Λεπτομέρεια αρχαίας αθηναϊκής υδρίας με γυναίκες στην κρήνη, 510-500 π.Χ. Ο ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργινός ήταν αναμφίβολα ένας από τους μεγα...
 |
| Λεπτομέρεια αρχαίας αθηναϊκής υδρίας με γυναίκες στην κρήνη, 510-500 π.Χ. |
Ο ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργινός ήταν αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους μισογύνηδες όλων των εποχών. Και το έργο του «Ιαμβος κατά Γυναικών» λαμπρή και καταδικαστική μαρτυρία για τη θέση των γυναικών πριν από 2.500 χρόνια. Αλλά η απάλειψη στίχων του που επιχείρησε ένας καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Ρέντινγκ της Βρετανίας μπορεί να είναι επικίνδυνη.
Η είδηση λέει ότι στο Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ, στη Βρετανία, χρησιμοποιούν προειδοποιήσεις για να διασφαλιστεί ότι οι φοιτητές δεν θα ταραχτούν από τις αναφορές στη βία κατά των γυναικών σε ένα αρχαίο ελληνικό ποίημα (αν είναι δυνατόν…). Πρόκειται για τον «Ιαμβο Κατά Γυναικών», του Σημωνίδη του Αμοργινού, έργο αρχαιότερο των 2.500 ετών, που διδάσκεται σε πρωτοετείς φοιτητές Κλασικών Σπουδών του αγγλικού πανεπιστημίου. Ωστόσο δεν είναι η πρώτη φορά.
Το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ είναι ένα από τα πολλά ιδρύματα που εκδίδει προειδοποιήσεις σχετικά με δυνητικά ενοχλητικό περιεχόμενο, γράφει στους βρετανικούς The Times η Νίκολα Γούλκοκ. Για παράδειγμα, πέρσι, το Globe Theatre στο Λονδίνο, πριν από την παράσταση προειδοποιούσε το κοινό ότι η παραγωγή του «Ρωμαίου και της Ιουλιέτας» έδειχνε αυτοκτονία και ψεύτικο αίμα, και έδινε τον αριθμό τηλεφώνου των Samaritans, οργάνωσης που προσφέρει βοήθεια σε ανθρώπους με αυτοκτονική διάθεση.
Η προειδοποίηση για τον Σημωνίδη αφαιρέθηκε, όταν ο καθηγητής που έκανε το μάθημα αποφάσισε να λογοκρίνει το διδασκόμενο απόσπασμα, αφαιρώντας τις πιο ενοχλητικές αναφορές. Αυτό έγινε, εν μέρει, για να αποφευχθεί η πρόκληση ανησυχίας στους φοιτητές και εν μέρει επειδή το νέο απόσπασμα ήταν πιο σχετικό, δήλωσε εκπρόσωπος του πανεπιστημίου.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά. Ο ιαμβικός ποιητής Σημωνίδης ο Αμοργινός γεννήθηκε στη Σάμο περί το 670 π.Χ. και έζησε αργότερα στην Αμοργό, εξ ου και το προσωνύμιό του για να ξεχωρίζει από τον λυρικό ποιητή Σημωνίδη τον Κείο (556 π.Χ, – 468 ή 469 π.Χ.). Ηταν –μαζί με τον Μίμνερμο από την Κολοφώνα– ένας από τους δύο πιο σημαντικούς εκπροσώπους της ιωνικής σχολής ελεγειακής ποίησης. Και ο «Ιαμβος κατά Γυναικών», που σώζεται σχεδόν ολόκληρος –έχουν χαθεί μόνο λίγοι στίχοι στο τέλος– ήταν το αριστούργημά του και μαρτυρία πολύτιμη για τις αντιλήψεις –ακριβέστερα, για τις προκαταλήψεις– της εποχής του για τις γυναίκες, όσο και αν κάποια στοιχεία υπερτονίζονται και παραμορφώνονται από τη χιουμοριστική διάθεση και τον γενικότερο στόχο του ποιήματος που φαίνεται ότι ήταν περισσότερο να τέρψει και λιγότερο να διδάξει.
«Κάθε γυναίκα κι άλλος χαρακτήρας! Ετσι εξ’ αρχής/ τις έπλασε ο Θεός. Απ’ τη γουρούνα που ‘χει/ τρίχες μακριές τη μια, / όλα στο σπίτι της με τα πηλά πασαλειμμένα, / ανάστατα, παραρριγμένα σέρνονται καταγής· / Η ίδια άλουστη με ρουχισμό στη λίγδα ποτισμένο/ κάθεται και χοντραίνει μες στις κοπριές».
