Το αναθηματικό ανάγλυφο στον Ασκληπιό, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον θεό έπειτα από κάποια θεραπεία, βρέθηκε ακέραιο στο οικόπεδο Μακρ...
 |
| Το αναθηματικό ανάγλυφο στον Ασκληπιό, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον θεό έπειτα από κάποια θεραπεία, βρέθηκε ακέραιο στο οικόπεδο Μακρυγιάννη. |
Είναι εδώ και ενάμιση μήνα που περισσότερο από κάθε άλλη φορά, εφημερίδες, τηλεόραση και Διαδίκτυο, αναφέρονται όλο και πιο συχνά στον φοβερό λοιμό της αρχαίας Αθήνας, μια επιδημία που εκδηλώθηκε το 430 π.Χ. στον δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Οι απώλειες ήταν μεγάλες και τα συμπτώματα, όπως τα περιγράφει ο Θουκυδίδης, φοβερά: πονοκέφαλος και ισχυρός πυρετός, βραχνάδα στη φωνή, βήχας, ναυτία, διάρροια, εξανθήματα κ.ά. Ο φονικός λοιμός γέμισε τάφους την Αθήνα τότε. Ανάμεσα στα θύματα ήταν και ο Περικλής. Ο λοιμός, λέει στην «Κ» η δρ Μέλπω Πωλογιώργη, τ. επιμελήτρια των αρχαιοτήτων, «μάλλον τυφοειδής πυρετός σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές μελέτες, επανέκαμψε στην πόλη ακόμα δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., με αποτέλεσμα να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο ο αριθμός των θυμάτων».
Στον 21ο αιώνα σήμερα, εσώκλειστοι της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19, γυρίζουμε χιλιάδες χρόνια πίσω, για να δούμε τον κόσμο της υγείας στην αρχαία Ελλάδα, τον αγαπημένο θεό της Ιατρικής τον Ασκληπιό, τα Ασκληπιεία, τα θεραπευτήρια της εποχής αλλά και τα αναθήματα.
Θα σταθούμε σε ένα αδημοσίευτο αναθηματικό ανάγλυφο στον Ασκληπιό, που έφερε στο φως το 1994, στην ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη, κατά τη διάρκεια εργασιών κατασκευής του σταθμού «Ακρόπολη» του μετρό, η κ. Πωλογιώργη. Ακέραιο και άριστα διατηρημένο ήταν στημένο στο Ασκληπιείο της νοτίου κλιτύος της Ακρόπολης. Σήμερα βρίσκεται στις αποθήκες του Μουσείου Ακρόπολης, δεν το έχει δει κοινό, ενώ είναι υπό δημοσίευση σε έγκυρο επιστημονικό, αρχαιολογικό περιοδικό.
Το χρονολογεί στο τρίτο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ., συγκεκριμένα στο 340-330 π.Χ. Το ανάγλυφο ύψους 0,49 μ. και πλάτους 0,74 μ. είναι ναϊσκόμορφο και πλαισιώνεται από δύο παραστάδες που υποβαστάζουν το επιστύλιο και το γείσο. Η παράσταση είναι εντυπωσιακή: αριστερά, δείχνει τον Ασκληπιό που πλαισιώνεται από τέσσερα μέλη της οικογένειάς του και δεξιά, οικογένεια λάτρεων η οποία προσέρχεται για προσφορά θυσίας, πιθανώς σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον θεό έπειτα από κάποια θεραπεία. Ο ιματιοφόρος Ασκληπιός κάθεται σε θρόνο με πλάτη και χέρια, ενώ στην έδρα του υπάρχει παχύ μαξιλαράκι. Τα πόδια του ο θεός τα αναπαύει σε υποπόδιο. Ο θεός, εξηγεί η αρχαιολόγος, «υψώνει το αριστερό του χέρι σε μία μεγαλόπρεπη κίνηση και πιθανώς κρατούσε σκήπτρο, αποδομένο άλλοτε με χρώμα, όπως υποδεικνύει η θέση των κλειστών του δακτύλων. Ανάμεσα στα πόδια του θρόνου παριστάνεται ένα κουλουριασμένο φίδι, χαρακτηριστικό σύμβολο του Ασκληπιού, το οποίο συμμετείχε κάποτε και στη θεραπεία ασθενών, όπως βλέπουμε σε κάποια ανάγλυφα». Πίσω από τον θρόνο του Ασκληπιού, απεικονίζεται μία όρθια, μητρική γυναικεία μορφή, με μεστούς όγκους σώματος, στην οποία αναγνωρίζει τη θυγατέρα του Ασκληπιού Υγείαν, ενώ η νεαρότερη γυναικεία μορφή δίπλα, μισοκρυμμένη από τον Ασκληπιό, πιθανώς είναι μία μικρότερη θυγατέρα του.
Μπροστά οι δύο γυμνοί, νέοι και αγένειοι άνδρες ταυτίζονται με τους δύο γιους του, οι οποίοι διέθεταν και αυτοί θεραπευτικές ιδιότητες. Εκείνος με τη χλαμύδα του να κρέμεται πάνω από τον βραχίονα του υψωμένου αριστερού χεριού του, αποδίδεται στον τύπο ήρωα «και ως ο πιο προβεβλημένος από τους δύο αδελφούς μπορεί να ταυτιστεί με τον Μαχάονα, γνωστό από τις γραπτές πηγές και για τις χειρουργικές του επεμβάσεις». Ακολουθεί ο νεαρότερος γιος του Ασκληπιού, ο Ποδαλείριος. «Χαρακτηριστική της οικειότητας των δύο αδελφών είναι η χειρονομία του Ποδαλειρίου, ο οποίος πιάνει με το δεξιό του χέρι τον δεξιό βραχίονα του Μαχάονος. Η χειρονομία αυτή δεν είναι πολύ συνηθισμένη, τη συναντάμε σε δύο ακόμα αναθηματικά ανάγλυφα στον Ασκληπιό».
Η οικογένεια των προσκυνητών
Πόσο συγκινητική, όμως, είναι η οικογένεια των ευσεβών προσκυνητών στη δεξιά πλευρά του αναγλύφου. «Προηγείται ο μικρός δούλος, ο οποίος οδηγεί ένα γουρουνάκι που πρόκειται να θυσιασθεί στον απεικονιζόμενο βωμό. Το γουρουνάκι ανήκει στα ζώα που θυσιάζονταν στον Ασκληπιό και απεικονίζεται σε αρκετά αναθηματικά ανάγλυφα που προέρχονται από το Ασκληπιείον της νοτίου κλιτύος της Ακροπόλεως. Πιθανώς η θυσία χοίρου στον Ασκληπιό οφείλεται στη στενή σχέση του θεού αυτού με τις ελευσινιακές θεότητες, τη Δήμητρα και την Κόρη. Η θυσία χοίρου στη Δήμητρα ήταν συνηθέστατη και ο Ασκληπιός “φιλοξενήθηκε” στο εν άστει Ελευσίνιον στην Αθήνα μέχρις ότου ιδρυθεί το δικό του ιερό». Την οικογένεια των λάτρεων αποτελούν ο ιματιοφόρος γέροντας με μακριά γενειάδα, που προηγείται και είναι πιθανώς ο πάππος. Ακολουθούν οι γονείς και τα τέσσερα παιδιά.
Το ανάγλυφο, που βρέθηκε τοποθετημένο με την πίσω πλευρά του, είναι τόσο καλοδιατηρημένο επειδή μετά την καταστροφή του Ασκληπιείου χρησιμοποιήθηκε σε δεύτερη χρήση ως οικοδομικό υλικό για να επενδυθεί και να στερεωθεί το λαξευμένο στον μαλακό βράχο (κιμηλιά) δυτικό τοίχωμα του κεντρικού αποχετευτικού αγωγού, ο οποίος τουλάχιστον από την ελληνιστική εποχή διέσχιζε αρχαία οδό. «Η εν λόγω οδός κατερχόταν, με κατεύθυνση από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά, από την περιοχή του τεμένους με το Διονυσιακό θέατρο και το ιερό του Διονύσου Ελευθερέως. Ήταν σε χρήση τουλάχιστον από τον πρώιμο 5ο αι. π.Χ. έως τα μέσα του 7ου αι. μ.Χ.». Ένα τμήμα της είχε ανασκαφεί παλαιότερα στα υπόγεια του κτιρίου Weiler, ένα άλλο ερευνήθηκε βόρεια του ίδιου κτιρίου, σε ανασκαφή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και το τρίτο και μεγαλύτερο τμήμα της ανασκάφηκε, υπό την εποπτεία και καθοδήγηση της κ. Πωλογιώργη, στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, με αφορμή την κατασκευή του σταθμού Ακρόπολη. «Θυμάμαι πολύ καλά ότι κατάφερα να εισχωρήσω στον αγωγό, εκεί όπου ήταν το ανάγλυφο, και περνώντας από ένα άνοιγμα στο πλάι το αριστερό μου χέρι έως τον καρπό στην κύρια όψη του αναγλύφου το “ψαχούλεψα” και κατάλαβα ότι έπιανα πολλά πόδια!». Όταν ένα γλυκό απομεσήμερο του Οκτωβρίου το αποτοίχισαν, επιβεβαιώθηκε ότι επρόκειτο για αξιόλογο έργο που σωζόταν ακέραιο.
Από την Επίδαυρο στην Αθήνα
Γιος του Απόλλωνα, ο θνητός Ασκληπιός ανατράφηκε για να γίνει θεραπευτής. Τον 5ο αι. π.Χ. αναβαθμίζεται σε θεό - ιατρό. Στην Αθήνα η λατρεία του ήρθε από την Επίδαυρο και πρώτα έφτασε στον Πειραιά. «Το 420/419 π.Χ., λίγα χρόνια μετά τη θανατηφόρο επιδημία που έπληξε την πόλη της Αθήνας και θέρισε τον πληθυσμό της, ο Τηλέμαχος, ένας ευσεβής δημότης από τις Αχαρνές, ίδρυσε το ιερό για τον Ασκληπιό και τη θυγατέρα του Υγίεια στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως», λέει η δρ Μέλπω Πωλογιώργη, και συνεχίζει: «Αν και η λατρεία του Ασκληπιού είναι τεκμηριωμένη και σε άλλες θέσεις στην Αθήνα, ακόμα και σε αρχαία ιδιωτική οικία με κήπο μεταξύ Θησείου και Κεραμεικού, το Ασκληπιείο της νοτίου κλιτύος αναδείχθηκε ως το σημαντικότερο θεραπευτικό κέντρο της πόλης˙ επιπλέον, λόγω του λαϊκού του χαρακτήρα, επειδή είχε να κάνει με την υγεία και τη σωτηρία των ανθρώπων ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση, το Ασκληπιείον αυτό υπήρξε μακροβιότατο, καθώς ήταν σε συνεχή λειτουργία τουλάχιστον έως τα μέσα του 5ου αιώνα μ.Χ., ενώ η λατρεία άλλων θεών της ειδωλολατρικής θρησκείας είχε φθίνει σε σημαντικό βαθμό». Μετά την καταστροφή του αθηναϊκού Ασκληπιείου (τέλη του 5ου ή αρχές του 6ου αι. μ.Χ.), άρχισε στα ερείπιά του η οικοδόμηση τρίκλιτης βασιλικής, πιθανώς αφιερωμένης στους θεραπευτές Αγίους Αναργύρους Κοσμά και Δαμιανό.
Ιδανικό σημείο
Το Ασκληπιείο στη σκιά της Ακρόπολης ιδρύθηκε σε ιδανικό σημείο. Δίπλα σε νερό (Ιερά Κρήνη), άλλωστε ήταν πρωταρχικό στοιχείο της λατρείας του. Το συγκρότημα περιελάμβανε τον ναό και τον βωμό του θεού, καθώς και δύο στοές. Στη μεγαλύτερη, τη Δωρική, οι ασθενείς εισάγονταν στη διαδικασία της εγκοίμησης. Ναρκώνονταν με βότανα προκειμένου να ονειρευθούν τον θεό και να τους γιατρέψει ή να τους πει τη θεραπεία. Το πρωί, ο ασθενής διηγείτο το όνειρό του στους ιερείς και εκείνοι όριζαν ανάλογα τη θεραπευτική αγωγή. Σε κάποιες περιπτώσεις προχωρούσαν και σε χειρουργικές επεμβάσεις.
Το σημαντικό αυτό ιερό, μας λέει η κ. Πωλογιώργη, δεν είχε την αίγλη του Ασκληπιείου της Επιδαύρου «αλλά είχε μεγάλη σημασία για τις λαϊκές μάζες της Αθήνας» και αναφέρει ότι εκεί ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος «δεήθηκε στο Ασκληπιείο για τη σωτηρία της άρρωστης Ασκληπιγενείας, θυγατέρας του φίλου του Αρχιάδα (συνονόματης με τη φιλόσοφο Ασκληπιγένεια)».
Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια