Ακολουθώντας τον Αδριανό

Κεφαλή του Αδριανού, Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας. Φωτό: Carole Raddato. H Carole Raddato δεν είναι αρχαιολόγος. Έχει όμως ένα πάθος ...

Κεφαλή του Αδριανού, Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας.
Φωτό: Carole Raddato.

H Carole Raddato δεν είναι αρχαιολόγος. Έχει όμως ένα πάθος με τον αυτοκράτορα Αδριανό, που το διοχέτευσε στη δημιουργία μιας ιστοσελίδας, Following Hadrian στην οποία καταγράφει πληροφορίες γύρω από τη ζωή και το έργο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα, ακολουθώντας τα ίχνη του. Η ενδιαφέρουσα συνέντευξή της στον κ. Χρ. Παρίδη.

Πρόσφατα βρέθηκε στην Αθήνα, όπου ακολούθησε τα ίχνη του Αδριανού στην Αττική και αλλού. Την συναντήσαμε και μιλήσαμε μαζί της για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα διαδυκτιακά εγχειρήματα.

Πότε ξεκίνησε αυτός ο μεγάλος θαυμασμός για τον αυτοκράτορα Αδριανό κι αρχίσατε να αφιερώνετε τόσο χρόνο στη διάδοση της ιστορίας του;

Πριν από οκτώ χρόνια άρχισε να με ενδιαφέρει πολύ ο αρχαίος κόσμος και πριν από τέσσερα υποτάχθηκα στη γοητεία του Αδριανού. Το 2008 επισκέφθηκα στο Λονδίνο την έκθεση του Βρετανικού Μουσείου «Αδριανός: Αυτοκρατορία και Σύγκρουση», η οποία με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσο πετυχημένος ήταν ως αυτοκράτορας και γιατί ακόμα επιβιώνει η τεράστια κληρονομιά του. Η έκθεση αποτέλεσε μια καλή ευκαιρία να μάθω για τη ζωή και τα επιτεύγματά του κι αυτό με έκανε να θέλω να μάθω ακόμα περισσότερα γι’ αυτόν. Ομολογώ ότι είμαι πια μανιακή με τον Αδριανό (Hadrianophile) και ότι αφιερώνω όλο τον ελεύθερο χρόνο μου στα ταξίδια και στον θρύλο του αυτοκράτορα-περιπατητή.

Ποιοι είναι, συγκεκριμένα, οι λόγοι για τους οποίους δεν θα έπρεπε να ξεχαστεί η περίπτωσή του, αλλά, αντίθετα, να τον εξυμνούμε μέχρι σήμερα;

Χάρη στον Ανδριανό και στην ιστορία του μπορείς να εξερευνήσεις πολλούς διαφορετικούς τομείς που σχετίζονται με τον αρχαίο κόσμο. Εκτός από μεγάλος ταξιδευτής, υπήρξε και μεγάλος προστάτης των τεχνών και της λογοτεχνίας. Ενδιαφερόταν για τη φιλοσοφία, τη ζωγραφική, την ποίηση, τη μουσική και τη γεωμετρία. Επίσης, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική και κόσμησε τις πόλεις της αυτοκρατορίας του με όλων των ειδών τα κτίρια. Πολλά μουσεία ανά τον κόσμο σήμερα εκθέτουν τουλάχιστον ένα αριστούργημα της περιόδου του Αδριανού ή ανάθεσης του ίδιου του Αδριανού. Η βίλα του στο Τίβολι είναι ένα τεράστιο, ανοιχτό μουσείο εκπληκτικής ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, γεμάτο με αναπαραγωγές σε πλήρη κλίμακα των αγαπημένων του μνημείων από την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Την περίοδο της βασιλείας του Αδριανού οι πόλεις ανά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία άνθισαν. Χάρη στα ταξίδια μου μπόρεσα να δω πολλά από τα μοναδικά έργα τέχνης και τα λαμπρά κτίρια που ανέγειρε ή σχεδίασε ο ίδιος. Μπορώ, πια, να επιβεβαιώσω το απόλυτο μέγεθος της κληρονομιάς του.

Η Έπαυλη του Αδριανού στη Ρώμη κτίστηκε από το 118 ως το 134. Βρίσκεται σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από την Ρώμη, 5 χιλιόμετρα από το Τίβολι του Λάτιου. Ήταν το καλοκαιρινό ανάκτορο του Αυτοκράτορα. Είχε οικοδομική έκταση 120 εκταρίων, στην οποία ο Αδριανός είχε κατασκευάσει μινιατούρες φημισμένων κτηρίων και εγκαταστάσεων όπως τις είχε δει στα ταξίδια του, στην Ελλάδα και στην Αίγυπτο. Θεωρείται το εκτενέστερο και σπουδαιότερο Ρωμαϊκό ανάκτορο όλων των εποχών, ανάλογο με το μεταγενέστερο Παλάτι των Βερσαλλιών.

