Η αρχαία Ηλιούπολη σε κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής

Μικρές σφίγγες κρυμμένες μέσα στο χορτάρι. Η αρχαία Ηλιούπολη, ο χώρος της αρχαίας Iunu ή της βιβλικής On, είναι ο μοναδικός αιγυπτι...

Μικρές σφίγγες κρυμμένες μέσα στο χορτάρι.

Η αρχαία Ηλιούπολη, ο χώρος της αρχαίας Iunu ή της βιβλικής On, είναι ο μοναδικός αιγυπτιακός αρχαιολογικός χώρος που είναι ακόμα ορατός στο Κάιρο. 

Η περιοχή βρίσκεται στα βορειοανατολικά του Καΐρου, πολύ κοντά στη σύγχρονη Ηλιούπολη ή Misr Al-Gadeeda, όπως ονομάζεται σήμερα. Η αρχαία πόλη ήταν η πρωτεύουσα του 13ου Νομού της Κάτω Αιγύπτου και ήταν γνωστή για τους ναούς των θεών Ra, Ra-Atum και Ra-Horakhty. Η πόλη που μετονομάστηκε σε Ηλιούπολη μετατράπηκε σε ένα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο από την Προδυναστική περίοδο.

Κατά την Πτολεμαϊκή περίοδο ο θεός του Ήλιου, Ρα αναφερόταν ως «ήλιος» στα ελληνικά με αποτέλεσμα η πόλη να μετονομαστεί σε Ηλιούπολη ή την «Πόλη του Ήλιου»: το σημερινό αραβικό της όνομα, «Ain Shams» προέρχεται επίσης από την παραπάνω ετυμολογία. Το ιερατείο του Ναού του Ήλιου δημιούργησε την ηλιουπολιτική κοσμογονία (η αφήγηση της δημιουργίας του κόσμου), όπου ο θεός Atum έπαιξε το ρόλο του δημιουργού. Ο χώρος θεωρούνταν ότι ταυτιζόταν με το σημείο όπου αναδύθηκε το προγονικό όρος Benben από τον ωκεανό Nu κατά τη δημιουργία του κόσμου. Το πτηνό Benu (ο φοίνικας) και ο ταύρος Mneuvis λατρεύονταν στην περιοχή, ως διαφορετικές υποστάσεις του θεού Ρα ενώ η Hathor, γνωστή και ως «Πριγκίπισσα του Hetpet» λατρευόταν ως η γυναικεία θεότητα της περιοχής.

Το αρχαιότερο νεκροταφείο που βρέθηκε στην περιοχή ανάγεται στην περίοδο της Naqada Ι και ΙΙ (4000-3000 π.Χ.). Η κεραμική που βρέθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών μπορεί να συγκριθεί με αυτή που βρέθηκε σε αρχαιολογικούς χώρους με συγκρίσιμες ημερομηνίες, όπως των Maadi και Wadi Degla. Ο υπόλοιπος αρχαιολογικός χώρος έχει χαρακτηριστικά που χρονολογούνται από την Τρίτη Δυναστεία (2649-2575 π.Χ.) μέχρι και την Ύστερη Περίοδο (712-332 π.Χ.).

Σήμερα, το πιο διάσημο ορόσημο της περιοχής είναι ο Οβελίσκος του Senusert I, που χρονολογείται από το Μέσο Βασίλειο (2010-1640 π.Χ.) μαζί με άλλες ενεπίγραφες πύλες και αρχιτεκτονικά στοιχεία στον χώρο του Arab El-Hisn που χρονολογείται στην Ραμσιδική περίοδο (1307-1196 π.Χ. ).

Ανακαλύφθηκαν επίσης τάφοι των διαφόρων αρχιερέων της αρχαίας Ηλιούπολης από την αρχή της 6^ης Δυναστείας, την 19^η Δυναστεία και την Ύστερη Περιόδο, ιδιαίτερα στο σημείο που είναι σήμερα γνωστό ως Ard El-Naam.

Κατά τη διάρκεια της Ελληνο-Ρωμαϊκής περιόδου (332 π.Χ.-395 μ.Χ.), η περιοχή άκμασε ως τόπος φύλαξης των βασιλικών αρχείων και, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η πόλη είχε το καλύτερο πανεπιστήμιο που δίδαξε ιστορία στην Αίγυπτο. Η περιοχή ήταν επίσης γνωστή για τις σχολές θεολογίας και αστρονομίας: ο Πλάτωνας, ο Πυθαγόρας και ο Όμηρος, μεταξύ άλλων Ελλήνων φιλοσόφων και επιστημόνων, λέγεται ότι είχαν σπουδάσει στην αρχαία Ηλιούπολη.