Ο Σημωνίδης παρομοιάζει τις γυναίκες με ζώα. Αν όχι γουρούνα, η γυναίκα θα ‘ναι αλεπού, σκύλα, νυφίτσα, γαϊδούρα, μαϊμού, φοράδα ή κάποιος ανάλογος τύπος, και μόνον η μέλισσα κερδίζει έπαινο λόγω εργατικότητας. Οι γυναίκες είναι «το μέγιστο κακό που έπλασε ο Δίας», γράφει ο καθηγητής Μιχάλης Κοπιδάκης στο βιβλίο του «Σημωνίδου του Αμοργινού, Κατά Γυναικών» (εκδόσεις Ιστός) σε μετάφραση και ερμηνεία δική του. Δικαίως λοιπόν ο Σημωνίδης ο Αμοργινός θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους μισογύνηδες όλων των εποχών. (Διαβάστε εδώ και το σχετικό άρθρο του κλασικιστή Ιωάννη Θ. Κακριδή).
Το αμφιλεγόμενο απόσπασμα, που λογοκρίθηκε από τον καθηγητή του Ρέντινγκ, αναφέρεται στην προσπάθεια για έλεγχο μιας ανεξέλεγκτης συζύγου, με το σπάσιμο των δοντιών της με πέτρα. Και οι φοιτητές μάθαιναν πριν το ακούσουν, ότι το ποίημα ήταν ένα παράδειγμα «ακραίου μισογυνισμού στην αρχαία Ελλάδα». Πρόκειται για τους στίχους:
«τὴν δ᾽ ἐκ κυνός, λιτοργόν, αὐτομήτορα,/ἣ πάντ᾽ ἀκοῦσαι, πάντα δ᾽ εἰδέναι θέλει,/πάντηι δὲ παπταίνουσα καὶ πλανωμένη/λέληκεν, ἢν καὶ μηδέν᾽ ἀνθρώπων ὁρᾶι./παύσειε δ᾽ ἄν μιν οὔτ᾽ ἀπειλήσας ἀνήρ,/οὐδ᾽ εἰ χολωθεὶς ἐξαράξειεν λίθωι/ὀδόντας, οὐδ᾽ ἂν μειλίχως μυθεόμενος,/οὐδ᾽ εἰ παρὰ ξείνοισιν ἡμένη τύχηι,/20ἀλλ᾽ ἐμπέδως ἄπρηκτον αὑονὴν ἔχει.»
«Την άλλην από σκύλαν έκαμε ζουρλή,/που όλα ν᾽ ακούσει θέλει, νά ᾽βρει τ᾽ άπαντα·/παντού τηρά, γυρίζει και παντού μιλεί,/κι αν δεν θωρεί κανένα μπρος της άνθρωπο./Και να τη φοβερίσεις, τούτη δεν σωπά,/και με την πέτρα να της σπας τα δόντια της/κι αν της γλυκομιλήσεις και παρακαλείς./Και με τους ξένους αν καθίσει πούποτε,/πάντα σαλιάζει, πάντ᾽ ατέλειωτα λαλεί.»
Απαντώντας σε αίτημα για ελευθερία πληροφόρησης της Mail on Sunday, το πανεπιστήμιο απάντησε: «Το τμήμα του ποιήματος που τώρα παραλείφθηκε περιλάμβανε μια σύντομη αναφορά στην ενδοοικογενειακή βία». Και πρόσθεσε: «Αυτό το μέρος φαινόταν αδικαιολόγητα δυσάρεστο και (δυνητικά) πυροδοτικό».
Ωστόσο, ο Γιούαν Μπόουι, ομότιμος καθηγητής Κλασικών Γλωσσών και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, δήλωσε ότι τα αρχαία έργα χρειάζεται να «κατανοούνται στο πλαίσιό» τους (πάλι καλά…). Και πρόσθεσε: «Οταν αρχίζεις να λογοκρίνεις τις λίστες ανάγνωσης, βάζεις το πόδι σου στην ολισθηρή πλαγιά»…
Το Ρέντινγκ από την άλλη πλευρά ανέφερε ότι ο καθηγητής αποφάσισε να μη συμπεριλάβει τους επιλήψιμους στίχους για να αποφύγει την εστίαση στον ακραίο μισογυνισμό και «για να μη δώσει στους πρωτοετείς φοιτητές Κλασικών Σπουδών, οι οποίοι ίσως αποκτούν για πρώτη φορά για την αρχαία Ελλάδα, μια ανακριβή εντύπωση για τον ελληνικό πολιτισμό και λογοτεχνία από αυτή την περίοδο, η οποία αν και είναι σαφώς μισογυνική, δεν αναδεικνύει γενικά πράξεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης».
Η ανακοίνωση αναφέρει ακόμη ότι η απάλειψη των συγκεκριμένων στίχων από το μάθημα «δεν είναι λογοκρισία, ούτε παραπλανά τους υπερβολικά ευαίσθητους φοιτητές. Τίποτα δεν έχει ακυρωθεί». Το πανεπιστήμιο δήλωσε, ακόμη, ότι το πλήρες κείμενο του ποιήματος ήταν διαθέσιμο σε έντυπα αντίτυπα και online για τους φοιτητές.
Με την ευκαιρία αυτή, εμείς αναρωτιόμαστε. Μήπως στην πραγματικότητα ο κ. καθηγητής δεν άντεχε τη σχετική συζήτηση με τους φοιτητές και τις φοιτήτριές του;
Πηγή: K. Τριανταφύλλη, Protagon
Δεν υπάρχουν σχόλια