Στον ναό της Ευαγγελιστρίας Προπόδων Ταταούλων, ο αρχιτέκτων Σάββας Τσιλένης, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Οικονομίδης, ο πατήρ Δοσίθεος Αναγνωσ...
 |
| Στον ναό της Ευαγγελιστρίας Προπόδων Ταταούλων, ο αρχιτέκτων Σάββας Τσιλένης, ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Οικονομίδης, ο πατήρ Δοσίθεος Αναγνωστόπουλος και ο Φοίβος Νομικός, βοηθός παραγωγής. |
To βλέμμα μπορεί να γίνει κάμερα, σαν αυτή του συνεργείου του Γρηγόρη Οικονομίδη, και να περιηγηθεί στην Κωνσταντινούπολη. Η Πόλη, τυλιγμένη στην ομίχλη της, με την υγρασία της γκριζογάλανη, σαν γάζα, έρχεται σταδιακά μπροστά και ο ορίζοντας καθαρίζει, ο φακός ζουμάρει, νομίζεις ότι θα αγγίξεις την Αγία Τριάδα και τα μέγαρα σε συμπαγή μέτωπα στο Πέρα.
Μέσα στον κινηματογράφο «Δαναός», της Κηφισίας, το κοινό έχει προσέλθει Κυριακή πρωί σε μια σύναξη μνήμης. Είναι η πρώτη αθηναϊκή προβολή του ντοκιμαντέρ «Ρωμιοί αρχιτέκτονες της Πόλης», μιας συναρπαστικής, κινηματογραφικής αφήγησης σε μια εκδήλωση της Εταιρείας Μελέτης της καθ’ ημάς Ανατολής. Είναι ένας χρόνος περίπου που έφυγε πρόωρα από τη ζωή ο Γρηγόρης Οικονομίδης, αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος, διαπρεπής ως μηχανικός αλλά και εμπνευσμένος σκηνοθέτης. «Η γενέτειρα του παππού του Γρηγόρη Ζάμπα, δεινού ψαρά, ήταν η Αρετσού, η σημερινή Ντάριτζα», είπε με συγκίνηση ο αρχιτέκτων Σάββας Τσιλένης, ο άνθρωπος που μύησε τον Γρηγόρη Οικονομίδη στα μυστικά της Πόλης, σταδιακά από το 1997. Στο ντοκιμαντέρ (παραγωγή Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωγραφείου), που είχε κάνει πρεμιέρα στην Κωνσταντινούπολη, τον Δεκέμβριο 2015, επιστημονικός σύμβουλος και σεναριογράφος είναι ο ίδιος ο Σάββας Τσιλένης, ένας εκ των πολλών που δίνουν συνεντεύξεις στην ταινία, δίνοντας μεστές παραμέτρους μαρτυριών.
Αλλά αυτό που μένει στον θεατή είναι η ακμαία Πόλη του εγγύς (ιστορικά) παρελθόντος, η Πόλη της αστικής ανάπτυξης μετά το Τανιζμάτ, τις μεταρρυθμίσεις που έφερε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, σταδιακά από το 1839 με κορύφωση το 1876. Νέες τεχνολογίες και δυτικά ρεύματα, επιτρέπουν στους αρχιτέκτονες των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων να αναπτύξουν μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα.
Προκαλεί σκέψεις όλη αυτή η περιήγηση στην Κωνσταντινούπολη των Ρωμιών. Κάποιοι ήταν αρχιτέκτονες της αυτοκρατορικής αυλής, άλλοι ήταν ανεξάρτητοι επαγγελματίες με σπουδές στη Δύση, άλλοι έρχονταν από την Ελλάδα, όλοι όμως, ανεξαρτήτως καταβολής, γίνονταν κομμάτι της ατμόσφαιρας της Πόλης. Δούλευαν για την Πόλη, έχτιζαν για την Πόλη, ομόρφαιναν την Πόλη. Στο Πέρα, στον Γαλατά, στο Φανάρι, στον Βόσπορο, στην Πρίγκηπο, στη Χάλκη και στην Αντιγόνη, άρχισαν να χτίζονται ναοί και εκπαιδευτήρια, επαύλεις, πολυκατοικίες, τα περίφημα απαρτμάν και εμπορικές στοές. Η Πόλη ζούσε τη δική της μπελ επόκ.
Μελετητές της αρχιτεκτονικής, πέραν του Σάββα Τσιλένη, όπως ο Βασίλης Κολώνας (που μιλάει στο ντοκιμαντέρ) ή η Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ (που παρείχε υλικό), έχουν αναδείξει τη συμβολή των Ρωμιών αρχιτεκτόνων. Αλλά η δύναμη της εικόνας είναι καταλυτική. Με την κάμερα του Χρήστου Γιαννακόπουλου (που προλόγισε την προβολή με συγκινητικά λόγια, όπως και ο Βάιος Σύρρος), κτίριο προς κτίριο, ανασυστάθηκε η μοναδική ατμόσφαιρα ενός μοναδικά ανεπτυγμένου αστικού πολιτισμού.
Η κάμερα με τρυφερότητα και προσήλωση χτένισε τους κόκκινους πλίνθους και την γκρίζα πέτρα της Μεγάλης του Γένους Σχολής, αυτού του επιβλητικού οικοδομήματος που αποπερατώθηκε το 1881 με σχέδια του Κωνσταντίνου Δημάδη (που γεννήθηκε στο Πήλιο). Με την κάμερα ξεδιπλώθηκε ένας τεράστιος αριθμός εξαίρετων αρχιτεκτονημάτων, σε νεοκλασικό, νεομπαρόκ, εκλεκτικιστικό ρυθμό, που πύκνωναν με την ανέγερσή τους τις δραστηριότητες των Ρωμιών, που σηματοδοτούσαν τις επιδόσεις τους στο εμπόριο, την αφοσίωσή τους στην εκπαίδευση, την κατάνυξή τους στη θρησκεία.
Ένας κόσμος ολόκληρος που, αν τον αναλύσεις, αναφύεται μπροστά σου όλη η μεγάλης πνοής ρωμέικη κουλτούρα της Πόλης, με βραχίονες επαφών στην οθωμανική διοίκηση, στην κοσμοπολίτικη κοινωνία με Λεβαντίνους, Αρμένιους και Εβραίους, στη μικρή αθηναϊκή κοινωνία και στη μεγάλη σφαίρα των ελληνορωμαϊκών πυλώνων, κορωνίδα της ευτυχούς σύνθεσης της ελληνικής και της δυτικής σκέψης.
Αναρίθμητα τα ονόματα των αρχιτεκτόνων, πολλά από τα οποία είναι ακόμη και σήμερα σμιλεμένα στα ισόγεια των κτιρίων της Πόλης. Ο Περικλής Φωτιάδης, απόφοιτος της αθηναϊκής Σχολής Καλών Τεχνών, σχεδιάζει το ελληνοπρεπές Ζωγράφειο σε ηλικία 32 ετών. Ο ίδιος μελετάει και την Εκκλησιαστική Σχολή της Χάλκης, σε ήρεμο, στοχαστικό ρυθμό. Ο Βασιλάκης Ιωαννίδης σχεδιάζει το Ιωακείμιο Παρθεναγωγείο με νεοκλασική πρόσοψη (έκλεισε το 1988) και το υπουργείο Ναυτικών στον Κεράτιο με οριενταλιστική ρυθμολογία. Ο ίδιος σχεδιάζει την περίφημη Αγία Τριάδα. Πολυόροφα απαρτμάν χτίζουν ο Δημήτρης Βασιλειάδης και ο Ζήνων Κλεάνθης. Ο Μάρκος Λάγγας σχεδιάζει το Passage Hazzopulo στο Πέρα. Ο ίδιος, όπως μας πληροφορεί στο ντοκιμαντέρ η Λίλα Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, ήταν ο κατασκευαστής (ως συνεχιστής Μακεδόνων μαστόρων) της καθολικής εκκλησίας Σαντ’ Αντόνιο, στο Πέρα, έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Giulio Mongeri. O αρχιτέκτων Οικονόμου (ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά) χτίζει το Ζάππειο το 1885. Ο Βασίλειος Κουρεμένος την Τράπεζα Αθηνών, ο Κων. Καρατζάς τον ναό Κωνσταντίνου και Ελένης στο Ταρλάμπασι, ο Βασίλειος Τσιλένης τον ναό της Παναγίας της Ελπίδας στο Κοντοσκάλι, ο Πετράκης Μιχαηλίδης τον ναό της Ευαγγελιστρίας στα Ταταύλα, ο Κλαούδης Λάσκαρης το περίφημο ξενοδοχείο Splendid στην Πρίγκηπο, όπου ο Αχιλλέας Πολίτσος χτίζει την ονειρική έπαυλη του Τζων Αβραμίδη. Ο Αριστείδης Παπαδάτος σχεδιάζει τον Πατριαρχικό Οίκο στο Φανάρι...
Δεν έχει τέλος η αφήγηση. Είναι κομμάτι του προγράμματος «Ρωμιοί αρχιτέκτονες της Πόλης», που ως έκθεση, πλέον, ταξιδεύει από το 2010. Το ενδιαφέρον είναι τεράστιο και οι δυνατότητες ακόμη περισσότερες.
Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια