Έθιμα παρόμοια με τα σύγχρονα των γιορτών συναντάμε στην αρχαιότητα

Ο θεός Ηλιος επάνω στο άρμα του, από αρχαιοελληνικό αγγείο που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τ...

Ο θεός Ηλιος επάνω στο άρμα του, από αρχαιοελληνικό αγγείο που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την ημέρα του Αήττητου Ηλίου. 

Δέντρο στολίσατε, παρά τη βεβαιότητα ότι τηρήσατε ένα ξενόφερτο έθιμο. Γιορτάσατε τα Χριστούγεννα όντες σίγουροι ότι στις 25 Δεκεμβρίου είναι η ημερομηνία γενεθλίων του Ιησού. Θα στοιχηματίζατε όμως 500 ευρώ ότι τα πράγματα είναι έτσι; Σκεφτείτε το καλά πριν απαντήσετε. Διότι έχουν και τα Χριστούγεννα τους δικούς τους μύθους και οι απαντήσεις μπορεί να μην είναι τόσο εύκολες όσο δείχνουν.

Τα Χριστούγεννα, λοιπόν, γιορτάζουμε τη γέννηση του Χριστού. Πότε όμως γεννήθηκε ο Ιησούς και για ποιον λόγο, τουλάχιστον επί τέσσερις αιώνες, οι πιστοί δεν γιόρταζαν τη γέννηση του Θεανθρώπου παρά μόνο τον θάνατο και την ανάστασή του;

Δεδομένου, δε, ότι δεν ήταν γνωστή η ημερομηνία γέννησης του Χριστού (την οποία επιχείρησε να «νομιμοποιήσει» ο Πάπας Ιούλιος Α' τον 4ο αι. επικαλούμενος ρωμαϊκά αρχεία), πώς επιλέχθηκε η 25η Δεκεμβρίου;

Το μυστικό κρύβεται στον πόλεμο ειδωλολατρίας - χριστιανισμού. Στα μέσα προς τέλη Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια - γιορτή προς τιμήν του Κρόνου, κατά τη διάρκεια της οποίας οι συμμετέχοντες γλεντούσαν φτάνοντας στα άκρα. Και καλύτερος τρόπος για τους χριστιανούς, ώστε να επισκιάσουν την παγανιστική τελετή που είχε ταυτιστεί με τα όργια, δεν υπήρχε από το να καθιερώσουν εκείνοι μια δική τους γιορτή, ακόμη και αν έπρεπε να υιοθετήσουν τον εορτασμό των γενεθλίων - ένα κατεξοχήν ειδωλολατρικό έθιμο.

Κι αν αυτός είναι ένας πρακτικός λόγος, υπάρχει και ένας δεύτερος, ουσιαστικότερος. Οι Ρωμαίοι στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τα Μπρουμάλια, την πιο μικρή ημέρα του χρόνου και τη χαρακτήριζαν ως ημέρα του Αήττητου Ηλίου, την ημέρα δηλαδή που ο ήλιος άρχιζε να διαγράφει και πάλι μεγάλη πορεία στον ουρανό. Τον ρόλο του ζωοδότη ήλιου λοιπόν πήρε ο Χριστός, οπότε και η γέννησή του ταυτίστηκε με την ημέρα επιστροφής του ήλιου ψηλά στο στερέωμα.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι στο απολυτίκιο των Χριστουγέννων ο Χριστός αποκαλείται Ήλιος της Δικαιοσύνης. Ούτε το ότι η ημέρα του Κυρίου, η Κυριακή, για τους Ρωμαίους ήταν η ημέρα του Κυρίαρχου Ηλίου, εξού ακόμη και σήμερα στα αγγλικά η Κυριακή είναι η Ημέρα του Ηλίου (Sunday). Και βεβαίως ούτε το γεγονός ότι τα Χριστούγεννα αναφέρονται μόνο στον πληθυντικό, όπως και τα Σατουρνάλια. Πότε λοιπόν γεννήθηκε ο Χριστός, αν όχι στις 25 Δεκεμβρίου; Οι απόψεις διίστανται για το αν η γέννηση έγινε άνοιξη, καθώς δεν θα μπορούσαν οι βοσκοί να βρίσκονται στην ύπαιθρο μέσα στην καρδιά του χειμώνα, ή φθινόπωρο, καθώς τα κοπάδια έμεναν στην ύπαιθρο από τον Μάρτιο έως τον Οκτώβριο.

Και αν έτσι έχουν τα πράγματα για τα Χριστούγεννα, αρχαιοελληνικές είναι και οι ρίζες του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δένδρου. Κλαδιά ελιάς ή δάφνης - γνωστό το έθιμο ως ειρεσιώνη - στολίζονταν με κορδέλες από λευκό ή βαμμένο κόκκινο μαλλί και αντί για τις σημερινές μπάλες έφεραν φθινοπωρινούς καρπούς. Τα παιδιά, δε, συνήθως τα περιέφεραν από πόρτα σε πόρτα τραγουδώντας ευχές για καλή τύχη.

Να τα πεις, Όμηρε!

«Στο σπίτι ετούτο που ‘ρθαμε του πλουσιονοικοκύρη/ ν’ ανοίξουν οι πόρτες του να μπει ο πλούτος μέσα/ να μπει πλούτος κι η χαρά και η ποθητή ειρήνη». Αν τα κάλαντα αυτά σας μοιάζουν θρακιώτικα, άδικο δεν έχετε, όμως σύμφωνα με την παράδοση το ίδιο τραγούδι έλεγε ο Όμηρος στη Σάμο – υπό την καθοδήγηση παιδιών, των οποίων ζούσαν και οι δύο γονείς – πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι.

Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα