Η ανασκαφή στην Αμφίπολη έφτασε στο επιθυμητό αποτέλεσμα, εντοπίσθηκε δηλαδή ανθρώπινος σκελετός στον υπόγειο κιβωτιόσχημο τάφο, όμω...
Η ανασκαφή στην Αμφίπολη έφτασε στο επιθυμητό αποτέλεσμα, εντοπίσθηκε δηλαδή ανθρώπινος σκελετός στον υπόγειο κιβωτιόσχημο τάφο, όμως κάθε άλλο παρά «έκλεισε».
Ως προς την ανασκαφική διερεύνηση προφανώς δεν έμεινε καμιά εκκρεμότητα, αλλά υπάρχουν άλλες εργασίες να γίνουν στον λόφο Καστά.
Η πρώτη είναι η γεωφυσική διασκόπηση, την οποία ανέλαβε το ΑΠΘ με επικεφαλής τον καθηγητή Γρηγόρη Τσόκα και που έχει μόλις αρχίσει. Στόχος, να διαπιστωθεί αν υπάρχουν άλλοι τάφοι στον μήκους μισού χιλιομέτρου περίβολο ο οποίος «αγκαλιάζει» τον λόφο δημιουργώντας έναν κύκλο.
«Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε στηρίζονται στο γεγονός ότι οι αρχαιότητες αποτελούν διαταράξεις στην ομοιογένεια των ανώτερων στρωμάτων της γης και επομένως προκαλούν ανωμαλίες σε φυσικά ή τεχνικά πεδία.
Ο ανασκαφέας αρχαιολόγος μπορεί να κατευθύνει επιλεκτικά την έρευνά του, να εξαγάγει συμπεράσματα και στη συνέχεια να τα προεκτείνει για όλη την περιοχή που μελετά, στηριζόμενος στον γεωφυσικό χάρτη», έχει πει πριν από λίγο καιρό στο «Έθνος» ο κ. Τσόκας.
Τα στοιχεία αυτά βοηθούν για την τρισδιάστατη απεικόνιση του εδάφους. Πρόκειται για μέθοδο που εφαρμόζεται για την εξερεύνηση αρχαιολογικών χώρων σε όλο τον κόσμο. Το εργαστήριο γεωφυσικής του ΑΠΘ μάλιστα υπήρξε πρωτοπόρο, αφού χρησιμοποιεί την ηλεκτρονική διασκόπηση από τις αρχές της δεκαετίας του '80.
Μεγάλοι όγκοι άμμου
Το μόνο «αδύνατο» σημείο της μεθόδου είναι πως απαιτεί απουσία βροχής, καθώς δεν μπορεί να διεξαχθεί σε αντίθετη περίπτωση. Απαιτούνται περί τις 10 συνεχείς ημέρες χωρίς βροχή και τότε θα έχουμε τα αποτελέσματα, τα οποία θα υποδείξουν αν υπάρχουν «κενά» σημεία, που θα πρέπει να διερευνηθούν ανασκαφικά.
Ο μη βροχερός καιρός είναι απαραίτητος και για μια ακόμη εργασία που είναι το κοσκίνισμα των χωμάτων.
Η αποχωμάτωση από το εσωτερικό του τύμβου έφερε έξω από το μνημείο πολύ μεγάλους όγκους άμμου, που πρέπει να κοσκινιστούν έτσι ώστε να εντοπισθεί οποιοδήποτε ξένο σώμα τυχόν περιέχουν.
Ισως το κοσκίνισμα αποδώσει και άλλα όστρεα (κελύφη οστρακοειδών), όπως αυτά που έχουν ήδη εντοπισθεί. Μπορεί όμως να βρεθούν και όστρακα, όπως αποκαλούνται στην αρχαιολογική γλώσσα τα κομμάτια αγγείων ή ακόμη και κάποια σιδερένια αντικείμενα (καρφιά, πόρπες, νομίσματα).