Αρχαία αντικείμενα περιβάλλονται από σκουπίδια ενώ ένα γήπεδο έχει χτιστεί στην περιοχή.

Παρά την τεράστια πνευματική σημασία της, ο Καίσαρας (63 π.Χ.-14 μ.Χ.) αισθάνεται να απειλείται από τους ιερείς και την σημασία της Ηλιούπολης και άρχισε να μεταφέρει τους οβελίσκους της στην Αλεξάνδρεια, από όπου μεταφέρθηκαν στη Ρώμη, το Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Αυτή ήταν η αρχή της λεηλασίας της αρχαίας πόλης της Ηλιούπολης, μια διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Κατά τη Μεσαιωνική περίοδο, πολλές εκκλησίες και τζαμιά επαναχρησιμοποίησαν υλικά από τον αρχαιολογικό χώρο για να χτίσουν τους οίκους λατρείας ενώ πολλά ενεπίγραφα θραύσματα μπορούν να βρεθούν σήμερα γύρω από ιστορικά μνημεία στο Κάιρο.

Η σύγχρονη αστικοποίηση έχει επίσης σημαντικό μερίδιο ευθύνης της σημερινής κατάστασης: το νεκροταφείο της Προδυναστικής Περιόδου που ανασκάφηκε από τον Fernand Debono το 1950 έχει χαθεί τελείως. Η περιοχή του Ναού του Atum, πίσω από τον Οβελίσκο του Senusert I χρησιμοποιείται σήμερα ως χώρος υγειονομικής ταφής για υπολείμματα κατασκευών αλλά και ως ιδιωτικός χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.

Υπάρχει επίσης, ένα μικρό κατάλοιπο, αριστερά από το δυτικό τμήμα του ναού που ολοκληρώθηκε από τον Ραμσή ΙΙ, πίσω από αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως Souq El-Khamis El-Gedeed, ενώ το υπόλοιπο έχει εντελώς εξαφανιστεί από την αστική επέκταση. Το Souq El-Khamis El-Gedeed, το οποίο μεταφράζεται ως «η νέα αγορά της Πέμπτης», αποτελεί κατασκευαστικό έργο με κρατική χορηγία, που ολοκληρώθηκε το 2010, μέσα σε αρχαιολογικό χώρο και οδήγησε σε μαζική απώλεια μιας σημαντικής ιστορικής περιοχής.

Από τα γεγονότα της 25^ης  Ιανουαρίου και μετά οι κάτοικοι της περιοχής έχουν αρχίσει να καταπατούν μέρος της γης και έχουν ξεκινήσει έργα κατασκευής πάνω ακριβώς στον αρχαιολογικό χώρο. Ακριβώς δίπλα από τον Οβελίσκο του Senusert I, έχουν κατασκευαστεί μέχρι σήμερα τρία κτίρια ενώ υπάρχουν θεμέλια για άλλα δύο. Ακριβώς δίπλα στο Souq El-Khamis El-Gedeed έχουν κατασκευαστεί δύο τεράστια κτίρια.

Αρχιτεκτονικά τμήματα αρχαίων ναών κινδυνεύουν να εξαφανιστούν κάτω από τα συντρίμμια.

Σε όλη την αγορά υπάρχει μια σειρά 10 περίπου κτιρίων που ανεγείρονται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο. Το οικοδομικό υλικό (συντρίμμια και μπάζα) που παράγεται από τις κατασκευές αυτές είναι γεμάτα από αρχαιολογικά ευρήματα στα οποία συμπεριλαμβάνεται το περίφημο Stela (επιτύμβια στήλη ταφικού χαρακτήρα) που βρέθηκε από το υπουργείο Αρχαιοτήτων το 2012.

Πίσω από την αγορά βρίσκεται μια άλλη περιοχή που έχει μετατραπεί σε γήπεδο ποδοσφαίρου και έχει εντελώς εξαφανιστεί. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από αυτό που είναι γνωστό στους ντόπιους ως Abu El-Hol, το όνομά του προέρχεται από το μικρό άγαλμα μιας σφίγγας. Επίσης, τρεις ιδιωτικοί τάφοι χτίστηκαν εκεί.

Από την άλλη πλευρά του Abu El-Hol, προς την περιοχή του Arab El-Hisn, ένα άλλο κομμάτι γης που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην αρχαιολογική αποθήκη έχει καταπατηθεί. Οι κάτοικοι επιμένουν ότι το κτίριο που χτίζεται εκεί πρόκειται για θρησκευτικό ίδρυμα: ωστόσο, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός μοιάζει με αυτό των εμπορικών κέντρων ενώ αριθμεί πέντε ορόφους, παρέχοντας εύκολη πρόσβαση στην διπλανή αποθήκη αρχαιοτήτων.

Ένας τοίχος προστατεύει την περιοχή του Arab El-Hisn, που θεωρείται ότι ανήκει στην Ραμσιδική περίοδο του Ναού του Ρα, αλλά δεν απέτρεψε τις προσπάθειες καταστροφής της επιτύμβιας στήλης του Nebmaatra, γιο του Ramses IX, που είχε τον τίτλο του «Μέγιστου Προφήτη» του ναού. Υπήρξαν επίσης πολλές προσπάθειες καταστροφής της πύλης του Ramses ΙΙ προκειμένου να κάψουν τον αρχαιολογικό χώρο. Η περιοχή στα βόρεια του Arab El-Hisn έχει αρκετούς άτυπους οικισμούς ενώ στα δυτικά μερικοί χωρικοί έχουν καταπατήσει μέρος του ναού για γεωργική εκμετάλλευση.

Το Arab El-Hisn είναι η μεγαλύτερη, σχετικά προστατευμένη περιοχή, στην οποία έχει απομένει μέρος της δόξας της αρχαίας Ηλιούπολης. Αυτή τη στιγμή ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε τεράστιο κίνδυνο να καταστραφεί εντελώς: η έλλειψη ασφάλειας καθιστά εύκολη από τον οποιονδήποτε την καταπάτηση του αρχαιολογικού χώρου. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να το υλοποιήσουν αλλά μέχρι στιγμής έχουν μόνο καταφέρει να καταπατήσουν τις άκρες της περιοχής. Κυκλοφορούν επίσης φήμες ότι η οργανωμένη μαφία που εκμεταλλεύεται εδαφικές εκτάσεις να σχεδιάζει να αναλάβει το σύνολο του αρχαιολογικού χώρου κατά τη διάρκεια των επικείμενων προγραμματισμένων διαδηλώσεων στις 30 Ιουνίου.

Σωροί σκουπιδιών σχηματίζονται μέσα στο προστατευτικό τείχος του αρχαιολογικού χώρου
από τα σκουπίδια που πετούν οι κάτοικοι.

Ο μόνος τρόπος να σωθεί η αρχαία Ηλιούπολη, η οποία μετατρέπεται με ταχείς ρυθμούς σε μια επικίνδυνη παραγκούπολη, με φήμη για ναρκωτικά και εμπόριο όπλων, είναι να μετατραπεί σε ένα τουριστικό αξιοθέατο. Είναι η πιο κοντινή αρχαιολογική πόλη στο διεθνές αεροδρόμιο του Καΐρου και έτσι είναι σε κοντινή απόσταση, κυρίως επειδή η γραμμή του μετρό απέχει μόλις ένα χιλιόμετρο μακριά.

Ο αρχαιολογικός χώρος χρειάζεται σωστή και εις βάθος ανασκαφή καθώς και σχέδιο διαχείρισης της περιοχής που φιλοξενεί, επίσης, την κοινότητα, η οποία αισθάνεται εντελώς αποκομμένη από την κληρονομιά που η θέση αντιπροσωπεύει. Η κοινότητα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι το τουριστικό δυναμικό της περιοχής θα τους ωφελήσει οικονομικά και αποτελεσματικά.

Υπάρχουν κάποιες μικρές πρωτοβουλίες που προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για την τραγική κατάσταση της αρχαίας Ηλιούπολης. Μία από αυτές έλαβε χώρα το Σάββατο 22 Ιουνίου. Οι εθελοντές βοήθησαν τους επιθεωρητές του Υπουργείου Αρχαιοτήτων να καθαρίσουν όλα τα σκουπίδια που ήταν πεταμένα στον αρχαιολογικό χώρο του Arab El-Hisn, σε μια προσπάθεια να προστατεύσει την περιοχή κρατώντας τη καθαρή.

Πηγή: Monica Hanna, Daily News Egypt via The Archaeology News Network