«Κιβωτός» της ομηρικής Κρήτης

Με εμβαδόν 1.630 τ.μ., απόλυτα ενταγμένο στο τοπίο, δίνοντας την αίσθηση ότι αναδύεται μέσα από τα σπλάχνα της κρητικής γης, το κτί...

Με εμβαδόν 1.630 τ.μ., απόλυτα ενταγμένο στο τοπίο, δίνοντας την αίσθηση ότι αναδύεται μέσα από τα σπλάχνα της κρητικής γης, το κτίριο έχει σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κουτσογιάννη, που έχει σχεδιάσει και το εξαιρετικής αισθητικής στέγαστρο του αρχαιολογικού χώρου.

Ένα «πέτρινο καράβι», η Αρχαία Ελεύθερνα, κάθισε απαλά στην κορυφή ενός λόφου και, ατενίζοντας τον Ψηλορείτη, άρχισε να κυλά προς τη θάλασσα. Ένα δεύτερο «πέτρινο καράβι», το Μουσείο της πόλης, άραξε «μέσα σε ένα άφατο πράσινο από ελιές, χαρουπιές, πλατάνια, δάφνες, πρίνους, βελανιδιές, με ρυάκια ανατολικά και δυτικά, τα οποία ενώνονται για να κατέβουν στο Κρητικό Πέλαγος.

Τους καλοκαιρινούς μήνες από τον χώρο του, αλλά και από την ακρόπολη της Ελεύθερνας, φαίνονται συγχρόνως η πανσέληνος να βγαίνει από την Ανατολή και ο ήλιος να γέρνει στη Δύση». Γι' αυτό και επελέγη να γίνουν τα εγκαίνιά του την ώρα του δειλινού, όπως είπε σε χθεσινή συνέντευξη Τύπου ο οραματιστής και δημιουργός του, καθηγητής Αρχαιολογίας και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νίκος Σταμπολίδης.

Το Μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας στην Κρήτη εγκαινιάζεται στις 19 Ιουνίου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο. Έπειτα από τριάντα χρόνια αρχαιολογικής ανασκαφικής έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Μουσείο ανοίγει τις πύλες του για να παρουσιάσει στο κοινό τα σημαντικότερα ευρήματα από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας και την πόλη της Αρχαίας Ελεύθερνας, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Ελεύθερνα και Πρινές του Δήμου Ρεθύμνης.

Με μοναδικό τρόπο το έστησε ο Ν. Σταμπολίδης με τους συνεργάτες του, ανάμεσα στους οποίους είναι οι αρχαιολόγοι Μιμίκα Γιαννοπούλου, Γιώργος Τασούλας και Σταυρούλα Οικονόμου. Μελετώντας επί χρόνια τα ευρήματα της ανασκαφής, αλλά και δοκιμάζοντας ποια θα είναι η καλύτερη παρουσίασή τους, ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης έκανε σειρά άκρως επιτυχημένων εκθέσεων στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Όλες αυτές οι εκθέσεις, όπως βλέπουμε τώρα, αποτελούσαν κατά κάποιο τρόπο «προάγγελο» για το Αρχαιολογικό Μουσείο Ελεύθερνας.

Στόχος του Μουσείου, το οποίο αποτελεί το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη και το τέταρτο ανάλογο στην Ελλάδα, είναι να «ταξιδέψει» τους επισκέπτες στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού και στον Όμηρο, να τους δώσει την ευκαιρία να θαυμάσουν από κοντά το πλήθος των ευρημάτων της μακροχρόνιας αρχαιολογικής ανασκαφής.

Το Μουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας, πρόσθια όψη.

Λιτό και απέριττο, όπως χαρακτηρίστηκε, παρουσιάζει με τη βοήθεια της τεχνολογίας αλλά και με πρωτοπόρο τρόπο τα εκπληκτικά ευρήματα. Ψηφιακές εφαρμογές και προβολές πλαισιώνουν την έκθεση, η οποία θα μπορεί να ανανεώνεται κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια. Όχι ως προς τη βασική φιλοσοφία της, όπως είπε ο κ. Σταμπολίδης. Θα αλλάζουν μερικές βιτρίνες, στις οποίες θα είναι δυνατό να φιλοξενηθούν παλαιότερα ή νέα ευρήματα.

Από την προϊστορική εποχή

Η ιστορική διαδρομή της Ελεύθερνας ξεδιπλώνεται στις τρεις συνεχόμενες αίθουσες, που φιλοξενούν όλη την ιστορία της πόλης από το 3000 π.Χ. έως το 1300 μ.Χ. - τεσσερισήμισι χιλιετίες με αντικείμενα καθημερινής ζωής και έργα τέχνης από την προϊστορία, τα γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, πρωτοβυζαντινά και βυζαντινά χρόνια.

Η μεγαλύτερη σε μέγεθος Αίθουσα Α περιλαμβάνει εκθέματα από μία πρώτη παρουσίαση της διαχρονικής δημόσιας, πολιτικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής της Ελεύθερνας, αλλά, κυρίως, αντικείμενα εισηγμένα από άλλες πόλεις της Κρήτης και περιοχές, όπως η Αττική, η Πελοπόννησος, οι Κυκλάδες, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Μ. Ασία, η Κύπρος, η Φοινίκη και γενικότερα η συροπαλαιστινιακή ακτή και η Αίγυπτος. Την πλαισιώνουν ψηφιακές εφαρμογές, αίθουσα προβολών, μικρών συνεδρίων ή περιοδικών εκθέσεων.

Προθήκη με κοσμήματα στην Αίθουσα Α.

Χρυσό́ μηνοειδές περίαπτο με παράσταση λέοντα. 7ος αι. π.Χ. Νεκρόπολη Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη.

Το αντικείμενο από το οποίο είναι εμπνευσμένο το λογότυπο του Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας. Θεά Μέλισσα. 7ος αι. π.Χ. Χρυσό́ κόσμημα από́ τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. H μέλισσα παριστάνεται μειξογενής: το πανωκόρμι της ως γυναικεία μορφή́ με τα χέρια στο στήθος και το κατωκόρμι ως έντομο με μεγάλά φτερά́, που κοσμούνται με στιγμωτά άνθη. Κατά́ μια μυθολογική́ εκδοχή́, οι μέλισσες έθρεψαν μαζί́ με την Αμάλθεια τον νήπιο Δία στο ιδαίον Άντρον.

Στην Αίθουσα Β αναπτύσσεται η θρησκευτική και η λατρευτική ζωή στην Ελεύθερνα, από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και τα βυζαντινά χρόνια. Επίσης, παρουσιάζεται το Μνημείο 4Α, ηρώο-ιερό, που ερμηνεύεται ως κενοτάφιο, αποτελώντας ένα από τα πρώτα μνημεία του «αγνώστου» στρατιώτη στην παγκόσμια ιστορία. Εδώ εκτίθεται και ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, η «Κόρη της Ελεύθερνας», που συγγενεύει με το αριστουργηματικό δαιδαλικό άγαλμα, τη διάσημη «Κυρία της Ωσέρ», που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.

Άποψη από την Αίθουσα Β που είναι αφιερωμένη στη λατρεία και τα ιερά από την Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο έως την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο

Χρυσό́ περίτμητο έλασμα με αντωπές σφίγγες. 700-630 π.Χ. Από το αποτεφρωτήριο A, στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη.

Το Μνημείο 4Α και τμήματα από τα γλυπτά κρανοφόρων πολεμιστών. Προβάλλεται ειδική ψηφιακή εφαρμογή με αναπαράσταση του μνημείου και σχεδιαστική αναπαράσταση των πολεμιστών που ήταν τοποθετημένοι σε αυτό.

Λεπτομέρεια της χάλκινης ασπίδας με την εντυπωσιακή λεοντοκεφαλή.

Η Αίθουσα Γ είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις της Ελεύθερνας, με ευρήματα μόνο από τις ανασκαφές στην νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, καθώς σε αυτήν εικονογραφούνται περιγραφές από τον κόσμο του Ομήρου, όπως π.χ. το τελετουργικό τυπικό των ταφικών πυρών (καύσεων), ανάλογων δηλαδή με την ταφική πυρά του Πατρόκλου που περιγράφεται στη ραψωδία ψ της Ιλιάδας. Επίσης, σκιαγραφείται μία κοινωνία πολεμιστών και πριγκιπισσών, μέσα από τα ευρήματα και τα πλούσια κοσμήματα, τα όπλα και τα εργαλεία επιφανών πολεμιστών. Σε περίοπτη θέση ξεχωρίζει μία χάλκινη ασπίδα, ένα εμβληματικό έργο, το οποίο εκτίθεται στην αρχή της έκθεσης του μουσείου. Στην ίδια αίθουσα δεσπόζει όλος ο κτερισματικός πλούτος από τις αριστοκράτισσες ιέρειες της Ελεύθερνας (όπως λαμπρά λεπτεπίλεπτης τέχνης κοσμήματα, υάλινα και φαγεντιανά, πήλινα και χάλκινα αγγεία, ειδώλια).

