O ένας διέσωζε αρχαιότητες, ο άλλος τις λεηλατούσε

Η λιθογραφία του ζωγράφου Λουί Ντιπρέ καθρεφτίζει το πρόσωπο του Γάλλου υποπρόξενου Louis-François-Sébastien Fauvel στην περιοχή της Ρω...

Η λιθογραφία του ζωγράφου Λουί Ντιπρέ καθρεφτίζει το πρόσωπο του Γάλλου υποπρόξενου Louis-François-Sébastien Fauvel στην περιοχή της Ρωμαϊκής Αγοράς των Αθηνών, όπως ποζάρει αλαζονικά δίπλα στις ελληνικές αρχαιότητες που συγκέντρωνε σπίτι του.

Πιττάκης – Fauvel. Ο ένας ήταν από τους πρωτοπόρους στη διαμόρφωση της ελληνικής αρχαιολογίας, ο άλλος Γάλλος υποπρόξενος, μα πάνω απ’ όλα συλλέκτης. Ο πρώτος έκανε αμέτρητες θυσίες για να καταγράψει και να προστατέψει τις ελληνικές αρχαιότητες, ο δεύτερος με αρχαιοθηρικές επιχειρήσεις αποκτούσε όσες ποθούσε.

Διακόσια σχεδόν χρόνια έχουν περάσει από την εποχή που οι δύο άνδρες συνομιλούσαν και μοιράζονταν τον θαυμασμό τους για τις αρχαιότητες της Αθήνας, αλλά δρούσαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις προκειμένου να διεκδικήσουν την κατοχή τους και να τις αποδώσουν στο κοινό. Ο Γάλλος προμηθεύοντας τα ευρωπαϊκά μουσεία και ο Έλληνας συγκροτώντας τις πρώτες δημόσιες αθηναϊκές συλλογές και τα μουσεία. Άλλωστε ο Κυριακός Πιττάκης έθεσε ουσιαστικά τις βάσεις για την ανέγερση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Και να τώρα που... ξανασυναντιούνται στη συγκινητική περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου: «Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος - 19ος αιώνας». Οι ιστορίες τους παράλληλες αλλά τόσο διαφορετικές. Όπως και η δράση τους που αποκαλύπτεται στις αίθουσες της έκθεσης. Η λιθογραφία του ζωγράφου Λουί Ντιπρέ καθρεφτίζει ακριβώς το πρόσωπο του Fauvel όπως ποζάρει αλαζονικά δίπλα στις ελληνικές αρχαιότητες που συγκέντρωνε σπίτι του. Ανάμεσά τους και ο κορμός θωρακοφόρου που διακρίνεται στη δεξιά άκρη της λιθογραφίας. Αυτός κάνει τη διαφορά. Γιατί αριστερά της προθήκης στέκει το πρωτότυπο γλυπτό, αρ. 1676, προκαλώντας αληθινή συγκίνηση στον επισκέπτη. Όπως ο χειρόγραφος κατάλογος του Κυριακού Πιττάκη που παρουσιάζεται απέναντι, με τις φυλασσόμενες αρχαιότητες στο Θησείο, στα Προπύλαια της Ακρόπολης και στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού το 1843. Μαζί εκτίθενται κάποιες από τις αρχαιότητες που διέσωσε.

«Την εποχή που ζούσε ο αυτοδίδακτος Έλληνας αρχαιολόγος ήταν εκτεθειμένες στο Θησείο, ενώ στο τέλος του 19ου αιώνα μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όταν ολοκληρώθηκε η ανέγερσή του», εξηγεί η διευθύντρια του πρώτου μουσείου της χώρας, Μαρία Λαγογιάννη. 

Ο Κυριακός Πιττάκης, ο οποίος έθεσε τις βάσεις
για την ανέγερση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η ίδια μάς βοηθάει να κατανοήσουμε τις δυο προσωπικότητες. Ας γυρίσουμε λοιπόν στις αρχές του 19ου αι. Τότε, και μέχρι την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, όποιος περιηγητής έφτανε στην Αθήνα επισκεπτόταν το σπίτι του Γάλλου υποπρόξενου Louis-François-Sébastien Fauvel στην περιοχή της Ρωμαϊκής και αργότερα της Αρχαίας Αγοράς. «Ο Fauvel (1753-1838) περιηγήθηκε την Ελλάδα και την Αθήνα εκτενώς μετά το 1780 ως απεσταλμένος του κόμη Αuguste de Choiseul-Gouffier, ο οποίος σύντομα έγινε πρεσβευτής της Γαλλίας στην Υψηλή Πύλη, προκειμένου να συλλέξει και να αποτυπώσει αρχαιότητες για λογαριασμό του και να τον βοηθάει να προμηθεύει τις βασιλικές αυλές και άλλους φιλάρχαιους Ευρωπαίους με εξαιρετικά κομμάτια αρχαίων έργων». Ο Fauvel εγκαταστάθηκε το 1803 μόνιμα στην Αθήνα καθώς διορίστηκε υποπρόξενος της Γαλλίας, έχοντας πια όλο τον χρόνο «να επιδίδεται σε αρχαιοδιφικές και αρχαιοθηρικές επιχειρήσεις στην Αττική, αλλά και να αξιοποιεί τις πλούσιες γνώσεις του για την τοπογραφία και τα μνημεία της Αθήνας, για να ξεναγεί και να διδάσκει κάθε ενδιαφερόμενο».

Το σπίτι του ήταν μαζί προξενείο αλλά και το πρώτο ιδιωτικό μουσείο της Αθήνας, με γλυπτά, ειδώλια, αγγεία, επιγραφές, νομίσματα, εκμαγεία μνημείων αλλά και ένα λεπτομερές τοπογραφικό σχέδιο των Αθηνών. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση στην Αθήνα, μια βόμβα προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στο σπίτι του υποπρόξενου - συλλέκτη. «Η φιλοτουρκική πολιτική που ασκεί το γαλλικό προξενείο τον αναγκάζει να φύγει το 1822 αρχικά στη Σύρο και μετά στη Σμύρνη. Από εκεί ζητάει να του αποσταλούν τα αρχαία της συλλογής του, που έχει φροντίσει να πακεταριστούν, αλλά ο Γκούρας, ο φρούραρχος της Αθήνας και οι έφοροι αρνούνται. Τελικά το 1825, κατά τη δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης, η οικία του καταστρέφεται ολοσχερώς και όλα τα κιβώτια με τα αρχαία καταπλακώνονται». Κάποια βρέθηκαν στις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς το 1935.

Ο Κ. Πιττάκης προσπάθησε να εμποδίσει την αρχαιοκαπηλία.

Μεγάλη αγάπη για τα αρχαία είχε και ο Κυριακός Πιττάκης (1798-1863). Μαθήτευσε κοντά στον Fauvel για να γνωρίσει περισσότερα για τα μνημεία του τόπου του ενώ γρήγορα αναδείχθηκε πρωταγωνιστής στον αγώνα για την προστασία τους. «Λέγεται ότι ήταν δική του ιδέα να δώσουν βόλια στους πολιορκημένους Τούρκους μέσα στην Ακρόπολη, προκειμένου να μην καταστρέψουν τους κίονες για να πάρουν το μολύβι που τους συνέδεε». Μετά την απελευθέρωση, διορίζεται επιστάτης των αρχαιοτήτων της Αθήνας, έπειτα υποέφορος της Στερεάς Ελλάδας, αγωνίζεται να συγκροτήσει τις πρώτες δημόσιες συλλογές οι οποίες στεγάζονται αρχικά στα καλύτερα σωζόμενα μνημεία: Βιβλιοθήκη του Αδριανού, Ακρόπολη, Πύργος των Ανέμων και το Θησείο. Συντάσσει καταλόγους, στερεώνει τα αρχαία προφυλάσσοντάς τα από θαυμαστές που θέλουν να τα οικειοποιηθούν. Εντοιχίζει τα μικρά τμήματα σε ξύλινα πλαίσια, στερεώνει τα περίοπτα έργα με σιδερένιους γόμφους. Προσπάθησε να εμποδίσει την αρχαιοκαπηλία αλλά και να αποδείξει στους Ευρωπαίους ότι οι Έλληνες είναι άξιοι συνεχιστές των προγόνων τους. Δικά του τα λόγια: «Τους εξήγησα ότι είναι έργα των προγόνων μας και τους έδωσα να καταλάβουν την τιμήν και ωφέλειαν ήτις προκύπτει ίν’ αυτά [μένουν] εις ημάς, αλλά τάχα τα ήκουσαν όλοι και θέλουν να τα φυλάξουν;».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή