The Web Atlas of Ceramic Kilns in Ancient Greece έχει χαρτογραφήσει 600 κλιβάνους στον ελλαδικό χώρο. Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι ε...
 |
| The Web Atlas of Ceramic Kilns in Ancient Greece έχει χαρτογραφήσει 600 κλιβάνους στον ελλαδικό χώρο. |
Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι εμπιστεύονταν το εργαστήριο κεραμικής της γειτονιάς τους για τα πάντα, από τα πιάτα και τους αρύβαλλους (μπουκάλια αρωμάτων) μέχρι υλικά για τις στέγες των σπιτιών.
Ένα νέο project, με επικεφαλής την καθηγήτρια Ελένη Χασακή, του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, στοχεύει στη χαρτογράφηση αυτών των κρίσιμων κέντρων παραγωγής κεραμικής καλύπτοντας χρονικό διάστημα, σχεδόν 5000 ετών ελληνικής ιστορίας, για πρώτη φορά σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων που σχεδιάστηκε για να υποστηρίξει τους αρχαιολόγους που εργάζονται στην Ελλάδα.
Ο Άτλας Κεραμικών Κλιβάνων της Αρχαίας Ελλάδας (The Web Atlas of Ceramic Kilns in Ancient Greece) περιλαμβάνει πληροφορίες για 600 θέσεις ελληνικών κλιβάνων, που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ. μέχρι και το 1820. Κάθε κλίβανος αντιπροσωπεύει τη θέση ενός εργαστηρίου κεραμικής.
Η ιδέα της βάσης δεδομένων γεννήθηκε από τη διατριβή της κ. Χασακή σχετικά με τους κεραμικούς κλιβάνους - τους φούρνους που έφτιαχναν τα κεραμικά προϊόντα - στην αρχαία Ελλάδα. Στο πλαίσιο της διατριβής της, η κ. Χασακή μελέτησε έναν μεγάλο αριθμό αρχαιολογικών εκθέσεων σε έντυπη μορφή, οι οποίες δεν ήταν διαθέσιμες στο διαδίκτυο, και ταξίδεψε στην Ελλάδα για να συλλέξει πληροφορίες για τις ανασκαφές που δεν είχαν ακόμη δημοσιευθεί.
Η μακρά λίστα των 450 κλιβάνων που προέκυψε από αυτή την εργασία έκανε την κ. Χασακή να πιστεύει ότι πρέπει να υπήρχε ένας ευκολότερος τρόπος για τους αρχαιολόγους και για τους επιστήμονες να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με αυτούς τους αρχαιολογικούς χώρους και έτσι γεννήθηκε η ιδέα για την βάση δεδομένων.
«Η μεγάλη μου ελπίδα για την ηλεκτρονική βάση δεδομένων είναι ότι θα βοηθήσει τους αρχαιολόγους που εντοπίζουν αρχαιολογικούς χώρους με κλιβάνους να βρίσκουν γρήγορα παρόμοιες περιπτώσεις στην ίδια περιοχή ή την ίδια περίοδο ή του ίδιου τύπου, χωρίς να χρειάζεται να περιμένουν την τελική δημοσίευση, συχνά αρκετά χρόνια μετά την ανακάλυψή της», δήλωσε η κ. Χασακή, καθηγήτρια Ανθρωπολογίας και Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ασίας και υπεύθυνη του Εργαστηρίου Παραδοσιακής Τεχνολογίας του πανεπιστημίου, το οποίο επικεντρώνεται στη μελέτη παραδοσιακών τεχνολογιών όπως της κεραμικής.
«Τότε θα μπορούν να ολοκληρώσουν τις δικές τους αναφορές γρηγορότερα», συμπληρώνει η ίδια.
 |
| Το συγκεκριμένο εργαστήριο κεραμικής στην Πάρο βρίσκεται κάτω από σύγχρονη κατοικία. |
Η κ. Χασακή συνεργάστηκε με τον Έλληνα αρχαιολόγο κ. Κωνσταντίνο Ράπτη, ειδικό για ρωμαϊκούς και βυζαντινούς κλιβάνους, προκειμένου να συγκεντρώσει πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις 600 κλιβάνων που χαρτογραφήθηκαν στη βάση δεδομένων.
Οι αρχαιολόγοι μπορούν τώρα να αναζητήσουν στη βάση δεδομένων, μειώνοντας τα διαθέσιμα αποτελέσματα με κριτήρια όπως η γεωγραφική περιοχή, η χρονική περίοδος, ο τύπος και το μέγεθος του κλιβάνου. Κάθε καταγραφή περιέχει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με την τοποθεσία του κλιβάνου καθώς και βιβλιογραφικές αναφορές. Η ελπίδα, σύμφωνα με την κ. Χασακή, είναι οι αρχαιολόγοι να χρησιμοποιήσουν την ηλεκτρονική φόρμα υποβολής για την ενημέρωση της βάσης δεδομένων με νέες ανακαλύψεις κλιβάνων, καθιστώντας τις πληροφορίες πιο γρήγορα διαθέσιμες στους συναδέλφους.
«Ελπίζω ότι η βάση δεδομένων θα είναι αμφίδρομη», δήλωσε η κ. Χασακή, αρχαιολόγος η ίδια και Ελληνίδα. «Πρέπει να προσθέσω ότι υλικό έχω συγκεντρώσει μέχρι στιγμής, αλλά υπάρχουν και χώροι τους οποίους δεν γνωρίζω. Έτσι έχω δημιουργήσει έναν ξεχωριστό χώρο στη βάση δεδομένων όπου οι ίδιοι οι αρχαιολόγοι μπορούν να κάνουν υποβολή για να βοηθήσουν τους εαυτούς τους και τους συναδέλφους τους».
Οι κλίβανοι δίνουν τις απαντήσεις
Η κεραμική παραγωγή στην Ελλάδα ήταν μια οικογενειακή επιχείρηση με απαιτητική εργασία από το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, στο οποίο οι άνδρες αποτελούσαν την πλειοψηφία, όπου οι πατέρες έδιναν συνήθως τα εργαστήρια στους γιους τους ή τα ανήψιά τους. Κάθε εργαστήριο είχε συνήθως έναν ή δύο κλιβάνους και παρόλο που είχαν διαφορετικά σχήματα και μεγέθη, ο πιο κοινός τύπος σε όλες τις χρονικές περιόδους και περιοχές ήταν αυτός του στρογγυλού πηλού, με διάμετρο 1 έως 1 1/2 μέτρο, δήλωσε η κ. Χασακή.
 |
| Η κ. Χασακή μετράει την διάμετρο ενός κεραμικού κλιβάνου σε κεραμικό εργαστήριο στην Πάρο. |
Οι Έλληνες αγγειοπλάστες διεξήγαγαν επιχειρηματικές δραστηριότητες με επενδυτικές στρατηγικές χαμηλού κινδύνου και χωρίς μακροπρόθεσμη αποθεματοποίηση. Η χωρητικότητα του κλιβάνου σχεδιάστηκε με τον βέλτιστο τρόπο ώστε να αποφέρει κέρδος από επιτυχημένες πυροδοτήσεις αλλά και να βοηθήσει το εργαστήριο να ανακάμψει γρήγορα από τις ανεπιτυχείς, δήλωσε η κ. Χασακή.
Για τους αρχαιολόγους, οι κλίβανοι μπορούν να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με την τοπική παραγωγή, όσον αφορά τις συνταγές του πηλού, τα σχήματα, τα στυλ διακόσμησης και την κλίμακα λειτουργίας. Τα κεραμικά που βρέθηκαν σε συνδυασμό με έναν κλίβανο μπορούν να βοηθήσουν στην χρονολόγηση του κλιβάνου, αλλά σε άλλες περιπτώσεις, σύμφωνα με την κ. Χασακή, ένας άδειος κλίβανος μπορεί να χρονολογηθεί με την τεχνική του αρχαιομαγνητισμού, μια μέθοδο για τη χρονολόγηση καμένων αρχαιολογικών υλικών.
