Ο Ιλισός και η Ακρόπολη, το 1919, από τον Φρεντ Μπουασονά. Μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στη γαλήνια κόγχη της περιοδικής...
 |
| Ο Ιλισός και η Ακρόπολη, το 1919, από τον Φρεντ Μπουασονά. |
Μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στη γαλήνια κόγχη της περιοδικής έκθεσης για τους «Περιηγητές και τις αρχαιότητες», άκουσα κάποια στιγμή τα τζιτζίκια. Το φως σε εκείνο το σημείο έπαιρνε τη θέρμη του δειλινού, δίπλα σε ελιές και φρύγανα, σε μια προσπάθεια ανασύστασης του μικρόκοσμου της παριλίσιας Αθήνας των κλασικών χρόνων.
Κράτησα αυτό το φως, και αυτά τα αρχαία σπαράγματα, σαν να είχα μόλις επιστρέψει από ένα προσκύνημα. Η Αθήνα του Ιλισού, αν και διαλυμένη (από τα τέλη του 18ου αιώνα) και ενταφιασμένη (από τα μέσα του 20ού αιώνα), είχε επιστρέψει ως υπόμνηση, αίσθηση και οφθαλμαπάτη, αλλά είχα μόλις σταθεί μπροστά στη χαλκογραφία του Louis-François Cassas με τη γενική άποψη της Αθήνας (από τη συλλογή έργων τέχνης της Βουλής), με όλο το αθηναϊκό τοπίο σε πλήρες ανάπτυγμα. Προηγουμένως είχα χαθεί περιεργαζόμενος τον παριλίσιο ιωνικό ναό, στο έργο των Στιούαρτ και Ρέβετ, που είχε αντιστοιχία με τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Από εκείνο το κλέος έχει μείνει ένα οικόπεδο στην οδό Αρδηττού.
Είναι μία από τις μισοθαμμένες ιστορίες η απώλεια της Αθήνας του Ιλισού. Και δεν είναι μόνον οι κεντρικές λεωφόροι (Καλλιρρόης, Αρδηττού, Βασιλέως Κωνσταντίνου, Μιχαλακοπούλου) που τον έχουν σκεπάσει.
Είναι και η επικράτηση της άγνοιας για την παριλίσια πόλη, που αν κανείς τη βγάλει έξω από το κάδρο, όταν σκέφτεται την αρχαία Αθήνα, τότε έχει τη μισή εικόνα. Τα νερά και η βλάστηση, που επιζούν ως θραύσμα στην Αγία Φωτεινή, έδιναν στην Αθήνα μίαν αίσθηση τοπίου, που οι περιηγητές εξιδανίκευσαν πριν από 200 και 300 χρόνια. Ο αρχαίος Ιλισός είχε γονιμοποιητική δύναμη, ιερά υπήρχαν κατά μήκος της κοίτης του, Αθηναίοι ζούσαν τη φύση μέσα στην πόλη. Ένα μείγμα παγανιστικής φυσιοκρατίας και ρομαντικής αναπόλησης έφερε τον Ιλισό έως τον περασμένο αιώνα τυλιγμένον με θρύλους και δοξασίες. Ο εκσυγχρονισμός των υποδομών της νεότερης Αθήνας, ήδη από τον μεσοπόλεμο, περιλάμβανε το σχέδιο κάλυψης του ποταμού, που εν τω μεταξύ είχε εκπέσει κατά τόπους σε χείμαρρο, με παράγκες χτισμένες στις όχθες του, κυρίως στη σημερινή οδό Μιχαλακοπούλου.
Ωστόσο ήταν (και παραμένει υπογείως) αναπόσπαστο κομμάτι της ίδιας της ιδέας της Αθήνας. Ακόμη και σήμερα, που η ανάμνηση του ποταμού έχει γίνει ισχνή και θολή, η θέα της Ακρόπολης από οποιοδήποτε διαμέρισμα της οδού Αρδηττού ανασυστήνει, σαν μέσα από ένα οπτικό «Πανόραμα» του 19ου αιώνα, το παριλίσιο τοπίο. Είναι το πιο δραματικό σε ένταση τμήμα της αθηναϊκής τοπιογραφίας, έτσι όπως ανυψώνεται ο βράχος της Ακρόπολης με το Ολυμπιείον αριστερά και τον Λυκαβηττό δεξιά. Είναι μία αθηναϊκή εγγραφή, ανεξίτηλη. Φορτωμένη σήματα, έμπλεα συνειρμών.
Στα δικά μας τα χρόνια, μαζί με την παρακμή της πόλης, αναζωπυρώνονται, ασύνδετες, σκόρπιες, αλλά ζωηρές, οι φωνές εκείνες που ζητούν την επανάκτηση της πόλης. Έχουν διαφορετικές αφετηρίες, και γι’ αυτό διαφορετικές ερμηνείες, όλες αυτές οι ζυμώσεις, που κυμαίνονται από την άρνηση της δυναμικής των πόλεων και τη νεορομαντική φυσιολατρία, μέχρι την πλήρη υποταγή του άστεως στην πολιτική του σχεδιασμού και της τεχνολογίας.
Κάπου ανάμεσα αναφύεται το μείζον ερώτημα: Είναι τελεσίδικος ο θάνατος του Ιλισού; Μπορεί μία γενιά στο μέλλον να ανασυστήσει το ιστορικό τοπίο των Αθηνών;
Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια