«Σκελετοί στις ντουλάπες» των αρχαιολόγων

Πολλοί «σκελετοί στη ντουλάπα» των αρχαιολόγων, κατά την αγγλική έκφραση, συγκεντρώθηκαν το 2016.

Τα σκελετικά κατάλοιπα είναι σύνηθες εύρημα των ανασκαφών. Την χρονιά που φεύγει, όμως, η συγκυρία ήταν ιδιαίτερη. Έτσι, αποκαλύφθηκαν οι νεκροί δεσμώτες στο νεκροταφείο του Παλαιού Φαλήρου, ο θαμμένος νεαρός στον χώρο όπου βρίσκεται και ο βωμός τέφρας του Λυκαίου Διός, στην Αρκαδία, τα τμήματα σκελετού που εντοπίσθηκαν κατά την έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων.

Οι σκελετοί μελετώνται ήδη, μαζί με ένα περσινό εύρημα, τον νεαρό πολεμιστή της Πύλου, του οποίου οι ανασκαφείς παρουσίασαν τη «μορφή» σε πρόσφατη διάλεξή τους, αλλά είπαν ότι οι έρευνες, ανάμεσα στις οποίες και έρευνες DNA, μόλις ξεκινούν.

Η ανασκαφή των νεκρών δεσμωτών στον χώρο της Εσπλανάδας, στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος χαρακτηρίστηκε μία από τις δέκα εντυπωσιακότερες της χρονιάς, κατά το έγκριτο αμερικανικό περιοδικό Archaeology.

Το πολυάνδριο (ομαδική ταφή) των ανδρών της αρχαϊκής εποχής άρχισε να έρχεται στο φως τον περασμένο Μάρτιο. Τώρα έχουν σταματήσει οι εκτεταμένες ανασκαφικές έρευνες, σε αναμονή απόφασης που θα επιτρέψει την μετακίνηση των σκελετών. Οι νεκροί είναι όλοι άνδρες και πολλοί έχουν σιδερένια δεσμά στα χέρια. Όμως, δεν ήταν κοινοί κατάδικοι. Είναι τοποθετημένοι κατά παράταξη, και έχουν, έστω και ελάχιστα, κτερίσματα. Χάρη σε δύο οινοχόες που ανακαλύφθηκαν ανάμεσα στα οστά, ο τάφος χρονολογείται περί το 632 π.Χ. Τότε που ξεκινά η ιστορία του Κύλωνα την οποία ακολούθησαν εμφύλιες διαμάχες μεταξύ αριστοκρατών της αρχαίας Αθήνας και μεταξύ οπαδών τους.

Ο ευπατρίδης, ολυμπιονίκης και γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη, ο Κύλων, κατέλαβε με στρατό την Ακρόπολη. Στόχο είχε να πάρει τη θέση του τυράννου των Αθηνών Μεγακλέους αλλά απέτυχε. Οι οπαδοί του Κύλωνα κατέφυγαν ως ικέτες στον Παρθενώνα και οι Αλκμεωνίδες με κάποιο τέχνασμα, τους έβγαλαν από εκεί ώστε να μπορέσουν να τους σκοτώσουν.

Το έγκλημα κατά των ικετών προκάλεσε τη φρίκη των Αθηναίων και τη γενική κατακραυγή και εκτός της Αθήνας, και οι Αλκμεωνίδες θεωρήθηκαν "εναγείς", ενώ ακολούθησαν δεινά και θεομηνίες, όπως και διαμάχες μεταξύ των αριστοκρατών για την εξουσία.

Σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ανήκει το εύρημα του Φαλήρου. Ανθρωπολόγοι έχουν αναλάβει να διερευνήσουν τα γενετικά στοιχεία των δεσμωτών. Σύμφωνα με πρόσφατη παρουσίαση της Στέλλας Χρυσουλάκη, επικεφαλής της ανασκαφής και διευθύντριας της τοπικής εφορείας αρχαιοτήτων, γνωρίζουμε πως ήταν νέοι, μερικοί ακόμα και 12χρονοι, και θανατώθηκαν με χτύπημα στο κεφάλι. Η έρευνα συνεχίζεται και αναμένεται να δείξει αν ήταν αυτόχθονες, σε ποιες κοινωνικές τάξεις ανήκαν (από τη διατροφή, τα δόντια, τα οστά τους ) κ.α.