Άποψη από την Αίθουσα Γ όπου διακρίνονται η προθήκη με τα ευρήματα από τον τάφο Α1Κ1, γνωστό ως «Τάφο των Πολεμιστών» (880/870 π.Χ. έως 660/650 π.Χ.) και η προθήκη με την ταφική πυρά ΛΛ/90-91 (720-700 π.Χ.) του Ελευθερναίου αριστοκράτη πολεμιστή.

Λεπτομέρεια από προθήκη της Αίθουσας Γ, η οποία είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις, με τα ευρήματα του Τάφου Μ (πριν από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ.) από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, γνωστού ως τάφος με τις «αριστοκράτισσες- ιέρειες».

Τριποδικός κρατήρας και αγγεία πόσης. 830-810 π.Χ. Aπό τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών»,
στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας.

Στη Νότια Πτέρυγα του Μουσείου υπάρχει το Ερευνητικό Κέντρο και το Κέντρο Μελέτης, με βιβλιοθήκη, γραφεία και πλούσιο αρχείο των ανασκαφών που προσφέρεται για ερευνητές, Έλληνες και ξένους επιστήμονες, αλλά και σπουδαστές διαφόρων ειδικοτήτων από τα πανεπιστήμια του κόσμου. Εδώ προετοιμάζονται, επίσης, τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση της Κρήτης και της Ελλάδας. 

Άποψη από τις σύγχρονες αποθήκες και εργαστήρια του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας. Ο Καθηγητής Ν. Χρ. Σταμπολίδης με τους μαθητές συνεργάτες αρχαιολόγους.

Στον ισόγειο χώρο βρίσκονται οι αποθήκες και τα εργαστήρια συντήρησης, εξοπλισμένα με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, ενώ στη μεγάλη αυλή του Μουσείου δημιουργήθηκε ένα μικρό θέατρο για παραστάσεις, συναυλίες και δρώμενα.

Στη μεγάλη αυλή του Μουσείου δημιουργήθηκε ένα μικρό θέατρο για παραστάσεις, συναυλίες και δρώμενα, ενώ για την εκπαίδευση των παιδιών το Μουσείο έχει σχεδιάσει ειδικά προγράμματα σχολικών επισκέψεων. Τον Σεπτέμβριο πρόκειται να παρουσιαστεί εκεί η όπερα Idomeneas Rex.

Η ιστορική διαδρομή της Ελεύθερνας ξεδιπλώνεται στις τρεις συνεχόμενες αίθουσες, που φιλοξενούν όλη την ιστορία της πόλης από το 3000 π.Χ. έως το 1300 μ.Χ., με τη βοήθεια της τεχνολογίας, καθώς ψηφιακές εφαρμογές και προβολές πλαισιώνουν την έκθεση

Το πάθος και το προσωπικό όραμα ενός ανθρώπου, του καθηγητή Νικόλαου Σταμπολίδη, το οποίο ενστερνίστηκαν πολλοί από την επιστημονική, πολιτική και επιχειρηματική κοινότητα, γίνεται πραγματικότητα. Έπειτα από 30 χρόνια συστηματικής ανασκαφικής έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης, που συνεχίζεται έως σήμερα από τον καθηγητή, τους συνεργάτες και τις ομάδες του, το Μουσείο αρχαίας Ελεύθερνας ανοίγει σε λίγες μέρες τις πύλες του και ως μία μοναδική κιβωτός πολιτισμού παρουσιάζει τα σημαντικότερα ευρήματα και τους θησαυρούς από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας και την πόλη της αρχαίας Ελεύθερνας.

«Καρπός του οράματος του Νίκου Σταμπολίδη, προέκυψε από την πρωτοποριακή συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με το υπουργείο Πολιτισμού», σημείωσε η γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, Έλενα Κόρκα. Οι φορείς λειτουργίας του είναι το υπουργείο, που έχει αναλάβει τη φύλαξη και την προστασία του, και το Πανεπιστήμιο, που συνέλαβε την ιδέα, το κατασκεύασε και φέρει την ευθύνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων τα οποία θα πραγματοποιούνται στο ερευνητικό κέντρο και στο κέντρο μελέτης. Ήταν μια απλή όσο και ευφυής σύλληψη της πρώην γενικής γραμματέως του ΥΠΠΟΑ, Λίνας Μενδώνη, η οποία προέβλεπε τη σύναψη προγραμματικής σύμβασης ανάμεσα στο υπουργείο και στο Πανεπιστήμιο, λύνοντας έτσι τα όποια προβλήματα.

Περίαπτο της αιγυπτιακής θεότητας Sekhmet από φαγεντιανή 790-710 π.Χ. Από τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών», στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη.

Η προθήκη με τον θηραϊκό στάμνο και τη χάλκινη φοινικική φιάλη. Ευρήματα που σχετίζονται με την προβολή της ταινίας στην τηλεόραση δίπλα, με τίτλο “Φρονίμη”, βασισμένη σε μια ιστορία του Ηρόδοτου.

Χριστόγραμμα, αλυσίδα και άγκιστρο. 4ος-7ος αι. μ.Χ. Από το πρωτοβυζαντινό κτηριακό συγκρότημα στο Πυργί́. Ελεύθερνα, Κρήτη.

«Τα νέο Μουσείο της Ελεύθερνας είναι καρπός τριάντα χρόνων, όχι μόνο δικού μου κόπου, αλλά και φοιτητών από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, από πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης, των ΗΠΑ, ακόμη και χωρών της Ασίας, όπως η Τουρκία, η Κορέα, η Ιαπωνία, ακόμη και η Αυστραλία, που σήμερα έχουν γίνει δάσκαλοι. Τι να τον κάνεις τον Σταμπολίδη όταν δεν θα υπάρχουν συνεχιστές;», δήλωσε ο ίδιος συγκινημένος μέχρι δακρύων στην αρχή της παρουσίασής του. Συγχρόνως, δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει όλους όσους τον βοήθησαν στην υλοποίηση του οράματός του: Πολιτικές ηγεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και όχι μόνο, αρχαιολόγους, βοηθούς και φίλους τους, καθώς και τους πολυπληθείς χορηγούς του, που πίστεψαν, όπως είπε, πραγματικά σε αυτό που ήθελε να φτιάξει.

Στη συνέντευξη Τύπου μίλησαν επίσης η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, Αναστασία Τζιγκουνάκη, και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Οδυσσέας-Ιωάννης Ζώρας, οι οποίοι εξέφρασαν τον ενθουσιασμό τους, αλλά και την αγαστή συνεργασία που είχαν με τον οραματιστή του έργου.

Ο «γρύλος» της Ορθής Πέτρας

Από τάφο στο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας προέρχεται το χρυσό κόσμημα που απεικονίζει μια δαιδαλική θεά-μέλισσα και το φορούσε νεαρή κοπέλα στον λαιμό. Παρά το μικρό μέγεθός του (ύψος 2-3 εκατοστά) είναι ευδιάκριτη η μορφή γυναίκας με φενάκη (περούκα), όπως επίσης τα χέρια της-στήμονες που κρατούν τους μαστούς της, το σώμα της μέλισσας και τα φτερά της στολισμένα με μικρά υπέροχα λουλούδια. Όταν αντιστραφεί, η θεά εξαφανίζεται και εμφανίζεται ένα ωραιότατο άνθος, ένας κρίνος. Πρόκειται για ένα αντικείμενο αμφίσημο, για έναν «γρύλο», όπως το λένε στην Κρήτη.

Η Αφροδίτη και ο Πάνας

Η σανδαλίζουσα Αφροδίτη (σκύβει να δέσει το σανδάλι της) και ο πιο μικροκαμωμένος από αυτήν θεός ήταν στο αίθριο του Μεγάλου Λουτρού. Ο αγαλματικός αυτός τύπος ήταν δημοφιλής στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια.

Άγαλμα Αφροδίτης και Πάνα. 2ος-1ος αι. π.Χ. Από το Μεγάλο Λουτρό́ στον Κατσίβελο. Ελεύθερνα, Κρήτη.

Ο Πάνας προσδίδει στο σύμπλεγμα, εκτός από στοιχεία βουκολικότητας και μουσικής, εικόνα αφθονίας που εκφράζεται με τους καρπούς στην αγκαλιά του και το νεαρό τραγί που βρίσκεται στα πόδια του. Αντανακλώνται έτσι οι προτιμήσεις της ντόπιας αριστοκρατίας.

Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 2007-2013» (ΕΣΠΑ) από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι είναι και οι φορείς λειτουργίας του, ενώ η προσπάθεια ενισχύθηκε και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, το Ίδρυμα Ωνάση, την Alpha Bank και τη Grecotel (που αποτελούν αριστίνδην μέλη της Μεσογειακής Αρχαιολογικής Εταιρείας), καθώς και από άλλους οργανισμούς, ιδρύματα, φορείς και φυσικά πρόσωπα.

Πηγή: Αγγ. Κώττη, Έθνος , Έθνος , Ναυτεμπορική , Α. Ανδίρα, in.gr