Αν δεχτούμε το γεγονός ότι ο τάφος είχε πλημμυρίσει με άμμο από την Κερκινίτιδα, σε περιόδους που μέσα υπήρχαν νερά, τότε πιθανώς τα πήλινα αντικείμενα να είχαν ανέβει σε ψηλότερη στάθμη μέσα στις λάσπες, ενώ τα μεταλλικά θα πρέπει να εντοπισθούν στα δάπεδα.
Τέλος, ακόμα μια εργασία που διεξάγεται είναι η συντήρηση των γλυπτών αλλά και των επιζωγραφίσεων και του ψηφιδωτού από ειδικευμένους συντηρητές. Οι εργασίες αυτές θα συνεχιστούν όσο ο καιρός το επιτρέπει, μέχρις ότου ολοκληρωθούν.
Πρώτιστο μέλημα η απόλυτη προστασία των οστών
Το επόμενο βήμα του μελετά με πολλή προσοχή το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Και αυτό είναι κατ' αρχάς η ανάταξη του σκελετού και κατόπιν η μελέτη του σκελετικού υλικού.
Η ανάταξη είθισται να γίνεται από παλαιοανθρωπολόγο, αλλά σπάνια φτάνουμε έως εκεί στις ανασκαφές, λόγω έλλειψης κονδυλίων.
Κονδύλια
Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση υπάρχουν κονδύλια, αλλά υπάρχει και η ευθύνη να ανατεθούν όλες οι σχετικές εργασίες, από την ανασύνθεση μέχρι και την όποια ανθρωπολογική ή μοριακή μελέτη των οστών στους άριστους.
Όπως όλα δείχνουν, το υπουργείο θα μελετήσει με λεπτομέρειες όλα αυτά και μόνο όταν θα ολοκληρώσει την έρευνα θα προβεί σε αναθέσεις. Πρώτιστο μέλημά του είναι η απόλυτη προστασία των οστών.
Θα χρειαστούν τουλάχιστον οκτώ μήνες μελετών για την Αμφίπολη
Η γενική γραμματέας Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, μιλώντας χθες το πρωί στον Σκάι, είπε ότι οι επιστήμονες θα χρειαστούν τουλάχιστον οκτώ μήνες για να καταλήξουν στο αποτέλεσμα των μελετών στα ανθρωπολογικά ευρήματα, ενώ τόνισε ότι το υπουργείο δεν έχει ακόμα καταλήξει σε ποια ομάδα ειδικών θα αναθέσει την εργασία εξέτασης του σκελετού που βρέθηκε στο ταφικό μνημείο.
Ερωτηθείσα σε ποιον μπορεί να ανήκει ο σκελετός, απέφυγε να απαντήσει, λέγοντας ότι προτιμά να μείνουμε στα δεδομένα και πρέπει να γίνουν οι έρευνες για να δούμε αν θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε την ταυτοποίηση του όποιου νεκρού.
Επίσης είπε ότι η πανεπιστημιακή ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου που ασχολείται με τη Βεργίνα συζητά να γίνει εξέταση DNA στα οστά του Φιλίππου. Πρόσθεσε όμως ότι αυτή η διαδικασία θα είναι δύσκολη.
Αναφερόμενη στην ανασκαφή, ανέφερε ότι εν μέρει η δουλειά στο πεδίο τελείωσε, αλλά πλέον η πολλή δουλειά έχει να κάνει με τη μελέτη και την αξιολόγηση των ευρημάτων. Όσο για το πότε θα είναι το μνημείο επισκέψιμο, η κ. Μενδώνη δήλωσε ότι χρειάζεται αρκετός χρόνος.
Αν o τάφος είχε πλημμυρίσει,ίσως το DNA έχει «ξεπλυθεί»
Είναι η ανάλυση αρχαίου DNA το «κλειδί» που θα ξεκλειδώσει τον γρίφο της Αμφίπολης; Οι προϋποθέσεις για ασφαλή συμπεράσματα, το πρωτόκολλο, αλλά και τα πιθανά εμπόδια.
Ο Δημήτρης Καφετζόπουλος, μοριακός βιολόγος, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο Ηράκλειο Κρήτης –το πρώτο στην Ελλάδα με ειδικό εργαστήριο ανάλυσης αρχαίου DNA από τα μέσα Ιανουαρίου 2015- εξηγεί τις προϋποθέσεις στο TheTOC.gr .
Ποιά είναι τα πρώτα βήματα;
Ο σκελετός στην κατάψυξη
«Τα βήματα είναι τα εξής: Η άμεση λήψη ιστού, μάλλον δοντιού –γομφίοι, κατά προτίμηση- οι οποίοι θα έπρεπε να έχουν ήδη καταψυχθεί προκειμένου να μην τους αγγίζουν από τη στιγμή της ανακάλυψης και μετά, ανθρώπινα χέρια.
Οι αρχαιολόγοι -δεν αναφέρομαι στην ανασκαφή της Αμφίπολης, μιλώ γενικά- μετρούν τα οστά, τα πλένουν, τα ζυγίζουν. Αυτά κάνουν εξαιρετικά μεγάλη ζημιά στην υπόθεση της ανάλυσης του DNA, υπό την έννοια ότι όποιος εμπλέκεται αφήνει επάνω το δικό του DNA.
Οπότε το πρώτο βήμα είναι η έγκαιρη συλλογή από τους επιστήμονες οι οποίοι θα κάνουν την ανάλυση. Αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει έτσι ώστε να φυλαχθούν οι ιστοί και να γίνουν συνεννοήσεις για την ανάλυση».
Τουλάχιστον, δύο ανεξάρτητα εργαστήρια
«Την ανάλυση θα έπρεπε να κάνουν τουλάχιστον δύο ανεξάρτητα εργαστήρια. Είναι μία συνήθης πρακτική, η οποία διασφαλίζει το αποτέλεσμα. Μόνο όταν δύο -ή και τρία, ακόμη και τέσσερα, εξαρτάται από τους διαθέσιμους πόρους (χρήματα), αλλά και από την ποσότητα του σκελετικού υλικού- συμφωνούν στα ευρήματα, μπορούμε να είμαστε σίγουροι».
Μελέτη του DNA της ανασκαφικής ομάδας
«Παράλληλα, θα έπρεπε να μελετηθεί το DNA όλης της ανασκαφικής ομάδας. Εδώ υπάρχει μία διαφορά: Υπάρχουν εργαστήρια τα οποία κάνουν αναλύσεις DNA και υπάρχουν και εργαστήρια που κάνουν αναλύσεις αρχαίου DNA. Είναι δύο διαφορετικές μέθοδοι, δύο διαφορετικές προσεγγίσεις. Το πιο πιθανό είναι η ανάλυση να δείξει ότι ο … σκελετός της Αμφίπολης είναι της κ. Περιστέρη ή κάποιου συνεργάτη της . Δεν θα το έλεγαν ποτέ, υποθέτω, αλλά σκεφθείτε τι θα συνέβαινε εάν δεν ήταν προσεκτικοί και δεν είχαν χρησιμοποιήσει γάντια ή δεν είχαν λάβει επιπλέον μέτρα -ξέρουμε ότι, ήταν προσεκτικοί».
Λήψη δειγμάτων
«Ο σκελετός πρέπει να μείνει στον έλεγχο του επιστημονικού υπευθύνου της ανασκαφής, όχι να διαμοιραστεί δεξιά και αριστερά. Μιλάμε για λήψη δείγματος. Ανάλογα με την ποσότητα και την κατάσταση του ιστού, γίνεται μία συνεννόηση για τον τρόπο με τον οποίον θα γίνει η διανομή του σκελετικού υλικού.
Ο μοριακός βιολόγος ο οποίος θα λάβει το δείγμα χρησιμοποιεί ειδικούς μύλους, οι οποίοι κονιορτοποιούν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες τον ιστό (το οστό), προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει αλλοίωση, θέρμανση κλπ. Η μέθοδος χρησιμοποιείται όταν έχουμε στη διάθεση μας πολύ σκληρούς ιστούς (οστά, σπόρους κλπ), σε ερμητικά κλειστούς σωλήνες οπότε –αποφεύγεται κατά αυτόν τον τρόπο η μόλυνση τους από το περιβάλλον.
