουν- όσο και των τοπικών παραγόντων. Ο,τι γίνεται οφείλεται στη φιλοτιμία, στην πίστη και την αφοσίωση των αρχαιολόγων και του υπόλοιπου προσωπικού. Γι’ αυτό ο καθηγητής ζητεί μετ’ επιτάσεως από την τοπική κοινωνία να αποδείξει τη στήριξή της.

Τελευταία αφήνει ελπίδες η υπόσχεση της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας για ένταξη στο ΕΣΠΑ του έργου στερέωσης ενός περιβόλου που αποκαλύφθηκε και χρονολογείται από τη μυκηναϊκή εποχή. «Αν δεν στερεωθεί θα καταστραφεί» προειδοποιεί. Προσθέτει δε ότι ο αρχαιολογικός πλούτος της χώρας είναι ένας βασικός παράγοντας τουριστικής ανάπτυξης. Αυτό όμως δεν δείχνει να το υπολογίζει η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού. Προς επίρρωσιν αναφέρει το παράδειγμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους Ορεστικού, που προτού συμπληρωθεί χρόνος από τα εγκαίνιά του έχει μείνει χωρίς φύλακες!


Πηγή: Δ. Κυριακόπουλος, Εφημερίδα "Δημοκρατία"