Η Έπαυλη του Αδριανού.

Δηλαδή, έχετε ταξιδέψει οπουδήποτε πάτησε το πόδι του ο Αδριανός, ακολουθώντας τις διηγήσεις του Παυσανία, ή δίνετε κυρίως έμφαση στην Ιταλία και την Ελλάδα;

Μπορώ να πω ότι η εικόνα που έχω για τον Αδριανό είναι ολοκληρωμένη. Συλλέγω βιβλία που γράφτηκαν τη σύγχρονη εποχή, αλλά είναι σημαντικό να διαβάσει κανείς τι είχαν να πουν οι σύγχρονοί του γι’ αυτόν. Πρόσφατα στην Ελλάδα χρησιμοποίησα όλες τις πληροφορίες που δίνει ο Παυσανίας ώστε να ακολουθήσω τα βήματα του Αδριανού. Θα ήθελα να έχω στην κατοχή μου και αυθεντικά κομμάτια τέχνης που σχετίζονται με τον ίδιο, αλλά αυτό είναι αδύνατον. Παρ’ όλα αυτά, κατάφερα να αποκτήσω μερικά αντικείμενα της περιόδου του Αδριανού, όπως ένα πανέμορφο δηνάριο.

Όσον αφορά τα ταξίδια μου, νομίζω ότι οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για τον Αδριανό πρέπει να δει το Τείχος του. Πριν από τρία χρόνια ξεκίνησα να το εξερευνώ, όπως και τα ρωμαϊκά φρούρια που βρίσκονται στη διαδρομή, συμπεριλαμβανομένων των Segedunum στο Wallsend, Chesters, Housesteads, Vindolanda και Birdoswald. Τα ίχνη του Τείχους του Αδριανού συνθέτουν ένα μαγευτικό ταξίδι που σου προσφέρει μια μοναδική εσωτερική ανασκόπηση μιας γοητευτικής περιόδου της αρχαίας ιστορίας, όπως επίσης σου δημιουργεί έναν τεράστιο σεβασμό για τους στρατιώτες που μηχανεύτηκαν κι έχτισαν τα τείχη. Το πάθος μου για την αρχαία ιστορία με ταξίδεψε σε ολόκληρο τον ελληνικό και ρωμαϊκό κόσμο. Πάντως, τα ταξίδια μου δεν είναι τυχαία. Συνήθως χρησιμοποιώ τις διαδρομές του Αδριανού σαν μπούσουλα για να πλέξω τις δικές μου περιπέτειες. Κατά κάποιον τρόπο, ο Αδριανός έχει αποδειχθεί για μένα το ιδανικό ταξιδιωτικό πρακτορείο.

Μιλήστε μας για μερικά από αυτά που είδατε στην Αθήνα και την Πελοπόννησο που δικαιώνουν το πάθος σας για τον Αδριανό.

Την τελευταία φορά που ήμουν στην Αθήνα προσπάθησα να επισκεφθώ και να φωτογραφίσω όσα κτίρια του Αδριανού επιβιώνουν, όπως η Βιβλιοθήκη, το Πάνθεον, το Υδραγωγείο και ο Ναός του Ποσειδώνα. Έγραψα και ένα άρθρο αμέσως μετά. Ο στόχος του ταξιδιού ήταν να ακολουθήσω τη διαδρομή του Αδριανού ώστε να καταγράψω την επίσκεψή του στην επαρχία της Αχαΐας το 124-125 μ.Χ. Αυτό με έκανε να επισκεφθώ κάποια μέρη –μερικά τα είχα επισκεφθεί ξανά, για κάποια άλλα ήταν η πρώτη φορά– όπως τα Μέγαρα, η Ελευσίνα, το Άργος, η Επίδαυρος, η Τροιζήνα, η Ερμιόνη και η Ολυμπία. Δυστυχώς, δεν είχα αρκετό χρόνο για να πάω στη Σπάρτη, τη Μαντίνεια ή στους Δελφούς. Ίσως τα καταφέρω του χρόνου, το 2015. Οι ευεργεσίες του Αδριανού στην Ελλάδα ήταν πολλές και πολλών ειδών. Κατάφερε να βάλει τον εαυτό του στην καρδιά του ελληνικού κόσμου, της ιστορίας του και του πολιτισμού του και νομίζω ότι πέτυχε να ενώσει τους Ρωμαίους με τους Έλληνες. Δεν έχετε παρά να κοιτάξετε τις αναρίθμητες επιγραφές, τις αφιερώσεις και τα δημόσια έγγραφα που υπάρχουν ανά την ελληνική επικράτεια για να διαπιστώσετε την ευγνωμοσύνη που οι άνθρωποι εκφράζουν στον ευεργέτη τους. Επίσης, είναι εκπληκτικό ότι τοποθέτησαν άγαλμά του, σύμφωνα με τον Παυσανία, μέσα στον Παρθενώνα, κάτι που επιβεβαιώνει ακόμα περισσότερο την εξαιρετικής σημασίας παρουσία του Αδριανού στην κλασική Αθήνα. Όλα αυτά είναι επιτεύγματα που δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις.