Το διάσημο ναυάγιο των Αντικυθήρων (περί το 65 π.Χ.) είναι το μεγαλύτερο και πλουσιότερο του αρχαίου κόσμου. Το περασμένο καλοκαίρι, εντοπίσθηκαν στον βυθό τμήματα ανθρώπινου σκελετού, τα οποία εκτίθενται τις μέρες αυτές στο Ίδρυμα Λασκαρίδη, στον Πειραιά. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν τμήματα κρανίου, σιαγόνα, δόντια, πλευρά και μακρά οστά χεριών και ποδιών, νεαρού άνδρα.

Ο Μπρένταν Φόλει, επικεφαλής του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole, πιστεύει ότι ο νεκρός θα πρέπει να παρασύρθηκε με το σκάφος στον βυθό. Το καλοκαίρι θα συνεχίσει τις έρευνες για τα τμήματα του σκελετού που λείπουν. Στο ίδιο ναυάγιο έχουν εντοπισθεί παλαιότερα κατάλοιπα τουλάχιστον άλλων τεσσάρων ατόμων αλλά δεν υπήρχε ανάλυση DNA. Το φετινό εύρημα θα αναλυθεί με αυτή την τεχνική, κάτι που θα συμβεί πρώτη φορά σε οστά που έχουν εντοπισθεί υπό τη θάλασσα. Ο κ. Φόλεϊ ελπίζει να βρει οστά και άλλων ανθρώπων στην ανασκαφή, η οποία διεξάγεται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Ινστιτούτο. Και αυτή η ανασκαφή συγκαταλέγεται στις καλύτερες 10 της χρονιάς, από το αμερικανικό περιοδικό.

Θύμα ανθρωποθυσίας υποπτεύονται οι αρχαιολόγοι ότι εντόπισαν στο Λύκαιον Όρος της Αρκαδίας, όπου ήταν και ο ναός του Διός. Μια ανδρική ταφή του 11ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε σε προβεβλημένη θέση στο μέσον του βωμού. Σε συνδυασμό με αρχαίες πηγές που ανέφεραν ότι εκεί ίσχυε το αποτρόπαιο έθιμο, οδηγεί τους ανασκαφείς να θεωρήσουν πιθανή και αυτή την εκδοχή. Ακόμα βεβαίως είναι εξαιρετικά νωρίς για τελικά συμπεράσματα, και απαιτείται μελέτη. Παρόλα αυτά, πρόκειται για ένα σημαντικό εύρημα.

«Τα πάντα είναι ανοιχτά» κατά την έφορο αρχαιοτήτων Αρκαδίας Αννα- Βασιλική Καραπαναγιώτου, επισημαίνοντας πως ακολουθεί εξέταση του σκελετού από ειδικούς επιστήμονες, ειδική μελέτη με βάση όλα τα ευρήματα του τάφου και τις αρχαίες πηγές καθώς και από την ανασκαφή του βωμού συνολικά. Μόνο όταν υπάρξουν ασφαλή συμπεράσματα, θα γίνουν και οι επόμενες ανακοινώσεις.

Σύμφωνα με την προκαταρκτική μελέτη ο σκελετός ανήκει σε άτομο – πιθανόν άνδρα - εφηβικής ηλικίας, η δε κεραμική που προέκυψε από την ανασκαφή χρονολογείται κυρίως στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, υποδεικνύοντας ότι η ταφή ανήκει πιθανότατα στον 11ο αιώνα π.Χ.. Το εύρημα μελετά ειδικό εργαστήριο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.

Νεαρός, με μαύρα κατσαρά μακριά μαλλιά, καστανά μάτια και φρύδια, όμορφος, αρχοντικός, ήταν ο «Γρύπας Πολεμιστής», που βρέθηκε πέρσι σε τάφο του 1.500 π.Χ. στον Άνω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος.

Το πρόσωπό του, που ανασυστάθηκε από τα οστά του κρανίου του, παρουσιάστηκε φέτος στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, όπου παρουσιάστηκαν από τους αρχαιολόγους Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ του Πανεπιστημίου Σινσινάτι. Οι δύο, είναι οι ανασκαφείς που το καλοκαίρι του 2015 βρήκαν κάτι μοναδικό: Έναν ασύλητο, λακκοειδή τάφο με τον σκελετό άνδρα, ηλικίας 30 με 35 ετών, καθώς και περισσότερα από 1.400 μοναδικά αντικείμενα ως κτερίσματα για τη μετά θάνατο ζωή του.

Η παρουσίαση της μορφής του είναι το πρώτο βήμα στην έρευνα του σκελετικού υλικού. Θα γίνει με όλες τις σύγχρονες μεθόδους και αναμένεται να δώσει πληροφορίες, μέσω DNA όπως και μέσω άλλων στοιχείων, για τον νεκρό και για τους ανθρώπους της εποχής του.

Πηγή: Α. Καρατάσου, Liberal