Οι πηγές της μόλυνσης είναι ανάλογες της περίπτωσης. Εάν ενδιαφερόμαστε για ανθρώπινο ιστό - σκελετό, ο κύριος κίνδυνος είμαστε εμείς. Εάν ενδιαφερόμαστε για φυτικό ιστό, ο κίνδυνος είναι οποιοδήποτε φυτό υπάρχει δίπλα, η γύρη που μπορεί να κυκλοφορεί κλπ.
Εάν έχει μολυνθεί το δείγμα με κάτι ξένο, στο τέλος της ανάλυσης θα μπορέσω να ξεχωρίσω το ξένο υλικό, αλλά στο ανθρώπινο υλικό αυτό είναι πολύ δύσκολο, πολύ απλά, επειδή είναι δύσκολο να πω εάν είναι το δικό μου DNA ή του νεκρού».
Σε πόσον καιρό τα «εύκολα», φύλο και ηλικία;
«Το φύλο και την ηλικία τα βρίσκουν οι ανθρωπομέτρες και οι ανθρωπολόγοι, από τον σκελετό. Εάν υπάρχει κρανίο ή λεκάνη και βρίσκονται σε καλή κατάσταση, τότε μπορεί κανείς να πει για το φύλο σχεδόν αμέσως
Η ηλικία επίσης είναι κάτι που μπορεί να προσδιοριστεί από την κατάσταση των οστών. Τα οστά εκφυλίζονται όταν γερνάμε, υπάρχουν αλλοιώσεις, οστεοπορώσεις και αυτό φαίνεται. Με μία σχετική απόκλιση και η ηλικία προκύπτει άμεσα».
DNA: Καύση μερική και πλήρης
«Εάν ο τάφος είναι στεγανός, οι πιθανότητες να βρούμε DNA και να έχει διατηρηθεί καλά ο σκελετός είναι μεγάλες.
Επίσης, μία μερική καύση του νεκρού, συνήθως βοηθά το DNA να διατηρηθεί, επειδή βρίσκεται «παγιδευμένο» μέσα στα κόκαλα και δεν υπάρχει οξυγόνο. Εάν έχει γίνει πλήρης καύση, αποτέφρωση, δεν υπάρχει πιθανότητα να βρούμε κάτι. Δηλαδή, σε υπολείμματα από πυρές που βρίσκουμε σε σπηλιές, για παράδειγμα, κόκαλα από ζώα που χρησιμοποιήθηκαν για φαγητό και δεν αποτεφρώθηκαν, αλλά ψήθηκαν, μαγειρεύτηκαν, μας διευκολύνουν να βρούμε υπολείμματα αρχαίου DNA.
Με τον νεκρό της Αμφίπολης δεν ξέρω τι έχει συμβεί, οι ανακοινώσεις μιλούν για απλό ενταφιασμό».
Ο τάφος είχε πλημμυρίσει: Πιθανώς το DNA έχει «ξεπλυθεί»
Τι συμβαίνει στην περίπτωση της Αμφίπολης, όπου το ταφικό μνημείο είναι γεμάτο άμμο από τις πλημμύρες της λίμνης Κερκινίτιδας και του ποταμού Στρυμόνα; ρωτά το TheTOC.gr τον κ. Καφετζόπουλο.
«Αν ήταν στεγανός ο τάφος -που δεν ήταν- υπάρχει μία καλή πιθανότητα να έχει μείνει ο σκελετός όσο το δυνατόν ξηρός. Όμως, επειδή η περιοχή πλημμύριζε αρκετά (όπως φαίνεται από τα φερτά υλικά, τα χώματα και τα λοιπά υλικά της επίχωσης), η πιθανότητα το DNA να έχει ξεπλυθεί, ακόμη και από τις κρυφές περιοχές των δοντιών, είναι μεγάλη.
Οπότε θέλει προσοχή. Μην απαγοητευτούμε εάν το DNA που παίρνουμε είναι μόνο της ερευνητικής ομάδας. Αυτό θα συμβεί, είναι το μόνο σίγουρο».
Πρωτόκολλο οφείλει να καταθέσει και όποιος πάρει δείγμα οστού
«Όπως ο χειρουργός πριν μπει στο χειρουργείο έχει δηλώσει τι ακριβώς θα κάνει -γράφει ένα πρωτόκολλο, θα ανοίξω εδώ, θα βγάλω αυτό κλπ- με αντίστοιχο τρόπο, οφείλω κι εγώ, εφόσον ακολουθώ τις σύγχρονες πρακτικές, να έχω ένα πρωτόκολλο χειρισμού του δείγματος. Αφού καταθέσω το πρωτόκολλο και έχω τον ιστό, φτιάχνω μία «βιβλιοθήκη», από το δείγμα -το υλικό, τη σκόνη που έχω λάβει- την οποία βάζω σε ένα μηχάνημα για να διαβάσω τα θραύσματα (για θραύσματα πρόκειται). Τελικά, στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να διαβάσουμε κομματάκια από 25 βάσεις».
Μόλις 25 βάσεις από το DNA
Από 25 βάσεις, σημαίνει…; «Το ανθρώπινο DNA σε μήκος είναι μεγάλα κομμάτια τα οποία έχουν μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια βάσεις. Τα γράμματα του DNA είναι οι προτάσεις στις οποίες είναι γραμμένος ο γενετικός μας κώδικας. Εμείς διαβάζουμε συνήθως, μικρές περιοχές. Ένα αρχαίο DNA έχει πέσει από τις μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια βάσεις στα μόλις 25 «γράμματα». Άρα, πρέπει να διαβάσουμε λεξούλα λεξούλα αυτό το ‘βιβλίο’».
Πότε θα ξέρουμε
«Μία ανάλυση δείγματος θέλει περίπου 10 – 15 ημέρες. Από και πέρα, αρχίζει η μελέτη του».
Ένα δείγμα φτάνει;
«Εάν υπάρχει διαθέσιμος ιστός, καλό είναι να ληφθεί δείγμα και από άλλη περιοχή του σκελετικού υλικού. Δηλαδή, να ληφθεί δείγμα από έναν γομφίο και από την κοτύλη, που είναι επίσης ένα αρκετά προφυλαγμένο σημείο.
Από κει και πέρα, κανείς αναλύει όποιο είναι καλύτερο».
Διασφάλιση αποτελέσματος
Θα είμαστε σίγουροι για το αποτέλεσμα; «Δύο, ίσως τρία ανεξάρτητα εργαστήρια και δείγμα από δύο διαφορετικούς ιστούς. Αυτές είναι οι δύο προϋποθέσεις που διασφαλίζουν την ποιότητα του αποτελέσματος σε πολύ μεγάλο ποσοστό, εάν όχι σε ποσοστό 100%.».
Ιανουάριος 2015: Το πρώτο εργαστήριο ανάλυσης αρχαίου DNA στην Ελλάδα
Το εργαστήριο θα είναι έτοιμο στα μέσα Ιανουαρίου 2015. Σε ποιό στάδιο βρίσκεστε;
«Στη φάση της ανακατασκευής. Πρόκειται για χρηματοδότηση, πρόγραμμα της Περιφέρειας Κρήτης, για ένα υψηλών προδιαγραφών εξειδικευμένο εργαστήριο, ειδικά για αρχαιολογικά δείγματα -το μοναδικό που θα έχουμε στην Ελλάδα.
Ήταν μία αρκετά μεγάλη διαδικασία και η σύμβαση υπογράφτηκε το περασμένο καλοκαίρι. Το Εργαστήριο μας εμπλέκεται σε ανάλυση γονιδιωμάτων εδώ και τριάντα χρόνια. Παρ’ όλα αυτά, οι προδιαγραφές για ανάλυση αρχαίων δειγμάτων είναι πολύ υψηλές, πολύ υψηλότερες ακόμη και από την ανάλυση των κλινικών δειγμάτων. Μπορούμε να καταλήξουμε σε μία σειρά πληροφοριών, από γενετικές προδιαθέσεις, έως και να κάνουμε ανάλυση όλου του γονιδιώματος».
Δεν υπάρχουν σχόλια