Η Πύλη του Αδριανού είναι Ρωμαϊκή αψίδα. Δίνει πρόσβαση στο Ναό του Ολυμπίου Διός και κτίστηκε προς τιμή του Αδριανού στα πλαίσια της διαμονής του στην Αθήνα το έτος 131μ.Χ και για τα πολεοδομικά έργα που έκανε και διεύρυνε την Αθήνα. Η Πύλη είναι κορινθιακού ρυθμού, ενώ καινοτομεί αρχιτεκτονικά διότι συνδυάζει την Ρωμαϊκή αψίδα με το Ελληνικό αέτωμα. Μαζί με τους Αέρηδες και το μνημείο του Λυσικράτη ήταν ένα από τα αξιοθέατα των Αθηνών στην αρχαιότητα.

Η βιβλιοθήκη του Αδριανού κτίστηκε γύρω στο 132 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Αδριανό. Καταστράφηκε από τους Ερουλους (267 μ.Χ.) και στη συνέχεια ενσωματώθηκε στο υστερορρωμαϊκό τείχος. Επισκευάσθηκε από τον Ρωμαίο έπαρχο Ερκούλιο (412 μ.Χ.). Τον 5ο αιώνα μ.Χ. στο μέσον της αυλής κτίσθηκε το τετράκογχο κτήριο παλαιοχριστιανικής εκκλησίας. Αφού αυτό καταστράφηκε στη συνέχεια κτίσθηκαν μια τρίκλιτη βασιλική (7ος αιώνας μ.Χ.) και μια μονόκλιτη (11ος αιώνας).

Οι Έλληνες γνωρίζουμε όλα αυτά που περιγράφετε, γνωρίζουμε τη σημασία του Αδριανού για τον ελληνικό χώρο. Σας ακολουθούν αρκετοί Έλληνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Καθώς δεν είμαι Ελληνίδα, δεν μπορώ να ξέρω τι γνωρίζουν οι Έλληνες για τον Αδριανό και την κληρονομιά του. Στην Αγγλία, όπου έζησα αρκετά χρόνια, υπάρχει πραγματική αναγνώριση για όσα πρόσφερε στη Βρετανία. Το Τείχος του Αδριανού κατέχει ξεχωριστή θέση στο πολιτιστικό τοπίο του Ηνωμένου Βασιλείου. Θα έλεγα ότι ο περισσότερος κόσμος γνωρίζει γι’ αυτό και κάθε χρόνο όλο και πιο πολλοί άνθρωποι επισκέπτονται τα διαφορετικά σημεία του. Ο Αδριανός έκανε πολλά για να αναβιώσει τον ελληνικό πολιτισμό, ειδικά στην Αθήνα, και είμαι σίγουρη ότι οι Έλληνες τού έχουν μεγάλη εκτίμηση. Αλλά, καθώς η Ελλάδα έχει μεγάλη ιστορία που προηγείται του Αδριανού, είναι φυσικό η θέση του στον ελληνικό πολιτισμό να μην είναι ανάλογης σπουδαιότητας με αυτήν που κατέχει στη Βρετανία. Όποτε βρίσκομαι στην Αθήνα, πάντως, οι αναρτήσεις μου στο μπλογκ μου για τον Αδριανό προσελκύουν μεγάλο ενδιαφέρον. Νομίζω ότι, εν τέλει, είναι ζωντανός στη μνήμη των Ελλήνων.

Το τείχος του Αδριανού, χτίστηκε μεταξύ 122-127 μ.Χ. στην Μεγάλη Βρετανία, στα εκατό χιλιόμετρα από τη θάλασσα της Ιρλανδίας μέχρι την Βόρεια Θάλασσα και προστάτευε από τις επιδρομές για τρεις αιώνες τα βόρεια σύνορα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Τι είδους άνθρωποι συμμετέχουν στις έρευνές σας και στο μπλογκ σας; Είναι κυρίως αρχαιολόγοι και ιστοριοδίφες; Έχουν ενδιαφερθεί να σας ακολουθήσουν στα ταξίδια σας;

Δεν είμαι αρχαιολόγος, ούτε κλασικιστής, ούτε καν επαγγελματίας φωτογράφος. Φαντάζομαι, βέβαια, ότι μια ωραία φωτογραφία αρέσει σε όλους. Σε αυτούς που με ακολουθούν συμπεριλαμβάνονται αρχαιολόγοι και ιστορικοί, αλλά η πλειονότητα είναι άνθρωποι σαν εμένα, που ίσως δεν έχουν την ευκαιρία να ταξιδεύουν όσο εγώ. Έχω τη χαρά να μοιράζομαι μαζί τους όλες τις περισσότερο ή λιγότερο γνωστές τοποθεσίες που είναι διάσπαρτες στον ρωμαϊκό κόσμο. «Μοιράζω» όλες τις φωτογραφίες μου στο Διαδίκτυο και ο καθένας έχει το δικαίωμα να τις χαρεί ή να τις χρησιμοποιήσει, αν θέλει να εικονογραφήσει την εργασία του. Δέχομαι πολλές προτάσεις επιστημόνων για ντοκιμαντέρ, βιβλία ή περιοδικά και με χαροποιεί το ότι μπορώ να συνεισφέρω κι εγώ στη δουλειά τους.

Τον Οκτώβριο θα βρίσκομαι στο Ισραήλ και θα ήθελα να καταφέρω να επισκεφθώ σύντομα και την Ιορδανία. Δυστυχώς, με τον εμφύλιο στη Συρία να επηρεάζει ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, θα είναι δύσκολο να επισκεφθώ πολλές περιοχές.

Στο ταξίδι του στην Ελλάδα, το 125 μ.Χ., ο ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός ερωτεύεται έναν νεαρό Έλληνα, τον Αντίνοο. Ο έρωτάς τους πέρασε στην Ιστορία, μια σχέση ρομαντική, σφοδρή και τραγική: Ο Αντίνοος πνίγηκε στον Νείλο, στη διάρκεια της περιοδείας του Αδριανού στην Αίγυπτο το 130 μ.Χ. Ήταν αυτοκτονία ή ήταν δολοφονία; Σε βαθιά θλίψη ο μεγάλος αυτοκράτορας, έστησε παντού αγάλματα του όμορφου νέου και τον επέβαλε ως θεό. (πηγή: Bήμα).

Νομίζετε ότι οι Έλληνες βασιζόμαστε υπερβολικά στο παρελθόν μας;

Η κλασική κληρονομιά της Ελλάδας δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να παίξουμε τον ρόλο μας στην προώθηση της ευρύτερης κατανόησης του αρχαίου κόσμου και της σχέση του με το σήμερα. Μου έκαναν μεγάλη εντύπωση τα υπέροχα εκθέματα που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής του μετρό στους σταθμούς Μοναστηρακίου και Συντάγματος. Ομάδες αρχαιολόγων δούλεψαν για χρόνια μαζί με μηχανικούς ώστε να καταγραφούν και να προστατευτούν αυτά τα ευρήματα.

Ο Αδριανός άφησε την τελευταία του πνοή τη δέκατη μέρα του Ιουλίου, στη ρωμαϊκή του Βίλλα στις Βάιαι σε ηλικία 62 ετών. Εντούτοις, ο άνθρωπος που πέρασε τόσο μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας δεν είχε φτάσει ακόμη στο τέλος του ταξιδιού του. Κηδευτηκε αρχικά στο Πουτέολι, κοντά στην περιοχή Βάιαι, σε ένα κτήμα που κάποτε άνηκε στον Κικέρωνα. Λίγο αργότερα, τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στη Ρώμη και θάφτηκαν στους Κήπους της Δομιτίας, κοντά στο ημιτελές μαυσωλείο του. Μετά την ολοκλήρωση του Μαυσωλείου του Αδριανού (το σημερινό Καστέλ Σαντ' Άντζελο) στη Ρώμη το 139 από τον διάδοχό του, Αντωνίνο Πίο, το σώμα του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του τοποθετήθηκαν εκεί μαζί με της συζύγου του, της Βίμπια Σαμπίνα και του πρώτου από τους υιοθετημένους γιους του, Λούκιου Αέλιου. Ο Αντωνίνος τον θεοποίησε το 139 και του αφιέρωσε ένα ναό στο Πεδίο του Άρεως.

Απ’ όσα πορτρέτα του Αδριανού έχετε αντικρίσει, ποιο είναι το αγαπημένο σας;

Ομολογώ ότι τα αγαπημένα μου πορτρέτα του Αδριανού προέρχονται από την Ελλάδα, και συγκεκριμένα βρίσκονται στην Αθήνα – είναι εκείνα τα δύο που εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Εκτός από το να ακολουθώ τα ίχνη του Αδριανού και να ανακαλύπτω τα ταξίδια του, έχω την αποστολή να βρω και να φωτογραφίσω όλα τα πορτρέτα του που έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας. Μέχρι τώρα έχω φωτογραφίσει τα 50 από τα 150 που υπάρχουν. Δυστυχώς, πολλά δεν είναι σε δημόσια θέα, γιατί βρίσκονται είτε σε αποθήκες μουσείων είτε σε ιδιωτικές συλλογές.