Στη δική της έρευνα, η κ. Χασακή δημοσίευσε άρθρα για κλιβάνους που πυροδότησαν χρηστικά αντικείμενα, για την αρχαιομαγνητική χρονολόγηση των αρχαίων κλιβάνων και για τη συντήρηση κλιβάνων σε σύγχρονες κατοικίες. Έχει επίσης κατασκευάσει και λειτουργήσει ένα πειραματικό αντίγραφο ενός ελληνικού κλιβάνου στο Tucson, εξετάζοντας τις προδιαγραφές σχεδίασης και λειτουργίας του κλιβάνου.
Το έργο της υπογραμμίζει τον πλούτο των γνώσεων που μπορούμε να αποκομίσουμε από τους κλιβάνους και την κρίσιμη σημασία που κατείχε η κεραμική στις ελληνικές κοινότητες.
 |
| Ο πειραματικός κλίβανος της κ. Χασακή |
«Κάθε νοικοκυριό θα χρειαζόταν σκεύη και αγγεία και σχεδόν όλα θα ήταν κατασκευασμένα από πηλό. Είτε έπρεπε να αποθηκεύσουν το ελαιόλαδο για να μαγειρέψουν το φαγητό, είτε χρειάζονταν ένα μέρος για να βάζουν τα αρώματα τους ή αν ήθελαν απλά να διακοσμήσουν τον χώρο τους με ένα όμορφο αντικείμενο, έπρεπε να πάνε σε ένα εργαστήριο», δήλωσε η κ. Χασακή. «Αν έπρεπε να πάτε σε ένα ιερό για να ευχαριστήσετε τους θεούς για κάτι ή για να ζητήσετε βοήθεια, θα έπρεπε να πάρετε μαζί σας ένα κεραμικό αντικείμενο. Αν έπρεπε να βάλετε μια στέγη πάνω από το κεφάλι σας, θα χρειαζόσασταν κεραμίδια. Για να φτιάξετε υπονόμους θα χρειαζόσασταν σωλήνες από τερακότα. Έτσι όλοι βασίζονταν στην κεραμική. Δεν θα μπορούσατε να υπάρχει μια πόλη ή ένα χωριό χωρίς κάποιο τοπικό αγγειοπλάστη».
Πολλοί από τους κλιβάνους που βρίσκονται στον χάρτη της βάσης δεδομένων - ο οποίος δημιουργήθηκε με την χρήση των Google Maps - αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια κατασκευής κατοικιών ή οδοποιίας και χάθηκαν, καθιστώντας ακόμη πιο σημαντικό να έχουμε ένα εύκολα προσβάσιμο αρχείο της ύπαρξής τους, δήλωσε η κ. Χασακή.
Σύμφωνα με την ίδια, η βάση δεδομένων χρησιμεύει ως ένα σημείο εκκίνησης για τους ερευνητές για να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με την παραγωγή κεραμικών στην Ελλάδα για μια χρονική περίοδο πέντε χιλιετιών.
«Είναι κάτι παραπάνω από έναν απλό χάρτη με κουκκίδες. Εάν προσπαθήσετε να απαντήσετε σε πιο περίπλοκα ερωτήματα, όπως για παράδειγμα οι ερευνητές που μελετούν τη βιοτεχνική παραγωγή σε μια περιοχή έχουν τις ακριβείς θέσεις των κλιβάνων και μπορούν να κάνουν ερωτήσεις σχετικά με τη βιοτεχνική παραγωγή και ακόμη σχετικά με την κλίμακα οικονομίας ή το μέγεθος του εμπορίου. Ξεκινά σαν μια απλή κουκκίδα αλλά αναπτύσσεται γρήγορα σε μια ευρύτερη εικόνα».
Δεν υπάρχουν σχόλια